Βιολογική πραγματικότητα ή κοινωνικό κατασκεύασμα; Τι λέει η επιστήμη για τις φυλές

Σε ένα μπαράζ εκτελεστικών διαταγμάτων που εξέδωσε για να αλλάξει το αμερικανικό κατεστημένο, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απέρριψε το «διαστρεβλωμένο αφήγημα» ότι οι ανθρώπινες φυλές είναι «ιδεολογικό κατασκεύασμα».

Μεταξύ άλλων, ο Τραμπ καταδίκασε μια έκθεση του Μουσείου Αμερικανικής Τέχνης Smithsonian, με τίτλο «Το Σχήμα της Δύναμης: Ιστορίες Φυλής και Αμερικανικής Γλυπτικής», στην οποία εκτέθηκαν γλυπτά δύο αιώνων που δείχνουν πώς η τέχνη αναπαράγει ιδεολογίες για την έννοια της φυλής.

Το εκτελεστικό διάταγμα του Τραμπ επέκρινε την έκθεση επειδή «προωθεί την άποψη ότι η φυλή δεν είναι βιολογική πραγματικότητα αλλά κοινωνικό κατασκεύασμα, δηλώνοντας πως ‘Η φυλή είναι ανθρώπινο εφεύρημα’».

Κι όμως, ο ισχυρισμός ότι η φυλή είναι μια βιολογική αλήθεια έρχεται σε αντίθεση με τις σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις, γράφει στο The Conversation ο Τζον Τζάκσον, ιστορικός του Πολιτειακού Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν που ειδικεύεται στην μελέτη των φυλών.

Ως απόδειξη, ο Τζάκσον παραθέτει τη δήλωση της Αμερικανικής Εταιρείας Ανθρώπινης Γενετικήw: Αν και το γενετικό προφίλ κάθε ανθρώπου επηρεάζει τα φαινοτυπικά χαρακτηριστικά του, και η φυλή στην οποία θεωρεί κάθε άνθρωπος ότι εντάσσεται μπορεί να επηρεάζεται από τη φυσική εμφάνιση, η ιδέα της φυλής είναι κοινωνικό κατασκεύασμα».

Τι είναι φυλή;

Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι επιστήμονες πίστευαν ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε διακριτές φυλές με βάση τα σωματικά χαρακτηριστικά τους. Αν μια ομάδα ανθρώπων μοιράζεται τα ίδια  «τυπολογικά χαρακτηριστικά», τα μέλη της ανήκουν στον ίδιο «φυλετικό τύπο».

Η προσέγγιση αυτή έδωσε χαοτικά αποτελέσματα. Το 1871, ο Κάρολος Δαρβίνος παρέθεσε μια λίστα 13 επιστημόνων που αναγνώριζαν από δύο έως 63 διαφορετικές φυλές, ένας παραλογισμός που παρατάθηκε για δεκαετίες. Οι επιστήμονες αδυνατούσαν να συμφωνήσουν ποια φυσικά χαρακτηριστικά έπρεπε να εξεταστούν, ούτε πώς να τα μετρήσουν.

Το βασικό πρόβλημα είναι ότι οι διαφορές στα σωματικά χαρακτηριστικά διαφορετικών «φυλών» είναι τόσο μικρές ώστε είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθούν σε έναν ικανοποιητικό ορισμό.

Για παράδειγμα, οι Αφρικανοί είναι μαύροι, έχουν όμως σχεδόν το ίδιο χρώμα με τους Ινδούς που ανήκουν στην ινδοευρωπαϊκή φυλή. Το χρώμα επομένως δεν μπορεί να είναι κριτήριο.

Όπως έγραψε το 1906 ο πρωτοπόρος αφροαμερικανός κοινωνιολόγος Γουίλιαμ Έντουαρντ Μπέργκχαρντ ντι Μπουά, «είναι αδύνατο να χαράξει κανείς μια γραμμή ανάμεσα στους μαύρους και τις άλλες φυλές […] σε όλα τα φυσικά χαρακτηριστικά τους η φυλή των Νέγρων δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί ως ξεχωριστή».

