Φιλανθρωπία, ένα… επικερδές χόμπι για Αμερικανούς κροίσους

Ελληνική, η λέξη «φιλανθρωπία» σημαίνει «αγάπη για τον άνθρωπο».

Η πρώτη γνωστή χρήση της λέξης, ως επίθετο, εμφανίζεται στο έργο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου.

Πραγματεύεται την «αποστασία» του Προμηθέα, ενός Τιτάνα, που αψηφά τον Δία και παίρνει το μέρος των θνητών.

Κλέβοντας τη φωτιά από τους θεούς και προσφέροντάς την στους ανθρώπους έγινε ο μεγαλύτερος ευεργέτης τους.

Όμως η φιλανθρωπία φαίνεται ότι ήταν μια αμφιλεγόμενη υπόθεση από την αρχή.

Η πράξη του Προμηθέα τιμωρήθηκε από τον Δία ως έγκλημα.

Κι έτσι, ο αθάνατος Προμηθέας κατέληξε δεμένος για χιλιάδες χρόνια στα βράχια του Καυκάσου, με έναν αετό να του τρώει το συκώτι κάθε πρωί.

Στη σύγχρονη εποχή, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.

Είναι άλλοι «τιτάνες» πια -αρχικά της βιομηχανίας και τώρα της τεχνολογίας και των επενδύσεων- που διαμορφώνουν τις σύγχρονες μορφές φιλανθρωπίας.

Τη νέα φιλοσοφία καθόρισε ο Σκωτσέζο-αμερικανός μεγιστάνας του χάλυβα Άντριου Κάρνεγκι, στα τέλη του 19ου αιώνα.

Την αποτύπωσε το 1889 στο «Ευαγγέλιο του Πλούτου».

Ήταν ένα μακροσκελές άρθρο που δημοσίευσε στο North American Review, όταν η περιουσία του ξεπερνούσε πια σε σημερινή αξία τα 300 δισεκατομμύρια δολάρια.

Εξέφραζε τις απόψεις του περί διανομής του πλούτου, όχι όμως από το κράτος, αλλά από όσους τον κατέχουν.

Παρουσίαζε μια… μεσσιανικά ελιτίστικη εικόνα για τους πλούσιους, χαρακτηρίζοντάς τους ανθρώπους που έχουν «την ικανότητα και την ενέργεια» να συσσωρεύουν χρήμα.

Περιέγραφε ως καθήκον τους να μεταφέρουν «την ανώτερη σοφία, την εμπειρία και την ικανότητά τους» στους φτωχούς.

Χαρακτήριζε την προσωπική διανομή του πλεονάζοντος πλούτου ως τον καλύτερο τρόπο για να βοηθηθούν οι μάζες.

Όμως αυτό, υποστήριζε, δεν έπρεπε να γίνεται με χρήματα στο χέρι.

Ο ίδιος δώρισε μέχρι το θάνατό του περίπου το 90% της περιουσίας του, κυρίως σε πανεπιστήμια και ιδρύματα.

Τα υπόλοιπα πήγαν στο φιλανθρωπικό του ίδρυμα, Carnegie Corporation of New York.

Ο Άντριου Κάρνεγκι (Πηγή: Wikimedia Commons)

Φιλανθρωπία του… 1%

Η «κληρονομιά» του Κάρνεγκι, που έχει χαρακτηριστεί «μεσαιωνισμός των μεγιστάνων», συνεχίζεται έως τώρα.

Το ίδιο μοτίβο δείχνουν να ακολουθούν οι ανά τον κόσμο κροίσοι, κυρίως δε της Wall Street και της Silicon Valley.

Οι υπογραφές έχουν ξεπεράσει τις 240, από 29 χώρες, στο Giving Pledge. Ελληνιστί «Δέσμευση Προσφοράς».

Πρόκειται για ένα κλειστό κλαμπ δισεκατομμυριούχων, που έφτιαξαν το 2010 ο συνιδρυτής της Microsoft, Μπιλ Γκέιτς και ο επιχειρηματίας-επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ.

Ως «κίνημα φιλάνθρωπων» περιγράφεται στη σχετική ιστοσελίδα.

«Δεσμεύονται να δώσουν το μεγαλύτερο μέρος του πλούτου τους σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, είτε κατά τη διάρκεια της ζωής τους είτε στη διαθήκη τους», αναφέρει.

Στόχος, διακηρύττει, είναι «να αλλάξει τις νόρμες της φιλανθρωπίας μεταξύ των πλουσιότερων ανθρώπων του κόσμου», με σχέδιο, περισσότερη γαλαντομία και «πιο έξυπνους τρόπους».

