75 χρόνια ΝΑΤΟ: Η ίδρυσή του και η ελληνική «περιπέτεια» εντός του

Το NATO, ακρωνύμιο των λέξεων North Atlantic Treaty Organization (Οργανισμός Βορειοτλαντικού Συμφώνου), γίνεται σήμερα 75 ετών.

H στρατιωτική αυτή αμυντική συμμαχία χωρών της Δύσης ιδρύθηκε στις 4 Απριλίου του 1949, με στόχο τη συνεργασία σε στρατιωτικό, και όχι μόνο, επίπεδο καθώς και την προώθηση των γεωπολιτικών τους συμφερόντων.

Τα 12 ιδρυτικά μέλη του ΝΑΤΟ ήταν τα εξής: Βέλγιο, Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Δανία, Η.Π.Α, Ισλανδία, Ιταλία, Καναδάς, Λουξεμβούργο, Νορβηγία, Ολλανδία, Πορτογαλία.

Γράφει ο Στάθης Ευσταθιάδης στο «ΒΗΜΑ» της 18ης Απριλίου 1999: «Το ΝΑΤΟ γεννήθηκε για την αντιμετώπιση της σοβιετικής απειλής, γι’ αυτό και παλαιότερα το αποκαλούσαν «το παιδί του Στάλιν». Γεννήθηκε και «ανδρώθηκε» γιατί ο Ανατολικός Συνασπισμός ήταν (ή φροντίσαμε να τον εμφανίζουμε ως τέτοιο) μια απειλή. Αυτή η απειλή όμως έπαυσε να υπάρχει εδώ και 10 χρόνια και δεν είναι εύκολο να επινοείς απειλές πλέον».

«ΤΟ ΒΗΜΑ, 3.4.1949, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο σπόρος της ίδρυσης

Όπως αναφέρει ο Αυγουστίνος Ζενάκος στο «ΒΗΜΑ»:

«Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια βρήκαν τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες με την οικονομία τους εξαντλημένη και τις ένοπλες δυνάμεις τους ασθενείς, καθώς οι χώρες αυτές, με το τέλος του πολέμου, είχαν σπεύσει να τις μειώσουν δραστικά για να περιορίσουν τις αμυντικές τους δαπάνες.

»Σε δύο από τις σημαντικότερες μεταξύ αυτών των χωρών, τη Γαλλία και την Ιταλία, τα κομμουνιστικά κόμματα είχαν αναδειχθεί μείζονες πολιτικές δυνάμεις.

»Από την άλλη η Σοβιετική Ενωση διατήρησε έντονη στρατιωτική παρουσία στις χώρες της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης, τις οποίες τα στρατεύματά της είχαν απελευθερώσει από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής.

»Στο πολιτικό επίπεδο η Σοβιετική Ενωση εγκατέστησε σε αυτές τις χώρες κομμουνιστικές κυβερνήσεις ελεγχόμενες από την ίδια, και οποιαδήποτε άλλη πολιτική δραστηριότητα ήταν απαγορευμένη στο έδαφός τους.

«ΤΟ ΒΗΜΑ, 2.4.1949, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

»Οι εξελίξεις αυτές στην Ανατολική Ευρώπη οδήγησαν τον Γουίνστον Τσόρτσιλ, σε ομιλία του στο Φούλτον του Μισούρι, στις 5 Μαρτίου 1946, να μιλήσει για το περίφημο έκτοτε «Σιδηρούν Παραπέτασμα», έκφραση που την είχε ήδη αναφέρει σε εμπιστευτικό τηλεγράφημά του προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν εννέα μήνες ενωρίτερα (αν και η πατρότητά της αποδίδεται στον Γιόζεφ Γκέμπελς, υπουργό Διαφώτισης και Προπαγάνδας του Γ’ Ράιχ, σε προπαγανδιστικό άρθρο του οποίου είχε πρωτοδεί το φως της δημοσιότητας στα τέλη Φεβρουαρίου 1945).

» Οι δραστηριότητες της Σοβιετικής Ενωσης, η οποία, παρά την τρομερή αιμορραγία που είχε υποστεί κατά τον πόλεμο, φαινόταν να έχει βγει από αυτόν με αμείωτη την ορμή της, ανησύχησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες, που έσπευσαν να λάβουν μέτρα.

»Ενα από αυτά ήταν η εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν, στις 12 Μαρτίου 1947, με το οποίο πρόσφεραν στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στις χώρες που αντιμετώπιζαν απειλή βίαιης κομμουνιστικής διείσδυσης, την Ελλάδα συγκεκριμένα και, όπως πίστευαν, την Τουρκία.

(…)

»Στον στρατιωτικό τομέα, με βάση τη Συνθήκη των Βρυξελλών του 1948, η Βρετανία, η Γαλλία και οι Κάτω Χώρες (Ολλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο) συνήψαν συλλογική αμυντική συμφωνία, τη Δυτικοευρωπαϊκή Ενωση. Γρήγορα ωστόσο έγινε αντιληπτό ότι το αντιστάθμισμα στη σοβιετική στρατιωτική παρουσία στην Ευρώπη χρειαζόταν να είναι πολύ πιο δυναμικό».

«ΤΟ ΒΗΜΑ, 19.2.1952, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η είσοδος της Ελλάδας και η διεύρυνση

Το 1952 προσχώρησαν στο ΝΑΤΟ η Ελλάδα και και η Τουρκία.

Ο Στάθης Ευσταθιάδης με άρθρο του στο «ΒΗΜΑ» της 29ης Μαρτίου 2009, φωτίζει μια κρίσιμη πτυχή της ελληνικής προσχώρησης στο ΝΑΤΟ:

«Η κυβέρνηση Πλαστήρα- Βενιζέλου πρόσφερε και τις αντικομμουνιστικές περγαμηνές της για να εξασφαλίσει την ένταξη της χώρας και δεν ήταν απλή σύμπτωση ότι ακριβώς τις ημέρες που θα αποφασιζόταν η ένταξή της στο ΝΑΤΟ, στα μέσα Φεβρουαρίου 1952, άρχισε η δίκη των Μπάτση, Αστεριάδη και άλλων 27 κομμουνιστών με προγραμμένη τη θανατική καταδίκη τους. (…)

«ΤΟ ΒΗΜΑ, 26.2.1952, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

»Τελικά, στη διάσκεψη του Ατλαντικού Συμβουλίου που συνήρχετο στη Λισαβόνα και είχε κεντρικό θέμα την επαναστρατιωτικοποίηση της Δυτικής Γερμανίας οι «12» έκαναν δεκτή την αίτηση της Ελλάδας- και της Τουρκίας- και οι δύο χώρες στις 18 Φεβρουαρίου 1952 υπέγραψαν τα σχετικά πρωτόκολλα, διαφορετικό η καθεμία.

»Αλλά η οικονομική βοήθεια που ήλπιζε η Αθήνα ήρθε μόνο ως υπόσχεση, κουτσουρεμένη και υπό όρους. «Αμερικανικά κεφάλαια θα επενδυθούν εις την Ελλάδα αν δοθούν θετικαί εγγυήσεις» γράφει «Το Βήμα».

»Αλλά και αυτή η ελπίδα εξαφανίζεται. «Λίαν αμφίβολον αν θα γίνη δυνατόν να τεθή το ελληνικόν οικονομικόν πρόβλημα εις την Λισαβόνα» συνεχίζει η εφημερίδα. Αντιθέτως, η ελπίδα της κυβέρνησης για «Αξονα Αγκυρας- Αθήνας- Βελιγραδίου- Ρώμης» καταρρέει και «οι Στόλοι Ελλάδος και Τουρκίας (σ.σ.: θα τεθούν) υπό ενιαίαν διοίκησιν εις το Αιγαίον».

Η διεύρυνση του ΝΑΤΟ συνεχίστηκε αρκετά χρόνια αργότερα.

Στη συμμαχία προσχώρησαν, το 1995 η (τότε) Δυτική Γερμανία, το 1982 η Ισπανία και το 1999 η Ουγγαρία, η Πολωνία και η Τσεχία.

«ΤΟ ΒΗΜΑ, 3.4.2004, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Από το 2004 ξεκίνησε μία «γενναία» διεύρυνση με την είσοδο των Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία. Ακολούθησαν η Αλβανία και η Κροατία το 2009, το Μαυροβούνιο το 2017 και η Βόρεια Μακεδονία το 2020.

Τέλος, ακριβώς πριν από έναν χρόνο, στις 4 Απριλίου 2023 επικυρώθηκε και επισήμως η είσοδος στη βορειοατλαντική συμμαχία και της Φινλανδίας, ενώ πριν λίγες ημέρες στις 7 Μαρτίου 2024 στο ΝΑΤΟ εισήλθε και η Σουηδία που έγινε έτσι το 32ο μέλος του.