Πολλοί όμως προσπάθησαν να κάνουν αυτή τη διάκριση, όπως έκανε το 1926 ο ανθρωπολόγος του Χάρβαρντ ‘Ερνεστ Χούτον, ο οποίος αναγνώρισε 24 ανατομικά χαρακτηριστικά που διακρίνουν τις φυλές, όπως «ο βαθμός καμπυλότητας της κερκίδας και της ωλένης» -αν και παραδέχτηκε ότι ο κατάλογος δεν ήταν πλήρης.

Το ζήτημα πήρε μεγάλες διαστάσεις τη δεκαετία του 1930 με την άνοδο του Ναζισμού, ο οποίος βασιζόταν στην ιδέα της «άριας φυλής».

Στα τέλη της δεκαετίας του 1930 και τις αρχές επόμενης δεκαετίας, οι ανθρωπολόγοι άρχισαν να εξετάζουν την ιδέα ότι οι διαφορές μεταξύ των φυλών είναι κοινωνικές και όχι βιολογικές.

Το 1943, οι ανθρωπολόγοι Ρουθ Μπένεντικτ και Τζιν Ουέλτφις δημοσίευσαν μια εργασία με τίτλο «Οι Φυλές της Ανθρωπότητας» όπου υποστήριζαν ότι οι ομοιότητες μεταξύ των ανθρώπων είναι περισσότερες από τις διαφορές, οι οποίες είναι προϊόν της κουλτούρας.

Η εργασία επεσήμανε ότι όλες οι φυλές είναι εξίσου ικανές. «Οι Νέγροι έφτιαχναν σιδερένια εργαλεία και ύφαιναν ρούχα όταν οι ανοιχτόχρωμοι Ευρωπαίοι φορούσαν ακόμα προβιές και δεν γνώριζαν τίποτα για τον σίδηρο» έγραφαν οι δύο ανθρωπολόγοι.

Γενετική πληθυσμών

Η μεγάλη αλλαγή στην επιστημονική θεώρηση της φυλής ήρθε με την εμφάνιση της γενετικής πληθυσμών, ένα σημαντικό εργαλείο για την κατανόηση της ανθρώπινης εξέλιξης.

Ο Τεοντόσι Ντομπζάνσκι, ένας από τους μεγάλους βιολόγους του 20^ού αιώνα, επισήμανε πως κανένας πληθυσμός δεν παραμένει γενετικά σταθερός στον χρόνο, κάτι που σημαίνει ότι η έννοια της φυλής δεν έχει τίποτα να προσφέρει στην κατανόηση της εξέλιξης.

Ο ανθρωπολόγος Σέργουντ Γουόσμπερν, στενός φίλος του Ντομπζάνσκι, έγραψε το 1951: «Δεν υπάρχει τρόπος να δικαιολογηθεί η διαίρεση […] ενός πληθυσμού σε μια σειρά φυλετικών τύπων», αφού κάτι τέτοιο δεν θα είχε νόημα. Πώς να ορίσεις μια φυλή όταν τα χαρακτηριστικά της συνεχώς αλλάζουν στην πορεία του εξελικτικού χρόνου;

Όποιοι πιστεύουν ότι οι άνθρωποι χωρίζονται σε βιολογικές φυλές, έγραψε ο Γουόσμπερν, οφείλουν να εξηγήσουν τους «σημαντικούς λόγους για τους οποίους πρέπει να διαιρεθεί ολόκληρο το είδος».

Η σημερινή επιστήμη συμφωνεί ότι οι φυλές είναι εφεύρημα και όχι βιολογική πραγματικότητα.

Ένα εφεύρημα που, σύμφωνα με την έκθεση του Smithsonian, «αποτελεί εργαλείο τόσο για καταπίεση και κυριαρχία όσο και για απελευθέρωση και ενδυνάμωση».