Αυτό, λέει, επιτυγχάνεται εν μέρει με «εκπαιδευτικές συνεδρίες», με το «να μοιράζονται βέλτιστες πρακτικές και να ανταλλάσσουν ιδέες για τη μεγιστοποίηση του αντίκτυπου των δωρεών τους».

Όμως η συμμετοχή σε αυτή την ελίτ λέσχη δεν αποτελεί νομική σύμβαση και δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός εποπτείας.

Παρά δε το γεγονός ότι υπάρχουν σήμερα περισσότεροι κροίσοι-φιλάνθρωποι από ποτέ, οι ανισότητες… θριαμβεύουν.

Για «Επιβίωση των πλουσιότερων» έκανε λόγο σε πρόσφατη έκθεσή της η οργάνωση Oxfam, κάνοντας λόγο για ταυτόχρονη έκρηξη της ακραίας φτώχειας και των εταιρικών κερδών.

«Ένας φόρος έως και 5% στους πολυεκατομμυριούχους και δισεκατομμυριούχους του κόσμου θα μπορούσε να συγκεντρώσει 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, αρκετά για να βγάλουν 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους από τη φτώχεια», επεσήμανε.

Προς το παρόν, 22 χώρες του ΟΟΣΑ προτιμούν τις φορολογικές εκπτώσεις για δωρεές.

Είναι μια από τις πολλές φορολογικές ρυθμίσεις που ευνοούν το πλούσιο 1%…

Αλτρουισμός με το… αζημίωτο

Μόνο για το 2020, η απώλεια εσόδων της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ λόγω των φορολογικών εκπτώσεων για φιλανθρωπικές δωρεές υπολογίζεται ότι έφτασε τα 44 δισεκατομμύρια δολάρια.

Το 2021, εν τω μεταξύ, από τα 484,85 δισεκατομμύρια δολάρια των φιλανθρωπικών δωρεών από ιδιώτες, κληροδοτήματα, ιδρύματα και εταιρείες, το 27% διατέθηκε σε θρησκευτικούς σκοπούς.

Μόλις το 11% διοχετεύτηκε σε κοινωφελείς σκοπούς.

Τα νέα στοιχεία που δημοσιεύτηκαν για το 2022 εν τω μεταξύ δείχνουν ότι η συνολική φιλανθρωπική προσφορά στις ΗΠΑ μειώθηκε σημαντικά σε σχέση με την περίοδο της πανδημίας COVID-19.

«Το σύνολο των φιλανθρωπικών δωρεών έχει μειωθεί μόνο άλλες τρεις φορές τα τελευταία 40 χρόνια», επισημαίνεται: «το 1987, το 2008 και το 2009».

Μια εξήγηση που δίνεται στην ετήσια έκθεση της Giving USA είναι η απότομη αύξηση του πληθωρισμού, η οικονομική αβεβαιότητα και η αστάθεια των χρηματιστηρίων.

«Γνωρίζουμε ιστορικά ότι αυτό μπορεί να επηρεάσει τους δωρητές μεγάλου πλούτου», σημείωσε η επικεφαλής της συντακτικής ομάδας, Δρ. Άννα Προύιτ.

Ωστόσο «είδαμε να μειώνεται το διαθέσιμο προσωπικό εισόδημα», παρατηρεί. «Αυτό σημαίνει ότι τα νοικοκυριά έχουν λιγότερα να δώσουν».

Όχι τυχαία, η νέα συρρίκνωση της φιλανθρωπικής προσφοράς αποδίδεται στη μειωμένη συμμετοχή μεμονωμένων δωρητών, και όχι σε εταιρείες, κληροδοτήματα και ιδρύματα.

Κάτι που εξηγείται από το γεγονός ότι «τα εταιρικά κέρδη αυξήθηκαν», αναφέρει η Δρ. Προύιτ.

Τα δε ιδρύματα, «ως πιο θεσμικές μορφές δωρεάς, είναι λίγο πιο απομονωμένα» από τους κραδασμούς του πληθωρισμού και της αστάθειας των αγορών.

Παρά δε τη συνολική μείωση των δωρεών, υπήρξαν ορισμένοι τομείς που πήγαν κόντρα σε αυτή την τάση.

Ένας από αυτούς ήταν οι δωρεές σε διεθνείς φιλανθρωπικές οργανώσεις, με ώθηση τον πόλεμο στην Ουκρανία.