Η ελληνική αποχώρηση και επανένταξη

Κομβικό σημείο στην ιστορία της ελληνικής συμμετοχής στο ΝΑΤΟ, αποτελεί η απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για αποχώρηση της Ελλάδας από τη συμμαχία, στις 14 Αυγούστου 1974.  Αιτία ήταν η τουρκική στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ, 15.8.1974, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η ελληνική κυβέρνηση με επίσημη ανακοίνωση, τότε, δήλωσε πως «το ΝΑΤΟ αποδείχθηκε ανίκανο να παρεμποδίσει την Τουρκία από την εξαπόλυση νέας βάρβαρης και απρόκλητης επίθεσης κατά της Κύπρου… Το ΝΑΤΟ δεν έχει επομένως λόγο ύπαρξης και δεν μπορεί να εκπληρώσει το σκοπό για τον οποίο συνεστήθη, αφού δεν μπορεί να αποτρέψει τον πόλεμο μεταξύ δύο μελών του…».

Έξι χρόνια αργότερα, τον Οκτώβριο του 1980, λίγες εβδομάδες πριν την είσοδο της Ελλάδας στην ΕΟΚ (την 1η Ιανουαρίου 1981), η κυβέρνηση Γεωργίου Ράλλη ανακοινώνει την επιστροφή της Ελλάδας στους κόλπους του ΝΑΤΟ.

Αυτή τη φορά δεν υπάρχει η συναίνεση που υπήρχε κατά την αποχώρηση. Το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ δηλώνουν κάθετα τη διαφωνία τους.

Βρισκόμαστε στην περίοδο που μεσουρανεί το σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο».

«ΤΟ ΒΗΜΑ, 21.10.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η μεγάλη νατοϊκή κρίση και ο ρόλος του ΝΑΤΟ

Ως η μεγαλύτερη κρίση που βίωσε η συμμαχία του ΝΑΤΟ ήταν το 2003, όταν Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Βρετανία διεξήγαγαν τον παράνομο πόλεμο έναντι του Ιράκ. Αρκετά μέλη με επικεφαλής τη Γαλλία και τη Γερμανία εναντιώθηκαν στην απόφαση των δύο συμμάχων τους και αρνήθηκαν να συμμετάσχουν στις πολεμικές επιχειρήσεις στο Ιράκ.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει σε άρθρο του στο tovima.gr, στις 19 Δεκεμβρίου 2019, ο Θάνος Κακουριώτης, καθηγητής Αγγλικής Γλώσσας και  Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Θάνος Κακουριώτης, «η λεγόμενη Ατλαντική Συμμαχία άρχισε ως αμυντικός οργανισμός, προκειμένου να αποτραπεί με κάθε τρόπο η παραπέρα κομουνιστική διείσδυση, που το ενδεχόμενο της έκανε έμφοβες όλες τις δυτικές ευρωπαϊκές χώρες( Ολλανδία, Νορβηγία, Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία κλπ.) και έως εδώ είχε ένα λόγο δικαιολογημένης ύπαρξης, την κομουνιστική απειλή, (…) «Με την κατάρρευση όμως του υπαρκτού [σοσιαλισμού], το έτος 1989 ο ρόλος του μετεξελίχτηκε σε επιθετικό και φάνηκε να της αρμόζει τέλεια ο χαρακτηρισμός “πολεμοκαπηλική συμμαχία”.

»Διότι εγκαινίασε τις λεγόμενες νατοϊκές επεμβάσεις: βομβαρδισμοί από τη νατοϊκή αεροπορία σε Βοσνία Ερζεγοβίνη, Κόσσοβο-Σερβία.

»Αργότερα μεγάλωσαν οι δουλειές του και επεκτάθηκαν στο Αφγανιστάν (με έγκριση των Δημοκρατικών) και στη Λιβύη (με τις ευλογίες των Ρεπουμπλικανών).

»Το ΝΑΤΟ ενεργεί ενάντια στον κανόνα του Δικαίου. Μία επίθεση των ΗΠΑ ενάντια σε άλλη χώρα, εφόσον γίνεται κάτω από το λάβαρο του ΝΑΤΟ παρακάμπτει τον έλεγχο από το Κογκρέσο».