Εκκινώντας από την πλατωνική αντίληψη για την προΰπαρξη και την αθανασία της ψυχής, την οποία εκθέτει στον Εύδημο (ο εν λόγω διάλογος, υπενθυμίζουμε, συγκαταλέγεται στους αποσπασματικά σωζόμενους εξωτερικούς λόγους της πρώιμης περιόδου, των χρόνων δηλαδή της Ακαδημίας Πλάτωνος), και περνώντας από διάφορες εξελικτικές βαθμίδες –όπου παρατηρείται επέκταση της έννοιας της ψυχής σε όλα τα ζωντανά όντα–, ο Αριστοτέλης καταλήγει στην πεποίθηση που θεμελιώνει στο όψιμο σύγγραμμά του Περί ψυχής. Στα τρία βιβλία της πραγματείας αυτής, που θεωρείται ένα είδος εισαγωγής στις φυσιογνωστικές εργασίες του Αριστοτέλη, δεσπόζουσα ιδέα είναι η σχέση σώματος και ψυχής. Το σώμα και η ψυχή, η ύλη και η μορφή (ύλη και είδος), είναι στοιχεία αχώριστα, γι’ αυτό και περιγράφονται ως δύο όψεις μιας και της ίδιας ουσίας. Η ψυχή, ως μορφή του ζωντανού όντος, είναι συγχρόνως και η εντελέχειά του (η εντελής πραγμάτωσή του).

Στο βασίλειο των έμβιων όντων η ενέργεια της ψυχής εκδηλώνεται σε πέντε διαφορετικές ψυχικές δυνάμεις, που κατατάσσονται από τον Αριστοτέλη ως εξής: το θρεπτικόν (διατροφή και μαζί της αναπαραγωγή), το αισθητικόν (αισθήσεις), το ορεκτικόν (επιθυμητική διάθεση), το κατά τόπον κινητικόν (τοπική κίνηση, κινητική διάθεση) και το διανοητικόν (διάνοια, νοητική ικανότητα). Την πρώτη δύναμη, της διατροφής και συνάμα της αναπαραγωγής, την έχουν ακόμα και τα φυτά. Τη δεύτερη ικανότητα, την αντίληψη μέσω των αισθήσεων, την έχουν τα ζώα, αλλά όχι τα φυτά. Η επιθυμητική διάθεση και η τοπική κίνηση συνδέονται με τα ανώτερα είδη, ενώ η νοητική ικανότητα αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ανθρώπου και μόνο.

Ο Αριστοτέλης εξετάζει διεξοδικά το θέμα της αντίληψης μέσω των πέντε αισθήσεων, στις οποίες προσθέτει την «κοινή έννοια», τον «κοινό ορισμό» (λόγος κοινός), που αρμόζει σε όλα τα είδη (μορφές) της ψυχής.

Το τελευταίο μέρος της πραγματείας είναι αφιερωμένο στο νουν, στον οποίον εδράζεται η διαμόρφωση γενικών εννοιών και η απόδειξη νομοτελειών. Ο νους, απαλλαγμένος καθώς είναι από το σύνδεσμο με το σωματικό –εισέρχεται προφανώς στο έμβρυο απέξω–, είναι και το μόνο τμήμα της ψυχής που επιζεί. Το πώς ακριβώς νοείται στη σκέψη του Αριστοτέλη η επιβίωση αυτή δεν είναι ευκρινές, αλλά φέρεται ως πιθανή η σύλληψή της με τη μορφή που συναντάται αφενός μεν στις ορφικο-πυθαγορικές αντιλήψεις για την αθανασία και την περιπλάνηση των ψυχών, αφετέρου δε στην εδραία πεποίθηση του Πλάτωνος για την αιώνια ύπαρξη της ψυχής.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, έκδοση του αριστοτελικού συγγράμματος «Περί ψυχής» (μετάφραση – σημειώσεις Α. Παπαθεοδώρου, εκδόσεις Πάπυρος, 1975). 

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Α’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Β’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Γ’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Δ’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Ε’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος ΣΤ’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Ζ’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Η’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Θ’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος Ι’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος ΙΑ’)

Αριστοτέλης: Η εξέλιξη της ιστορίας του πνεύματος (Μέρος ΙΒ’)

Ειδήσεις Σήμερα: