Φίλιππος Δρακονταειδής: Το δύσκολο μήνυμά του

Σας παρακαλώ, μήπως μπορείτε να μου πείτε με λίγα λόγια τι είναι αυτό το βιβλίο; Μου είχε πει πριν από κάποια χρόνια μια φοιτήτρια, έξω από το αμφιθέατρο.

Η πρώτη μου αντίδραση, για να δικαιολογήσω τη βαθύτατη αμηχανία στην οποία περιήλθα, ήταν ότι η ερώτηση ήταν αφελής. Αργότερα, σε στιγμές εντιμότερης αυτοκριτικής, κατέληξα στο συμπέρασμα —κι όχι από δασκαλίστικη ευσυνειδησία, αλλά σαν άσκηση ακριβολογίας— ότι ναι, πρέπει, όποιος μελετάει τη λογοτεχνία, να είναι σε θέση να πει με λίγα λόγια τι είναι ένα βιβλίο.

Πολλά βιβλία με δυσκόλεψαν σ’ αυτές τις ασκήσεις, κανένα όμως τόσο πολύ όσο «Το Μήνυμα» του Φίλιππου Δρακονταειδή.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.2.1991, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ένα πρωτότυπο εύρημα δίνει έναν υποτυπώδη σκελετό στην αφήγηση. Ο στρατηγός Εμιλιάνο Ζαπάτα στέλνει ένα μήνυμα στον Λένιν. Ο κομιστής του μηνύματος ξεκινάει έφιππος ένα μακρύ ταξίδι από τη μια άκρη του κόσμου στην άλλη. Τη διήγηση διακόπτουν αποσπάσματα ιστορικών μυθιστορημάτων διαφορετικών περιόδων. Κοινή στιγμή η επανάσταση. Το βιβλίο δεν είναι ένα ιστορικό αφήγημα. Είναι ένα αφήγημα με θέμα την ιστορία. Η γοητεία του ιστορικού αναγνώσματος υπάρχει ατόφια. Περιβόητοι στρατηγοί με διάσημα ονόματα, χώροι άλλων εποχών —χάνια του αμερικάνικου νότου, λαϊκά δικαστήρια της γαλλικής επανάστασης, ρώσικα ανάκτορα—, ιαχές του πλήθους, στιγμές που η ανθρωπότητα ζει με την ψευδαίσθηση πως οδεύει προς υψηλά πεπρωμένα.

Κι ανάμεσα σ’ αυτά ο «κομιστής» έφιππος, αυλακώνει την υδρόγειο φέρνοντας το μήνυμα.

Δεν θα περιπέσουμε στο αμάρτημα της «αποκρυπτογράφησης» του συμβόλου. Στην καλή λογοτεχνία η πολυσημία είναι η μεγαλύτερη αρετή της και το βαρύτερο σφάλμα του κριτικού ο περιορισμός του με ευνουχιστικές ερμηνείες.

Δουλειά όμως της κριτικής είναι να επισημαίνει το αρχέτυπο όπου εμφανίζεται. Ο κομιστής είναι ένα διαχρονικό πρόσωπο του λογοτεχνικού και μυθικού χώρου. Είναι ο αρχαίος αγγελιαφόρος, ο μαραθωνοδρόμος, ο Μιχαήλ Στρογκώφ. Ο ταχύς ταξιδιώτης που φέρει το μήνυμα είναι η ονειροπόληση των καθηλωμένων, των αγωνιώντων, μέσα στη σιωπή της ιστορίας. Στο βιβλίο του Φίλιππου Δρακονταειδή ο φανταστικός έφιππος κομιστής ταξιδεύει αενάως μέσα στο χρόνο, δημιουργεί δίκτυα επικοινωνίας, ενοποιεί το παράλογο των ιστορικών φαινομένων.

«ΤΑ ΝΕΑ», 23.5.1986, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Γιατί η ιστορία στο «Μήνυμα» παρουσιάζεται σαν υπερρεαλιστικό κείμενο, κι ας μη μας ξεγελάει η ιστορική ακρίβεια των αφηγήσεων, το λόγιο ύφος του χρονικογράφου, η σχολαστική αίσθηση προσηλώσεως στο ντοκουμέντο. Δεν υπάρχει απόλυτη ελευθερία παρά μόνο μέσα στους κανόνες ενός παιχνιδιού, είπε ο Βαλερύ.

Κάπως έτσι λειτουργεί η ιστορία στο βιβλίο του Φίλιππου Δρακονταειδή. Είναι η ειρωνική σχέση ανάμεσα στη δέσμευση ενός πλέγματος συγκεκριμένων γεγονότων και της απόλυτης ελευθερίας της ονειροπόλησης.

Τα αντίθετα συνυπάρχουν αναπόσπαστα πάντα. Για να υπάρξει η αναρχία χρειάζεται την αρχή, το παράλογο τον ορθολογισμό, ο υπερρεαλισμός το ρεαλισμό.

Ας θυμηθούμε τον άλλο μεγάλο είρωνα της ιστορίας, τον Καβάφη. Δεν είναι τυχαίο που τόσο συχνά αναφέρεται στο βιβλίο.

Και άλλοι ποιητές είναι παρόντες. Είτε αναφέρονται είτε «ακούγονται» κάτω από το κείμενο. Είναι ο τόνος του ηρωικού Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου, η γλώσσα του Εμπειρίκου.

Στο «Μήνυμα» η λογοτεχνία και η επανάσταση ταυτίζονται.

Είναι πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο του Φίλιππου Δρακονταειδή, αλλά πρέπει να προειδοποιήσουμε τον αναγνώστη. Είναι ένα δύσκολο βιβλίο.

*Κείμενο της βιβλιοκριτικού και συγγραφέως Λίνας Λυχναρά, που έφερε τον τίτλο «Το θέμα είναι το μήνυμα…» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 17 Φεβρουαρίου 1991.

Η Λίνα Λυχναρά

Το βιβλίο του Φίλιππου Δρακονταειδή «Το Μήνυμα» (διήγησις διδακτική εκ πολλών συρραφείσα) είχε κυκλοφορήσει το 1990 από τις εκδόσεις «Εστία».

Ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής γεννήθηκε στη Χαλκίδα στις 17 Σεπτεμβρίου 1940.

Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1962 και έχει δημοσιεύσει μυθιστορήματα, νουβέλες και συλλογές διηγημάτων.

Ιδιαίτερα αξιόλογο είναι το δοκιμιακό και μεταφραστικό έργο του.

Ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων, ο Δρακονταειδής, γνώστης της γαλλικής, αγγλικής και ισπανικής γλώσσας, τιμήθηκε το 1981 με το Β’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος.