Στο άρθρο μας αναφορικά με τις Εκκλησιάζουσες του Αριστοφάνη, στη θεματική ενότητα της Λογοτεχνίας (Literature), σημειώναμε τα εξής:

Οι Εκκλησιάζουσες (Εκκλησιάζουσαι), το ένα από τα δύο σωζόμενα όψιμα έργα του Αριστοφάνη —ο Πλούτος είναι το άλλο—, ανέβηκε εξ όσων γνωρίζουμε το 392 π.Χ., στην περίοδο που ακολούθησε μετά την ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, την τυραννία των Τριάκοντα και την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Στα χρόνια αυτά διαμορφώνονται στην πόλη νέες συνθήκες ζωής και τα πράγματα αλλάζουν: το ομαδικό πνεύμα και το ενδιαφέρον για τα κοινά εξασθενούν, ενώ ατομικιστικές τάσεις κάνουν ολοένα και περισσότερο την εμφάνισή τους.

Μέσα σε αυτό το νέο κλίμα, ο Αριστοφάνης, κι ο ίδιος αλλαγμένος, παρουσιάζει στο αθηναϊκό κοινό τις Εκκλησιάζουσες. Και εδώ, όπως και στη Λυσιστράτη, οι γυναίκες, απογοητευμένες από την ανικανότητα των ανδρών στη διαχείριση των κοινών, αποφασίζουν να αντιδράσουν δυναμικά και να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους: με επικεφαλής την Πραξαγόρα, εξυφαίνουν μια συνωμοσία με στόχο την κατάληψη της εξουσίας. Χάρη σε ένα τέχνασμα που σκαρφίζονται, αναλαμβάνουν όντως τη διακυβέρνηση της πόλης και εγκαθιδρύουν ένα καθεστώς περιουσιακής αλλά και ερωτικής κοινοκτημοσύνης. Ωστόσο, το θεωρητικώς ιδανικό πρόγραμμα των γυναικών για την επίτευξη κοινωνικής δικαιοσύνης θα αποδειχθεί στην πράξη ουτοπικό και παράλογο.


Ο Χριστόφορος Νέζερ (Βλέπυρος) και η Μαίρη Αρώνη (Πραξαγόρα) στις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη το 1956 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr)

Στην αρχή του έργου, κι ενώ μόλις έχει αρχίσει να χαράζει, οι κρυφά συγκεντρωμένες γυναίκες ακούνε με ενθουσιασμό την Πραξαγόρα να επιχειρηματολογεί υπέρ της ανάθεσης της εξουσίας στις γυναίκες. Στη συνέχεια οι εκκλησιάζουσες (δηλαδή, οι γυναίκες που παρευρίσκονται στη λαϊκή συνέλευση και συζητούν), μεταμφιεσμένες σε άνδρες, παρεισδύουν στην Εκκλησία του Δήμου και επιτυγχάνουν την παράδοση της εξουσίας στο γυναικείο φύλο, και ειδικότερα στην αρχηγό τους, την Πραξαγόρα.

Ο σύζυγος της Πραξαγόρας, ο Βλέπυρος, πληροφορείται από τον παρόντα στη λαϊκή συνέλευση Χρέμητα την ανατροπή που έχει συντελεστεί. Η Πραξαγόρα παρουσιάζει ακολούθως στον άνδρα της το δικό της ριζοσπαστικό πρόγραμμα διακυβέρνησης, που βασίζεται στην απόλυτη κοινοκτημοσύνη, σε μια πρωιμότατη –ούτως ειπείν– κομμουνιστική αντίληψη: όλα θα ανήκουν εφεξής σε όλους —εκτός από τις περιουσίες, ίσο μερίδιο θα έχουν άπαντες και στον έρωτα—, κι έτσι τα βάσανα θα εξαλειφθούν.

Όμως, όταν φθάνει η στιγμή της εφαρμογής ενός σημαντικού κεφαλαίου του προγράμματος της Πραξαγόρας, τα πράγματα εξελίσσονται πολύ διαφορετικά απ’ ό,τι αναμενόταν. Η παραχώρηση προτεραιότητας στις ηλικιωμένες και άσχημες γυναίκες έναντι των νέων γυναικών, ώστε να εξασφαλιστεί ίσο μερίδιο στην ερωτική απόλαυση, προκαλεί τριβές, παραλογισμούς και εξαλλοσύνες — μεταξύ αυτών, η συμμετοχή του Βλέπυρου στο γενικό φαγοπότι με γυναικεία συντροφιά, στο βιαστικά δουλεμένο τελευταίο μέρος του έργου.


Οι Εκκλησιάζουσες παρουσιάστηκαν από το Εθνικό Θέατρο στο αρχαίο θέατρο της Δωδώνης το καλοκαίρι του 1996. Το έργο της διασκευής-σκηνοθεσίας είχε αναλάβει ο Ανδρέας Βουτσινάς, ο οποίος έγραφε στο πρόγραμμα της παράστασης (στο εισαγωγικό του σημείωμα) τα ακόλουθα:

4ος αιώνας απάθειας, έκπτωσης, ήττας. Μόνος ο μαχητής Αριστοφάνης, μετά από δέκα χρόνια πιθανής σιωπής από το ανέβασμα των Βατράχων και κάτω από την απαγόρευση των Τριάκοντα Τυράννων (μη ονομαστί κωμωδείν τινά έτη), αναγκάζεται —αυτός και η Αττική Κωμωδία— να βρει τρόπους φόρμας, ύφους και θέματος, περνώντας περίοδο ανασύνταξης και συνάμα αναγκαστικής δημιουργικής αναζήτησης. Από τα δύο σκέλη της σάτιρας του Αριστοφάνη —πόλεμος και νέα σκέψη— παραμένει το δεύτερο· και μ’ αυτό προχωρεί.


Η εποχή που γράφτηκαν οι Εκκλησιάζουσες διακρίνεται από την ατομικότητα στη συμπεριφορά των πολιτών και την απουσία οραμάτων (Αλήθεια, πώς πάνε και έρχονται οι καιροί!). Τα βέλη της σάτιρας του ποιητή στοχεύουν στην καρδιά, εξευτελίζουν —χρησιμοποιώντας σαν όχημα τον πλατωνικό «σοσιαλισμό»— τη νέα σκέψη: αγαθά κοινά, γυναίκες κοινές, παιδιά κοινά, κατάργηση δικαστηρίων.


Ο Γιώργος Μοσχίδης (Βλέπυρος) και ο Γιώργος Μιχαλακόπουλος (Πραξαγόρα) στην παράσταση του 1996 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr)

Η παράσταση που οργανώσαμε φιλοδοξεί να αποδώσει τους χυμούς της αριστοφανικής σάτιρας, τις αγωνίες του ίδιου του ποιητή, τις αγωνίες μας.

Τέλος, σκοπεύει να αναδείξει την προσπάθεια της άλλης ματιάς του Αριστοφάνη, που ασφυκτιά και ψάχνει λύσεις και εξόδους.


Ο Ανδρέας Βουτσινάς, διεθνώς καταξιωμένος σκηνοθέτης, γεννήθηκε στις 22 Αυγούστου 1932 (στις σχετικές πηγές αναφέρεται ως έτος γεννήσεώς του και το 1930) και απεβίωσε στις 8 Ιουνίου 2010. Το παρόν άρθρο αφιερώνεται στη μνήμη του.

Ειδήσεις Σήμερα: