Το Μπαλί απέχει 40 χιλιόμετρα από το νησί Λομπόκ στην Ινδονησία. Το πρώτο πρέπει να το φανταστούμε γεμάτο τουρίστες που επισκέπτονται τις παραλίες – καρτ ποστάλ και τους ορυζώνες. Το δεύτερο πιο ήρεμο, με μικρότερη ανάπτυξη. Στο πρώτο θρησκεία είναι ο ινδουισμός, στο δεύτερο το Ισλάμ. Στο Μπαλί η πανίδα είναι «ασιατική» -περιλαμβάνει μοσχογαλές και τρυποκάρυδους-, στο Λομπόκ «αυστραλιανή», με σκαντζόχοιρους, λευκά παπαγαλάκια και μελιφάγους.

Αυτό είναι το πρώτο παράδειγμα αθέατων συνόρων πάνω στον πλανήτη από τα συνολικά 30 που αναφέρει ο Βρετανός γεωγράφος Μάξιμ Σάμσον στις «Αόρατες γραμμές» (εκδ. Μεταίχμιο, μτφ. Γιώργος Μαραγκός). Σημεία, δηλαδή, όπου η αυστηρή έννοια της οριοθέτησης σβήνει επηρεάζοντας τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε και βιώνουμε τον γνωστό – άγνωστο κόσμο μας. Από τους χούλιγκαν του Μπουένος Άιρες (που διεκδικούν συγκεκριμένες γειτονιές μέσα στην πόλη) και τις συμμορίες του Λος Άντζελες μέχρι τη Ζώνη της Ελονοσίας στην υποσαχάρια Αφρική και την ποιότητα του αέρα στην Κίνα (η μολυσμένη περιοχή βορείως της Γραμμής Τσινλίνγκ Χουχάιχε, όπου τα σπίτια θερμαίνονται με κρατική επιδότηση καίγοντας λιθάνθρακα).

Άλλο διαφωτιστικό παράδειγμα είναι η Θάλασσα των Σαργασσών: «Ενώ οι θάλασσες στον υπόλοιπο κόσμο έχουν σαφές όριο μια ακτογραμμή, τουλάχιστον στη μία πλευρά… έχει το μοναδικό χαρακτηριστικό να είναι θάλασσα μέσα σε θάλασσα, ένα οβάλ έκτασης άνω των 3,5 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων (που τυχαίνει να είναι μεγαλύτερη από την Ινδία) η οποία περιβάλλεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό. Παρά την έλλειψη χερσαίων ορίων όμως θεωρείται ξεχωριστή θάλασσα». Κλειδί για την ερμηνεία, σημειώνει ο Σάμσον, δίνουν τα ρεύματα του ωκεανού που ρέουν γύρω της και λειτουργούν ως μεταβαλλόμενα όριά της: το Ρεύμα του Κόλπου, του Βόρειου Ατλαντικού, των Κανάριων Νησιών και του Βόρειου Ισημερινού. Η Ζώνη της Ελονοσίας στην υποσαχάρια Αφρική, εξάλλου, δεν είναι ενιαία και περιλαμβάνει ορισμένες «τρύπες» όπου η κατά τ’ άλλα φονική ασθένεια δεν συνιστά πρόβλημα. Ειδικά η Μποτσουάνα, η Νότια Αφρική, η Ναμίμπια και η Εσουατίνι (πρώην Σουαζιλάνδη) έχουν ελέγξει την ελονοσία με μεγαλύτερη επιτυχία χάρη σε έναν συνδυασμό εστιασμένων μέτρων στη δημόσια υγεία και των φυσικών πλεονεκτημάτων που προσφέρει η τοπιογραφία τους (υψίπεδα ή έρημοι).

Στις υπόλοιπες κατηγορίες συνόρων που μελετά ο συγγραφέας ανήκουν οι αόρατες γραμμές του διαχωρισμού ανάμεσα «σ’ εμάς» και τους «άλλους» (τα μπανλιέ του Παρισιού, το Τείχος του Βερολίνου, τα Ουράλια Όρη, ο Βόσπορος), αλλά και εκείνες που επιτρέπουν στις ομάδες να διατηρήσουν την πολιτισμική τους ιδιαιτερότητα (εκτός άλλων, οι γλωσσικές γραμμές της Βρετάνης, οι γραμμές των διαλέκτων της Γερμανίας, η περίφημη Ζώνη της Βίβλου στις ΗΠΑ). Ο επίλογος του βιβλίου αφορά τις πολιτισμικές, ιστορικές και πολιτικές οριοθετήσεις που επιχειρούνται στην περίπτωση της Ουκρανίας από τη ρωσική πλευρά. Και με αυτή την αφορμή καταλήγει ο Σάμσον: «Τα σύνορα σ’ έναν χάρτη μπορεί να δείχνουν πού συναντιούνται δύο χώρες, αλλά δυσκολεύονται να αναδείξουν πού πιστεύει πράγματι ο κόσμος ότι τελειώνει το ένα μέρος και αρχίζει το άλλο. Πάντα πρέπει να εξετάζονται τέτοια όρια -πλασματικά, μεταβαλλόμενα, αμφιλεγόμενα, διαποτισμένα με υποθέσεις και στερεότυπα, που φαίνονται πολύ απλά αλλά είναι γεμάτα περιπλοκότητες. Είναι οι γραμμές που συναντάμε πιο συχνά και που, επειδή αναπαράγονται διαρκώς στα λόγια και τον νου, διαμορφώνουν και πλαισιώνουν αντίστοιχα τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας. Μπορεί τα φαινόμενα να απατούν, αλλά οι γραμμές που δεν βλέπουμε έχουν τη δυνατότητα να είναι εξίσου πειστικές και πολύ πιο αποτελεσματικές. Μόνο όταν ασχοληθούμε σε βάθος με το αόρατο, το εννοιολογικό, το συναισθηματικό, το διαλογικό, τότε θα μπορέσουμε να καταλάβουμε πραγματικά τον κόσμο».

Φωτογραφία: (c) David Doubilet/ Missionblue.org

Ειδήσεις Σήμερα: