«Δεν έχετε δίκιο. Συμβαίνει το αντίθετο: ο πεζός λόγος ταυτίστηκε σήμερα με την ποίηση, όχι η ποίηση με τον πεζό λόγο! Ο πεζός λόγος έγινε λυρικός στο περιεχόμενο —υποκειμενισμός, αυτοβιογραφία, αυτοανάλυση, ψυχανάλυση, ψυχογραφία— και ποιητικός στη μορφή — έλλειψη θέματος, ποιητική γλώσσα, ρυθμικές φράσεις, ποιητικοί τρόποι»: τέτοια έλεγε ο Τέλλος Άγρας απαντώντας σε ερώτηση του περιοδικού Ξεκίνημα, η οποία κινδυνολογούσε πως τάχα «η ποίηση τείνει ολοφάνερα ν’ αφομοιωθεί» από τον πεζό λόγο.


«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.3.1996, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Τέλλος Άγρας διαβάζεται άνετα, όχι μόνον ως ποιητής μα και ως κριτικός: ο τρόπος σκέψης και το ύφος του είναι προσιτά στον κάθε αισθαντικό απόφοιτο του Λυκείου. Δεν υπονοώ τίποτε απονευρωμένες απλουστεύσεις, αντίθετα υπογραμμίζω ότι τα «θεωρητικά» του οξυδερκέστερου και διορατικότερου (η παραπάνω ελάχιστη πρόγευση νομίζω αρκεί) κριτικού της νεοελληνικής λογοτεχνίας που γέννησε ο Μεσοπόλεμος είναι κείμενα πολυεπίπεδης αναγνωσιμότητας που μπορούν και σήμερα να ανταποκριθούν στις προσδοκίες του μέσου όσο και του ειδήμονος αναγνώστη: αυτή ακριβώς είναι η δυσεύρετη χάρη του «κατασκευαστή ωραίων πραγμάτων» (κατά την αυτοσύστασή του σ’ έναν «φιλολογικό περίπατο» με τον Κ. Μπαστιά, στα 1931).


Όσο προσηνής προς τους αναγνώστες του, τόσο δύσβατος και ανοικτίρμων (σ.σ. άκαρδος, άσπλαχνος, ανελέητος) για τον φιλολογικό επιμελητή του είναι ο Άγρας: «η ανάγνωση —ή μάλλον η αποκρυπτογράφηση— των χειρογράφων και των προσθαφαιρέσεων στα τυπωμένα κείμενα» ήταν η μια σχετική δυσκολία και επιπροσθέτως η ακαταστασία των καταλοίπων, όπου βρέθηκαν «δύο εκτεταμένα κομμάτια σε χειρόγραφα και αρκετές αδέσποτες σελίδες» και άλλα «αποσπασμένα από έντυπα με τροποποιήσεις και προσθήκες» και τα παρόμοια, όπως τα περιγράφει στο υστερόγραφο σημείωμα του τέταρτου τόμου ο γνωστός και έμπειρος μελετητής του, φιλόλογος και ποιητής ο ίδιος, Κώστας Στεργιόπουλος.


Είναι πολύ χαρακτηριστική η επιστολή Ne varietur! (=να μείνει ως έχει), με την οποία ο Άγρας απευθύνθηκε στον τότε (1944) διευθυντή της Νέας Εστίας Πέτρο Χάρη, επιχειρώντας να δικαιολογήσει, ως και να δικαιώσει, τη συνήθειά του να επιφέρει νέες διορθώσεις πάνω στα τυπογραφικά δοκίμια: να πληρωθεί εξτρά ο στοιχειοθέτης, λέει ο Άγρας, κατά το πρότυπο της Αγγλίας, όπου, κατά πληροφορία του Γ. Κατσίμπαλη, «κάθε διόρθωση του κειμένου, όταν δεν πρόκειται για τυπογραφικό λάθος, πληρώνεται ένα σελίνι ακριβώς». Και όσο για τα παροράματα, ο Άγρας χαριτολογεί μοιρολατρικά στο τέλος, παραθέτοντας μια περίπτωση όπου συντελέσθηκε «μεγαλοφυής συνεργασία του τυπογράφου με τον ποιητή του [=Μαλέρμπ]».


Ο τέταρτος τόμος, «ο πιο δύσκολος ως τώρα» όσον αφορά στην εύρεση, την ανάγνωση και τη συνθετική κατάταξη του υλικού του, απαρτίζεται από δύο αισθητικές και γραμματολογικές «σειρές» και τρία παραρτήματα (που περικλείουν επιστολές, απαντήσεις σε δημοσιογραφικές έρευνες, άρθρα του Τ.Α. στην εγκυκλοπαίδεια κ.ά.). Περιλαμβάνει «όλα τα θεωρητικά κείμενα του Άγρα», που «αναφέρονται σε θέματα απρόσωπα [λ.χ. «Ποίηση και μυστικισμός»] και εκφράζουν τις θεωρητικές του απόψεις για την τέχνη και τη ζωή, για την ποίηση, την πεζογραφία και την κριτική, για τη γλώσσα και την παιδεία, για το δημοτικό τραγούδι».

«Ας μη λέμε όμως μεγάλο λόγο, γιατί μας περιμένει» ο πέμπτος και τελευταίος: Καλό κουράγιο στον κ. Στεργιόπουλο!

*Κείμενο του αξιόλογου συγγραφέα, ποιητή και πανεπιστημιακού Μίμη Σουλιώτη (1949-2012), που έφερε τον τίτλο «Δυσεύρετη χάρη» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 24 Μαρτίου 1996. Η κριτική του Σουλιώτη αφορούσε το βιβλίο υπό τον τίτλο Τέλλος Άγρας – Κριτικά (τέταρτος τόμος: Γενικά και Ειδικά Θέματα, φιλολογική επιμέλεια Κώστα Στεργιόπουλου, εκδόσεις «Ερμής», Αθήνα, 1995).


Ο Μίμης Σουλιώτης

Για τον Κώστα Στεργιόπουλο (1926-2016), πολύπλευρη και πραγματικά χαρισματική πνευματική προσωπικότητα (ποιητής, πεζογράφος, κριτικός της λογοτεχνίας, νεοελληνιστής φιλόλογος και πανεπιστημιακός καθηγητής), η ενασχόληση με το λογοτέχνη Τέλλο Άγρα σε επίπεδο κριτικής μελέτης και φιλολογικής επιμέλειας υπήρξε έργο ζωής.


Ο Κώστας Στεργιόπουλος

Ο λογοτέχνης, κριτικός και δοκιμιογράφος Τέλλος Άγρας (φιλολογικό ψευδώνυμο του Ευάγγελου Ιωάννου) γεννήθηκε στην Καλαμπάκα το 1899 και απεβίωσε στην Αθήνα στις 12 Νοεμβρίου 1944.

Ο θάνατός του, στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός», προήλθε από σηψαιμία (είχε χτυπηθεί στον αστράγαλο από μια αδέσποτη σφαίρα που προερχόταν από χέρια αλληλοσπαρασσομένων Ελλήνων, κι αυτό είχε συμβεί ένα μήνα νωρίτερα, τις μέρες όπου η Αθήνα κατόρθωνε επιτέλους να αποτινάξει το ναζιστικό ζυγό).

Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Τέλλος Άγρας (σκίτσο του Δ. Γιολδάση στο λογοτεχνικό περιοδικό «Μούσα», 1923).

Ειδήσεις Σήμερα: