Στις 16 Απριλίου 1940 γεννήθηκε στο Ηράκλειο ο διεθνώς καταξιωμένος επιστήμονας Φώτης Καφάτος, ο βιολόγος, ερευνητής και δάσκαλος με το φωτεινό μυαλό και το ανοιχτό πνεύμα.

Αφού ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Κρήτη (φοίτησε στο Λύκειο «Κοραής» του Ηρακλείου, το πρώτο ιδιωτικό εκπαιδευτήριο που ιδρύθηκε στην Κρήτη), ο Καφάτος σπούδασε Ζωολογία και Βιολογία στα Πανεπιστήμια Κορνέλ (1961) και Χάρβαρντ (1962) των ΗΠΑ.

Η ανέλιξή του στο διάσημο Χάρβαρντ υπήρξε θεαματική: το 1965 αναγορεύτηκε διδάκτωρ Βιολογίας, από το 1965 έως το 1969 διετέλεσε επίκουρος καθηγητής Βιολογίας και από το 1969 έως το 1994 τακτικός καθηγητής Βιολογίας.


Πέραν τούτων, από το 1978 έως το 1981 διηύθυνε την έδρα Κυτταρικής και Αναπτυξιακής Βιολογίας στο ίδιο πανεπιστημιακό ίδρυμα.

Στο εντός ελληνικής επικράτειας επιστημονικό πεδίο, ο Καφάτος κατέστη το 1972 τακτικός καθηγητής στην έδρα Γενικής Βιολογίας του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ.

Στην εν λόγω θέση παρέμεινε έως το 1982, όταν εξελέγη καθηγητής Mοριακής και Αναπτυξιακής Bιολογίας στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Ο Καφάτος υπήρξε ιδρυτής (1982) και διευθυντής (έως το 1993) του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ), ενός εκ των οκτώ Ινστιτούτων του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), με έδρα το Ηράκλειο.

Την περίοδο 1993-2005 ο Καφάτος διετέλεσε γενικός διευθυντής και επικεφαλής ερευνητικής ομάδας στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας (European Molecular Biology Laboratory, EMBL), στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας.

Το 2005 έγινε καθηγητής Ανοσογονιδιωματικής στο Imperial College του Λονδίνου, ενώ από το 2006 έως το 2010 ανέλαβε καθήκοντα προέδρου στο European Research Council (ERC).

Υπέβαλε την παραίτησή του από τη θέση αυτήν το 2010, πριν από την επίσημη λήξη της θητείας του, προκειμένου να αφοσιωθεί στα διδακτικά και ερευνητικά του καθήκοντα, ειδικότερα δε στην έρευνα για την καταπολέμηση της ελονοσίας.


Το 2007 εξελέγη adjunct professor Ανοσολογίας και Λοιμωδών Νοσημάτων στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ.

Ο Καφάτος υπήρξε ένας εκ των πρωτοπόρων στην παγίωση της μοριακής προσέγγισης της έρευνας της ανάπτυξης και στην καθιέρωση της τεχνολογίας του ανασυνδυασμένου DNA.

Χρησιμοποίησε την εν λόγω τεχνολογία σε πρωτοποριακές αναλύσεις της μοριακής γονιδιακής εξέλιξης στα έντομα.

Υπήρξε, επίσης, ο θεμελιωτής του προγράμματος της χαρτογράφησης και αλληλούχισης του γονιδιώματος της Drosophila melanogaster (ξυδόμυγας ή φρουτόμυγας), καθώς και πρωτοπόρος στην αποκρυπτογράφηση του κουνουπιού-φορέα της ελονοσίας στον άνθρωπο, γεγονός που επέτρεψε την ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων για την καταπολέμηση της ελονοσίας.

Το πανθομολογούμενο επιστημονικό εκτόπισμα του Καφάτου καταδεικνύουν οι δημοσιευμένες εργασίες του, τα μετάλλια, οι τιμητικές διακρίσεις, καθώς και τα αξιώματα του καθηγητή και του ακαδημαϊκού που ευτύχησε να καταλάβει ανά την υφήλιο.


Προς τιμήν και εις μνήμην του διαπρεπούς βιολόγου θεσμοθετήθηκε το Βραβείο Αριστείας στη Βιολογία «Φώτης Καφάτος», το οποίο απονέμεται σε νέους επιστήμονες που διακρίνονται για το έργο τους και το δημιουργικό πνεύμα τους.

Ο Φώτης Καφάτος, ο οποίος κατάφερε να διαγράψει μια εντυπωσιακή πορεία ως πολίτης του κόσμου και ως επιστήμονας ταγμένος στην υπηρεσία της ανθρωπότητας, απεβίωσε στις  18 Νοεμβρίου 2017.

Στο φύλλο των «Νέων» που είχε κυκλοφορήσει το Σάββατο 7 Μαΐου 1994 υπήρχε ένα δισέλιδο δημοσίευμα αφιερωμένο στον αείμνηστο Φώτη Καφάτο. Ο διαπρεπής βιολόγος είχε παραχωρήσει μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη στους δημοσιογράφους Νίκο Βιδάκη και Κώστα Μπογδανίδη.


«ΤΑ ΝΕΑ», 7.5.1994, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από εκεί προέρχονται οι ακόλουθες ερωταποκρίσεις:


— Μια και αναφερόσαστε στα γονίδια, τι θα απαντούσατε σε ένα μικρό παιδί που θα σας ρωτούσε το πιο απλό: γιατί υπάρχει ο άνθρωπος;

Είναι προϊόν της εξελίξεως. Εκεί φαίνεται η φανταστική λειτουργία της φύσης που μας έχει δώσει την πολυπλοκότητα όλων των οργανισμών, και μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες αυτής της εξελικτικής πορείας είναι ο άνθρωπος. Και για λόγους που ακόμη δεν τους κατανοούμε, μπόρεσε να έχει μια ανάπτυξη διανοητική πολύ πέρα από τα άλλα θηλαστικά.

— Ποια είναι επιτέλους τα κοινά σημεία του ανθρώπου με το υπόλοιπο, κατά κάποιο τρόπο, ζωικό βασίλειο;

Κοιτάξτε, είναι από αυτά που έχει κατανοήσει η Βιολογία τα τελευταία 10 χρόνια. Στο επίπεδο των γονιδίων έχουμε πολύ μεγάλη ομοιότητα με τα ζώα. Μελετώντας απλούς οργανισμούς, όπως η δροσόφιλα, κατανοήσαμε ότι τα ίδια βασικά γονίδια που ελέγχουν την ανάπτυξή της, τα ίδια γονίδια υπάρχουν και στον άνθρωπο. Το πώς ακριβώς έχουν αλλάξει οι μηχανισμοί, τα γονίδια που ελέγχουν την ανάπτυξη να ρυθμίζονται κάπως διαφορετικά για να γίνεται η ανάπτυξη του οργανισμού σε διαφορετικές κατευθύνσεις, είναι ένα από τα μεγάλα ζητούμενα της επιστήμης.

— Έχετε τόσο διεισδύσει στις λεπτομέρειες της ανθρώπινης δημιουργίας. Πώς βλέπετε σήμερα τον άνθρωπο που ερίζει, τις διαμάχες του και την επιθετικότητα; Είναι η επιθετικότητα μέρος της φύσης του;

Υπάρχουν πολλά στοιχεία αντιφατικότητας μέσα στη φύση. Υπάρχει ο ανταγωνισμός στον άνθρωπο, που καλλιεργήθηκε από τον 19ο αιώνα και με τον άκρατο καπιταλισμό, αλλά δεν υπάρχει μόνο αυτός. Έχει αλλάξει αυτή η εικόνα. Καλλιεργήθηκαν και αλτρουιστικές σχέσεις, τυχαιότητας. Δεν πιστεύω ότι η φύση του ανθρώπου είναι απλά ανταγωνιστική ή επιθετική. Είναι μια σύνθετη φύση, όπου υπάρχουν και άλλες έμφυτες προδιαθέσεις. Εκεί πια μπαίνει το θέμα εάν είμαστε δέσμιοι της φύσης ή αν μπορούμε να κάνουμε μια υπέρβαση της φύσης. Θεωρώ ότι ο άνθρωπος, ακριβώς επειδή έχει τη διανοητική κατανόηση, μπορεί να το κάνει αυτό περισσότερο από κάθε άλλον οργανισμό. Γιατί ακριβώς λόγω της ανάπτυξής του παίζει τώρα έναν κεντρικό ρόλο και για όλη τη φύση. Το μεγαλείο του είναι πως αποτελεί την αιχμή του δόρατος μιας εξελικτικής διαδικασίας δισεκατομμυρίων χρόνων.


— Αν αντιλαμβάνομαι σωστά, δεν πιστεύετε σε αυτό που αποκαλούμε πεπρωμένο ή σε μια θεϊκή δύναμη που καθοδηγεί τον άνθρωπο;

Επιστήμη και θρησκεία δεν είναι αντιθετικές. Πιστεύω ότι υπάρχει τρόπος να συνενώσεις αυτούς τους δύο χώρους κατανοώντας το πού αρχίζει ο ένας και πού τελειώνει ο άλλος. Δεν πιστεύω όμως ότι ο άνθρωπος είναι μαριονέτα. Ότι κινείται εξωτερικά από κάποιο ανώτερο ον ούτε από την εσωτερική βιολογική προδιάθεση. Αυτό ακριβώς είναι και το μεγαλείο που εμπεριέχει ίσως και το θρησκευτικό συναίσθημα.

— Ένας βιολόγος άραγε μπορεί να έχει μεταφυσικές ανησυχίες; Εσείς προσωπικά;

Βεβαίως. Νομίζω ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν μεταφυσικές ανησυχίες. Το κρύβουν μερικοί. Άλλοι όμως όχι.

— Να αλλάξουμε θέμα. Υπάρχουν ανώτερες βιολογικά φυλές;

Βεβαίως όχι. Ο άνθρωπος είναι ένα είδος. Δεν υπάρχει διαχωρισμός και όλοι είμαστε Homo sapiens. Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλότητα στην ανθρωπότητα. Στη συμπεριφορά, στη διανοητική ανάπτυξη. Ως βιολόγος πιστεύω ότι κάποιο ποσοστό αυτής της ποικιλότητας έχει βιολογικές βάσεις. Αλλά και ένα μεγάλο ποσοστό εκπορεύεται από περιβαλλοντικούς και αναπτυξιακούς παράγοντες. Για ένα μωρό από τότε που είναι στην κοιλιά της μάνας του, ο τρόπος που μεγαλώνει. Οι ανθρώπινες διαφορές σε μεγάλο ποσοστό οφείλονται στην αλληλεπίδραση της φύσης και της ανάπτυξης. Πρέπει να ρίξουμε το βάρος στη βελτίωση των συνθηκών που θα δώσουν σε όλους τους ανθρώπους τη δυνατότητα να αποδώσουν αυτό που μπορούν.

— Είναι πειρασμός, κύριε καθηγητά, να σας ρωτήσω τις διαφορές του άνδρα με τη γυναίκα. Υπάρχει ανωτερότητα σε κάποιο από τα δύο φύλα;

Ισχύει η ίδια απάντηση. Οι διαφορές τους στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι κοινωνικές. Και αυτό το βλέπουμε τώρα που φαίνεται πόσο έχει αλλάξει ο κόσμος και ισχυροποιείται ο ρόλος των γυναικών. Μπορώ να πω ότι είμαι φεμινιστής. Η κίνηση για την απελευθέρωση των γυναικών είναι μια πολύ σημαντική κίνηση στην ιστορία της ανθρωπότητας, που είναι τελείως αντίστοιχη με την αντιρατσιστική κίνηση.

