Μάνος Ελευθερίου: «Δεν αποκηρύσσω τίποτα»

Άρχισε να γράφει στίχους το 1961 στο στρατό για ένα φίλο του που έπαιζε πιάνο. Και τώρα οι εταιρείες Μίνως Μάτσας και ΕΜΙ τού αφιερώνουν ένα διπλό δίσκο με 29 τραγούδια του, γραμμένα μεταξύ 1964 και 1986, μελοποιημένα από δέκα συνθέτες και τραγουδισμένα από δώδεκα ερμηνευτές. Πρώτα ονόματα όλοι τους: Θεοδωράκης, Ξαρχάκος, Μαρκόπουλος, Λεοντής, Νικολόπουλος, Νταλάρας, Αλεξίου, Φαραντούρη, Μπιθικώτσης, Μητροπάνος, Μητσιάς, Παπακωνσταντίνου κ.ά. Και πρώτα τραγούδια: «Παραπονεμένα λόγια», «Το τρένο φεύγει στις οχτώ», «Η σούστα πήγαινε μπροστά», «Κάτω απ’ τη μαρκίζα», «Οι ελεύθεροι κι ωραίοι».

«ΤΑ ΝΕΑ», 10.1.1992 Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο λόγος για τον Μάνο Ελευθερίου, που τους ξέρει όλους και όλα, αλλά φωτογραφία του δεν έχει δει κανείς. Άνθρωπος αθόρυβος, υπερβολικά σεμνός, ξεκίνησε σπουδάζοντας θέατρο και κινηματογράφο για να μάθει να γράφει θεατρικά έργα, αλλά καθιερώθηκε σαν ποιητής. Το 1962 κυκλοφορεί η πρώτη συλλογή του με τίτλο «Συνοικισμός» και θ’ ακολουθήσουν άλλες έξι. Την ίδια εποχή εκδίδει δύο συλλογές διηγημάτων «άθλιες», λέει αυστηρά, «κακοχωνεμένος Κάφκα», κι έχει σήμερα στο συρτάρι του έτοιμα δύο μυθιστορήματα, δύο όπερες, μια σειρά διηγήματα και παραμύθια, 400 (!) τραγούδια και… μισή ποιητική συλλογή.

Όμως αντίθετα από την πλειοψηφία, εκείνος διστάζει. Χωρίς ωστόσο να αποκηρύσσει τα λογοτεχνικά γραπτά του. «Ο Σεφέρης», θυμάται, «μου έλεγε ότι ένας άνθρωπος είναι και τα καλά του και τα κακά του. Μην αποκηρύσσεις τίποτα». Συνεχίζει λοιπόν να εκφράζεται μέσα από τη λογοτεχνία.

Αλλά αυτό δεν είναι παρά ένα κομμάτι της ζωής του. Ίσως το περισσότερο γνωστό. Γιατί ο Μάνος Ελευθερίου είναι και η πατρίδα του η Σύρα, που πάντα την πονάει. Είναι και οι εκδοτικές του επιμέλειες στη «Γνώση», τόσο προσεγμένες που κάνουν τα βιβλία κομψοτεχνήματα. Είναι και οι συλλογές του από έργα ζωγραφικής, κρύσταλλα, σπάνια βιβλία, χειρόγραφα λογοτεχνών, εμπορικές φίρμες, παλιές φωτογραφίες και καρτ-ποστάλ. Τόσο πλούσιες που έχει έτοιμες τέσσερις φωτο-ιστορίες: για τον γάμο, για τον στρατιωτικό βίο των Ελλήνων, για τις χαμένες πατρίδες και τα ελληνικά και ξένα καφενεία, από τον περασμένο αιώνα ως τις μέρες μας.

Είναι τέλος και οι παρέες του, τόσο πλατιές που θα τις ζήλευαν πολλοί. Ξεκίνησε νεαρός από τον Άγγελο Τερζάκη, τη Μελίνα Μερκούρη, τον Κυριάκο Μαυρέα (σ.σ. ηθοποιός και τραγουδιστής), τον Γιάννη Μαγκλή (σ.σ. συγγραφέας) και τώρα βρίσκεται συχνά με τον Γκίκα, τον Νταλάρα και τον Ελύτη (χωριστά): «Πατήρ, υιός και Άγιο Πνεύμα» τους αποκαλεί.

«Έχω γίνει τόσα κομμάτια, κυρίως σε άλλους», λέει με ένα πονηρό χαμόγελο, «που απορώ πώς ζω τόσα χρόνια». Κι αν τον ρωτούσες σοβαρά πώς τα προλαβαίνει όλα, «Εγώ κοιμάμαι όρθιος» απαντά. «Απόδειξη ότι με λένε κοιμισμένο». «Όταν ένας άνθρωπος υπονομεύει έτσι τον εαυτό του, είναι σε θέση να υπονομεύσει το παν» έλεγε συνάδελφος.

Αλλά ο Μάνος Ελευθερίου ή Μάνος Ταξίδης ή Μάνος Αποστολόπουλος ή Γιώργος Φακλάρης ή Τάκης Νεοχωρίτης είχε ήδη φορέσει βαθιά τον μπερέ του και είχε γίνει άφαντος.

*Άρθρο αφιερωμένο στον αείμνηστο Μάνο Ελευθερίου, με την υπογραφή της δημοσιογράφου Έλενας Χατζηιωάννου (1949-2013). Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» την Παρασκευή 10 Ιανουαρίου 1992.

Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου στις 12 Μαρτίου 1938.

Εξέδωσε μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές, τόμους με πεζά, λευκώματα, τέσσερις τόμους για «Το Θέατρο στην Ερμούπολη τον εικοστό αιώνα», καθώς και την ανθολογία «Ερμούπολη: Μια πόλη στη λογοτεχνία».

Καρπός της ενασχόλησης του Ελευθερίου με το τραγούδι ως στιχουργού και της συνεργασίας του με τους σημαντικότερους έλληνες συνθέτες είναι οι στίχοι περίπου 400 τραγουδιών.

Ο Ελευθερίου τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος 2005 για το συγγραφικό έργο του «Ο καιρός των χρυσανθέμων».

Επίσης, το 2013 τιμήθηκε με το Βραβείο Ποιήσεως του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου του.

Ο Μάνος Ελευθερίου απεβίωσε στην Αθήνα στις 22 Ιουλίου 2018.