Αρχαιολογικοί χώροι του Έβρου και της Σαμοθράκης

ΔΗΜΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗΣ

Αν και φέρεται ως ο χώρος της αρχαίας Σάλης, στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης δεν έχουν βρεθεί σαφείς ενδείξεις του αρχαίου οικισμού, παρά μόνον πλάκα με την επιγραφή Ορος χώρας ιεράς θεών των εν Σαμοθράκη (δηλαδή, όριο της ιερής χώρας των θεών της Σαμοθράκης), η οποία ήλθε στο φως νοτιοδυτικά του φάρου το 1897. Ωστόσο, στα νότια της σημερινής πόλης και στη γειτονική παραλία της Νέας Χηλής έχουν εντοπιστεί ελληνιστικοί και ρωμαϊκοί τάφοι, καθώς και μαρμάρινος ιωνικός κίονας.

Προϊστορικός οικισμός (Μάκρη)
Οι ανασκαφές τούμπας στο γειτονικό χώρο του σπηλαίου του Κύκλωπα στη Μάκρη ανέδειξαν την ύπαρξη αλλεπάληλων κτισμάτων, τα αρχαιότερα εκ των οποίων είναι κατασκευασμένα από πηλό και ανέρχονται στη νεολιθική περίοδο. Οι κατοικίες που αναδείχθηκαν είχαν πασαλόπηκτους τοίχους και δάπεδο, ενώ στο εσωτερικό τους εντοπίστηκαν φούρνοι και εστίες. Στη νότια πλευρά της τούμπας εντοπίστηκαν συγκροτήματα λαξευτών κατασκευών, μερικές από τις οποίες εικάζεται ότι χρησίμευαν ως κατοικίες. Ανάμεσα στα ευρήματα συγκαταλέγονται πήλινα ανθρωπόμορφα αγαλματίδια, ζωόμορφα ειδώλια και ανθρωπομορφικό δοχείο, τα οποία χρονολογούνται από την ύστερη νεολιθική περίοδο, ενώ βρέθηκαν επίσης όστρακα της εποχής του Χαλκού (3000-1050 π.Χ.) και όστρακα με διακόσμηση της εποχής του Σιδήρου. Ο νεολιθικός οικισμός θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους των Βαλκανίων.
Στον ίδιο χώρο έχουν βρεθεί αποθέτες με αμφορείς που μαρτυρούν την ύπαρξη εμπορικού σταθμού Ελλήνων αποίκων του 7ου αιώνα π.Χ., και αναλημματικό τοίχος και κατοικίες των ρωμαϊκών χρόνων. Τέλος, κατά τη βυζαντινή περίοδο ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο.

Αρχαία Ζώνη (ή Μεσημβρία)
Ο αρχαιολογικός χώρος της Μεσημβρίας ή Ζώνης βρίσκεται σε παράλια περιοχή 8χμ. δυτικά από τη Μάκρη ή 20χμ. δυτικά της Αλεξανδρούπολης. Η πόλη ιδρύθηκε στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. και μνημονεύεται από τον Ηρόδοτο ως ο δυτικότερος οικισμός της Σαμοθρακικής Περαίας. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως εκτεταμένα ερείπια οχυρωμένης πόλης που χρονολογείται από το τέλος των αρχαϊκών χρόνων έως τον 3ο με 2ο αιώνα π.Χ. με τείχος που περικλείει έκταση 733 στρεμμάτων.
Στο χώρο της αρχαίας πόλης έχουν βρεθεί ιερό της Δήμητρας και σημαντικός αριθμός κατοικιών, εργαστηρίων και τάφων. Η ανασκαφή του χώρου του ιερού της Δήμητρας ανέδειξε πληθώρα ασημένιων, επάργυρων, επίχρυσων και χρυσών πλακιδίων με λατρευτικές παραστάσεις του 4ου και του 3ου αιώνα π.Χ. Τα ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο της Μεσημβρίας-Ζώνης εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κομοτηνής.

Βυζαντινά φρούρια
Στο δρόμο Αλεξανδρούπολη-Αβας (ή Αβαντας) σώζονται στην κορυφή λοφίσκου στη θέση Πόταμος τα ερείπια επιβλητικού βυζαντινού φρουρίου με πύργους. Επίσης, δυτικά της Μεσημβρίας βρίσκονται τα ερείπια τετράγωνου, βυζαντινού πύργου, με πλευρές μήκους 6,5μ. και σωζόμενο ύψος έως και 3,5μ., ενώ στο χωριό Μάκρη διατηρούνται λείψανα του βυζαντινού τείχους της πόλης, με κυκλικούς και ορθογώνιους πύργους.

ΔΗΜΟΣ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗΣ

Μεγαλιθικά μνημεία (dolmen)
Στη θέση Γιαλόμανδρα, 5χμ. από την Παλαιόπολη στα βορειοδυτικά της νήσου, εντοπίστηκαν τρία μεγαλιθικά μνημεία (παρεμφερή με τα κελτικά dolmen), απομεινάρια άγνωστου πολιτισμού, τα οποία πιθανότατα χρονολογούνται από τον 9ο π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με μία εκδοχή, πρόκειται για ιερούς βράχους οι οποίοι χρησίμευαν ως βωμοί για θυσίες προς την Αξίερο, θεά των βράχων.
Υπολείμματα μεγαλιθικών μνημείων έχουν βρεθεί και σε άλλα σημεία της νήσου, καθώς και τμήματα κυκλώπειων τειχών κτισμένα με λιθόπλινθους πολύχρωμων ηφαιστειογενών πετρωμάτων.

Προϊστορικά ευρήματα
Στη νοτιοδυτική ακτή της Σαμοθράκης, στη θέση Μικρό Βουνί κοντά στις εκβολές του ρέματος Πολυπούδι, εντοπίστηκαν αλλεπάλληλοι προϊστορικοί οικισμοί κάτω από τούμπα, που καλύπτουν έκταση δέκα στρεμμάτων και χρονολογούνται από τη χαλκολιθική (5η-4η χιλιετία π.Χ.) μέχρι την ύστερη εποχή του Χαλκού (περίπου 1250 π.Χ.). Ανάμεσα στα ευρήματα της Μέσης Χαλκοκρατίας (1900-1800 π.Χ.) συγκαταλέγεται μινωικό αρχείο εμπορικών συναλλαγών με πήλινες επιγραφές, μεταξύ των οποίων υπάρχει και ένα από τα αρχαιότερα δείγματα χρήσης της Γραμμικής Α εκτός Κρήτης. Ο χώρος των ανασκαφών είναι επισκέψιμος.
Εξάλλου, στην ενδοχώρα της Σαμοθράκης, και ειδικότερα στην περιοχή των οικισμών Καρυώτες και Προφήτης Ηλίας, ανακαλύφθηκαν τα υπολείμματα μικρών οικισμών της ύστερης εποχής του Χαλκού και της εποχής του Σιδήρου, ενώ στην τοποθεσία Τσακνί Βρυχού οι ανασκαφές έφεραν στο φως τα ερείπια οχυρωμένης ακρόπολης και οικισμού που χρονολογούνται στην πρώιμη εποχή του Σιδήρου.

Εργαστήρια κεραμεικής της ελληνιστικής περιόδου
Στη θέση Κεραμιδαριά, 5χμ. ανατολικά της Παλαιόπολης ανάμεσα στους οικισμούς Κάτω Καρυώτες και Θέρμα, αποκαλύφθηκαν δύο εργαστήρια παραγωγής αμφορέων των ελληνιστικών χρόνων, χώρος απόθεσης κεραμικών απορριμμάτων, καθώς και τρεις κλίβανοι που χρονολογούνται στη ρωμαϊκή εποχή.

Ρωμαϊκό υδραγωγείο
Σε μικρή απόσταση δυτικά της Παλαιόπολης, αποκαλύφθηκε υδραγωγείο των ρωμαϊκών χρόνων, το οποίο σκέπαζαν μαρμάρινες πλάκες από στήλες των ελληνιστικών χρόνων.