— Μιλήσατε για ανθρώπινες σχέσεις. Τι ρόλο παίζουν στη ζωή ενός επιστήμονα, όπως εσείς, οι σχέσεις αυτές, ο έρωτας, η ποίηση;

Αυτές οι πλευρές της ζωής είναι πολύ σημαντικές για μένα. Ας μην αναφερθούμε στον έρωτα, που είναι κυρίως προσωπικό θέμα, όμως, για παράδειγμα, η ποίηση είναι μια πλευρά της προσωπικότητάς μου πολύ σημαντική. Έγραφα και διάβαζα, αν και τα τελευταία χρόνια λόγω του φόρτου δεν έχω χρόνο να διαβάζω και λογοτεχνία, όμως με ενδιαφέρει και η Τέχνη. Προσπαθώ όμως να ξεκλέψω κάποιο χρόνο.


— Τόσα χρόνια έξω, σας ενοχλούν ορισμένα πράγματα στην Ελλάδα;

Πιστεύω ότι η Ελλάδα αλληλοσπαράσσεται. Υπάρχει μια επιθετικότητα και μια ζηλοφθονία που είναι καταστρεπτική. Σε μια περίοδο που δεν έχουμε καθόλου αυτήν την πολυτέλεια. Είμαστε σε μια τροχιά επικίνδυνη. Και βεβαίως δεν φταίνε οι κακοί ξένοι, που είναι η συνήθης εύκολη απάντηση, αλλά φταίμε σε μεγάλο ποσοστό οι ίδιοι. Η επιθετικότητα, η ενασχόληση με τα ατομικά, η έλλειψη κοινωνικής υπευθυνότητας. Το βλέπει κανείς στη φοροδιαφυγή, στην αλληλοϋπόσκαψη. Είναι η αχίλλειος πτέρνα της Ελλάδας. Είναι ακόμη η ελλιπής οργάνωση. Είμαστε σε έναν κόσμο που δεν μπορεί να αντέξει τα χάλια που έχουμε. Την έλλειψη προγραμματισμού και την ασυνέπεια στις υποχρεώσεις μας. Το μέλλον μας είναι στην ενωμένη Ευρώπη. Και εκεί πρέπει να καταλάβουμε ότι πρέπει να προλάβουμε αυτήν την εξέλιξη. Όλοι, ηγεσία και λαός. Και για να επιζήσουμε ως έθνος πολιτιστικά, πρέπει να ζήσουμε μια ειρηνική επανάσταση.

— Υπάρχει σήμερα στην Ελλάδα το ανάλογο πνευματικό δυναμικό που να μπορούμε να κοιτάζουμε το μέλλον με αισιοδοξία;

Υπάρχει μεγάλο πνευματικό δυναμικό. Έχουμε μια παράδοση παιδείας, παρά τα χάλια της εκπαίδευσης. Οι Έλληνες έχουμε ανήσυχο πνεύμα, έχουμε μια πολιτιστική παράδοση. Δεν είναι άσχετο αυτό με το γεγονός ότι ο ελληνισμός έχει μεγάλη παρουσία στον διεθνή χώρο. Διάβαζα πρόσφατα, σε ένα σύντομο άρθρο του Αντώνη Βεργανελάκη (σ.σ. διαπρεπούς θεωρητικού φυσικού), ότι έχουμε 6.000 έλληνες καθηγητές στο εξωτερικό. Ο ελληνισμός έχει τη μεγαλύτερη πνευματική διασπορά από οποιαδήποτε άλλη εθνότητα, εκτός από τους Εβραίους. Και στην Ελλάδα υπάρχουν τέτοια πνευματικά στοιχεία. Και η δική μας, η δική μου προσπάθεια είναι να συντηρήσουμε αυτούς τους πυρήνες, να δυναμώσουμε τις φλόγες που υπάρχουν διάσπαρτες στον ελληνικό χώρο. Να αξιοποιήσουμε αυτό το δυναμικό. Νομίζω ότι αυτή πρέπει να είναι η Μεγάλη Ιδέα της Ελλάδας στον 21ο αιώνα.

Ειδήσεις Σήμερα: