Σήμερα στο νησί υπάρχουν5 συνολικά οικισμοί: της Σύμης, του Νημποριού, της Μαραθούντας, του Πεδίου και του Πανορμίτη. Nησί με μεγάλη παράδοση στην ναυπηγηκή, στη ναυτιλία και το εμπόριο, γνώρισε μεγάλη ακμή για πάνω από πέντε αιώνες με κύρια πηγή εσόδων την ναυτιλία και την σπογγαλιεία. Καθρέφτης αυτής της ευμάρειας είναι τα υπέροχα αρχοντικά με τα απαλά χρώματα, τις κεραμοσκεπές και τα χρωματιστά πορτοπαράθυρα, αντίγραφα των αρχοντικών που θαύμαζαν οι πολυταξιδεμένοι ναυτικοί της Σύμης στα παράλια της Μ.Ασίας.

ΣΥΜΗ
Το θεαματικό λιμάνι Γιαλόςείναι ένα από τα ωραιότερα της Ελλάδας ανακηρυγμένο, μαζί με την Άνω Σύμη, διατηρητέος οικισμός. Διώροφα νεοκλασσικά αρχοντικά, αμφιθεατρικά χτισμένα, βαμμένα με παστέλ χρώματα φτιάχνουν ένα θεατρικό σκηνικό. Χαρακτηριστικό τους, ψηλά στην μέση ο φεγγίτης ή ‘μάτι του βοδιού’. Στην πόλη θα πρέπει να επισκεφτούμε το Ναυτικό Μουσείο που εξιστορεί την ναυτική παράδοση του νησιού, μεγάλο μέρος της οποίας καταλαμβάνει η σπογγαλιεία. Επόμενη επίσκεψη θα είναι στο Αρχαιολογικό και Λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται σε ένα κομψό νεοκλασσικό κτίριο με θαυμάσια βοτσαλωτή αυλή.Στην συνέχεια θα ακολουθήσουμε την ‘Καλή Στράτα’. Τον κεντρικό πεζόδρομο με τα 500 σκαλοπάτια που ενώνει το λιμάνι με την Άνω Σύμη ή Χωριό όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, με τις δεκατρείς εκκλησίες. Υπέροχαχρωματισμένα σπίτια με ανθισμένες μπουκαμβίλιες οδηγούν στην κορυφή του λόφου όπου στέκει το Κάστρο πάνω στην αρχαία ακρόπολη. Στην εκκλησία της Παναγίας του Κάστρου μπορεί κανείς να θαυμάσει την εικόνα της Δευτέρας Παρουσίας. Ακόμη στον λόφο της Νουλιάς ξεχωρίζουν οι Μύλοι,απομεινάρια της περιόδου ακμής του νησιού, καθώς και το μνημείο του Ποντικόκαστρου.

ΠΕΔΙ
Ανατολικά της Άνω Σύμης θα συναντήσουμε το παραθαλάσσιο χωριό Πέδι όπου θα κολυμπήσουμε και θα επισκεφτούμε την εκκλησία Αγίου Γεωργίου με το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο.

ΕΜΠΟΡΕΙΟΣ ή ΝΗΜΠΟΡΙΟ
Στο δεύτερο λιμάνι της Σύμης ξεχωρίζουν οι δώδεκα βυζαντινοί θόλοιπου χρησίμευσαν σαν καλλιτεχνικά εργαστήρια.

ΠΑΝΟΡΜΙΤΗΣ
10χμ Ν.Δ. από το Χωριό,στέκει το ιστορικό μοναστήρι του Πανορμίτη, αφιερωμένο στον Ταξιάρχη Μιχαήλ, προστάτη των απανταχού ναυτικών.Το σπουδαιότερο αξιοθέατο της Σύμης χρονολογείται από τον 15ο αιώνα και στεγάζει δυο μουσεία,ένα εκκλησιαστικό με ενδιαφέροντα θρησκευτικά κειμήλια και ένα λαογραφικό. Το καλοκαίρι η Μονή φιλοξενεί στα κελιά της μεγάλο αριθμό παραθεριστών.

ΚΟΛΥΜΠΙ
Μην παραλείψετε μια εκδρομή με καΐκι προς το κουκλίστικο νησάκι της Αγίας Μαρίνας με τα τυρκουάζ νερά,την εντυπωσιακή παραλία του Αγ.Γεωργίου Δησάλωνα με τους κάθετους βράχους,την αμμουδιά της Νανούς,την Μαραθούντα, τον όμορφο όρμο του Αγ.Βασιλείου και τα νησάκια Σέσκλι,Νίμος,Άγιος Αιμιλιανός.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
Ανακαλύφθηκαν πρόσφατα (1992), στην περιοχή Ρουκουνιώτη, από τον ερευνητή Σαράντη Κρητικό,πάνω από 120 πατητήρια εκ των οποίων τα 11 έχουν αναστηλωθεί. (www.patitiria.com)μαρτυρώντας την παλιά ασχολία των κατοίκων με την παραγωγή κρασιού. Τώρα οι ντόπιοι συνεχίζουν την κατασκευή των χαρακτηριστικών σκαλιστών επίπλων της Σύμης καθώς και των εντυπωσιακών ξύλινων σκαριών που φτιάχνονται αιώνες τώρα στους ταρσανάσες του νησιού. Ενδιαφέρουσα είναι και η κατασκευή καμπανών στο χυτήριο με τον παλιό παραδοσιακό τρόπο από τον κύριο Αναστασιάδη.

ΠΑΝΗΓΥΡΙΑ
Πολλά είναι τα πανηγύρια του καλοκαιριού .Στις 24 Ιουνίου γιορτάζει ο Αγ.Ιωάννης Σταφυλάς,την Πεντηκοστή ο Πανορμίτης,της Αγίας Τριάδας, η Αγ.Τριάδα στο Χωριό, στις 17 Ιουλίου η Αγ. Μαρίνα στο μώνυμο νησάκι. Τον Αύγουστο (6) γιορτάζει η Εκκλησία του Σωτήρος στο Νημποριό, στον Μεγάλο Σωτήρη. Το Δεκαπενταύγουστο η Παναγία Αληθινή και Παναγία Μυρταριώτισσα και στις 24 Αυγούστου η Παναγία Υπακοή στη Νίμο. Στις 8 Νοεμβρίου γιορτάζει ο Πανορμίτης.

Περιοδικό «Αγροτουρισμός»