Αρχαία Σαμοθράκη-Ιερό Μεγάλων Θεών
Οι ανασκαφές στην περιοχή της σημερινής Παλαιόπολης έφεραν στο φως τα ερείπια της αρχαίας Σαμοθράκης, πόλης-κράτους που άκμασε κυρίως κατά τους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους. Εικάζεται ότι πρόκειται για το μοναδικό οικιστικό κέντρο στη Σαμοθράκη, χωρίς ωστόσο να αποκλείεται η ύπαρξη μικρών κωμών και αγροικιών σε άλλα σημεία της νήσου.
Η αρχαία Σαμοθράκη είχε δικό της νόμισμα, στη μία όψη του οποίου απεικονιζόταν η πολιούχος θεά Αθηνά.
Ωστόσο, η Σαμοθράκη αναδείχθηκε κατά την αρχαιότητα κυρίως για το Ιερό των Μεγάλων Θεών. Τα ερείπιά του βρίσκονται δυτικά της αρχαίας πόλης, σε μικρή απόσταση από το Αρχαιολογικό Μουσείο στην Παλαιόπολη. Το Ιερό ήταν ανεξάρτητο από τη γειτονική πόλη και είχε διεθνιστικό χαρακτήρα, καθώς στις τελετές του έστελναν εκπρόσωπο οι διάφορες πόλεις-κράτη, όπως και στους Δελφούς. Συγχρόνως, προσέφερε ιερό άσυλο σε όσους ήταν υπό καταδίωξη, θεσμός ο οποίος ίσχυσε μέχρι και τον 4ο μ.Χ. αιώνα.
Οι τελετές προς τιμήν των θεών αυτών είναι γνωστές με το όνομα Καβείρεια Μυστήρια, παρεμφερή με τα Ελευσίνια Μυστήρια, στα οποία όμως μπορούσαν να συμμετάσχουν όλοι, ασχέτως φύλου, ηλικίας, εθνικότητας ή κοινωνικής καταγωγής (δούλοι ή ελεύθεροι). Σύμφωνα με τον Παυσανία (2ος μ.Χ. αιώνας) λάμβαναν χώρα ετησίως στα τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου του δικού μας ημερολογίου.
Ως μύστες αναφέρονται ο Οδυσσέας και ο Αγαμέμνων, ο Ηρακλής, ο Ορφέας, ο Ιάσων και οι αργοναύτες, ο Ηρόδοτος, ο Αισχύλος, ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, ο Αριστοφάνης, ο βασιλιάς της Σπάρτης Λύσανδρος και ο Φίλιππος Β ο Μακεδών.
Με τη μύηση, οι ακόλουθοι των μυστηρίων πίστευαν ότι εξασφάλιζαν την ηθική βελτίωση, όπως επίσης και την προστασία των Καβείρων, θεοτήτων της ναυσιπλοΐας, από τους κινδύνους των θαλάσσιων ταξιδιών. Συγχρόνως, αποκτούσαν την προσδοκία μιας καλύτερης μετά θάνατον ζωής.
Η είσοδος στο χώρο του Ιερού είναι ανατολικά, όπου βρίσκεται μαρμάρινο πρόπυλο . Στη συνέχεια, υπάρχει κυκλικό οικοδόμημα με βαθμίδες (5ος π.Χ. αιώνας), ο ιερός κύκλος, πιθανότατα ο χώρος συγκέντρωσης των μυστών.
Στα βόρεια του Ιερού αποκαλύφθηκε το ανάκτορο, ορθογώνια αίθουσα με κυκλικό βωμό όπου γινόταν η τελετή της μύησης. Στο οικοδομικό συγκρότημα συμπεριλαμβάνεται και το άδυτο, χώρος φύλαξης του αγάλματος του ιθυφαλλικού Καδμίλου, όπου απαγορευόταν η είσοδος στους μη μυημένους. Η ιερή κατοικία ήταν μικρό τετράγωνο δωμάτιο στο οποίο υπήρχαν οι κατάλογοι με τα ονόματα των μυστών.

Σε μικρή απόσταση από το ανάκτορο βρίσκεται ο Θόλος της Αρσινόης (ή Αρσινόειο) -βασίλισσας της Αιγύπτου που κατέφυγε στη Σαμοθράκη διωκόμενη-, το μεγαλύτερο γνωστό κλειστό κυκλικό οικοδόμημα (διάμετρος άνω των 20μ.) της αρχαιότητας (288-281 π.Χ.).
Νότια από το Αρσινόειο υπάρχει το τέμενος, περιτειχισμένη ορθογώνια πλακόστρωτη αυλή.
Τέλος, στα ανατολικά του ιερού συναντά κανείς ένα μεγαλοπρεπή μαρμάρινο βωμό, που χρονολογείται το 340-330 π.Χ, ελληνιστικό θέατρο, που χρησίμευε για τις παραστάσεις των ιερών δραμάτων, καθώς και μία στοά του 6ου π.Χ. αιώνα όπου φυλάσσονταν τα αναθήματα στους Μεγάλους Θεούς.

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ροδόπης-Έβρου