Το Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή είναι το δεύτερο μέρος της τριλογίας που ξεκίνησε με το Αμερικανικό ειδύλλιο (Πόλις, 1999) και ολοκληρώθηκε με το The Human Stain, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στις ΗΠΑ. Τρία έργα που, είτε το καθένα μόνο του είτε πολύ περισσότερο σε αντίστιξη με τα άλλα δύο, διακρίνονται από τη μεγάλη τους πνοή, από την ιδιαίτερη γωνία από την οποία φωτίζουν τα ιστορικά γεγονότα, και τα οποία συντείνουν στην αναζήτηση της βαθύτερης συνείδησης που ζυμώθηκε από γενιά σε γενιά, από τη μια εθνότητα στην άλλη, πάνω στην οποία σφυρηλατήθηκε αυτό το ασαφές όσο και ισχυρό αίσθημα της αμερικανικής ταυτότητας. Λίγο πριν από τον πόλεμο του Βιετνάμ που σκιάζει τις ζωές των ανθρώπων στο Αμερικανικό ειδύλλιο και προάγγελος του άκρατου πουριτανισμού της σημερινής Αμερικής όπως παρουσιάζεται στο The Human Stain, το Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή, πολύ περισσότερο από απλή καταγγελία του μακαρθισμού, είναι η σκιαγράφηση του σκοτεινού προσώπου της Αμερικής της καχυποψίας, της ψυχροπολεμικής υστερίας και του διχασμού.


«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.8.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο Άιρα Ρίνγκολντ, αποτελεί τη μυθιστορηματική αντίστιξη του Σίμουρ Λίλοβ, κεντρικού ήρωα στο Ειδύλλιο, και ταυτόχρονα την αθέατη και σκοτεινή πλευρά του. Ήπιος και σταθερός, ο ήρωας του Ειδυλλίου πρεσβεύει την προσδοκία μιας ήσυχης και αξιοπρεπούς ζωής, βασισμένης στις φιλελεύθερες αξίες μιας ζωής που σαρώνεται από την κουλτούρα των 60s και τον πόλεμο του Βιετνάμ. Ακριβώς στην αντίπερα όχθη ο Άιρα Ρίνγκολντ ενσαρκώνει τη βία και τη σκληρότητα, το εκρηκτικό ταμπεραμέντο και τις αντιφάσεις μιας προσωπικότητας σκοτεινής και μοιραίας. Είμαστε στη δεκαετία του ’50, ο Ψυχρός Πόλεμος και η αντικομμουνιστική υστερία βρίσκονται στα ύψη. Εργάτης και μαχητικό στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Άιρα εξελίσσεται στη συνέχεια από ερασιτέχνης ηθοποιός σε αστέρι των δραματοποιημένων σειρών του ραδιοφώνου, ενώ στο απόγειο της καριέρας του παντρεύεται τη διάσημη ηθοποιό Εύα Φρέιμ. Η σύγκρουσή του όμως με την κόρη της και η αδυναμία του, παρά τις προειδοποιήσεις του αδερφού του, να συλλάβει και να εκτιμήσει σωστά το νοσηρό υπόβαθρο της σχέσης ανάμεσα στις δύο γυναίκες θα τινάξουν τελικά τον γάμο τους στον αέρα. Παντρεύτηκα έναν κομμουνιστή είναι ο τίτλος του βιβλίου που εκδίδει η Εύα Φρέιμ, στο οποίο καταγγέλλει τον πρώην σύζυγό της ως σοβιετικό κατάσκοπο. Η «αποκάλυψη» παίρνει διαστάσεις εθνικού σκανδάλου: ο Άιρα καταλήγει στη μαύρη λίστα, άνεργος και κοινωνικά απόβλητος, ενώ η Εύα κατασπαράσσεται από την ίδια την κοινή γνώμη, τη δύναμη της οποίας νόμιζε ότι θα μπορούσε συνεχώς να χρησιμοποιεί.


Και σε αυτό το μυθιστόρημα του Φίλιπ Ροθ δεσπόζει η παρουσία του Νέιθαν Ζούκερμαν, το γνωστό alter ego του συγγραφέα, όπως επίσης και οι μνήμες του από τη γενέθλια πόλη του, το Νιούαρκ, και τη ζωή του στα πλαίσια τής εκεί εβραϊκής κοινότητας. Η αφήγηση, εξαιρετικά περίτεχνη και σοφά δομημένη, τόσο ώστε να φαντάζει μοναδικά απλή, ακολουθεί δύο διαφορετικά νήματα. Από τη μια μεριά η ιστορία του Άιρα Ρίνγκολντ έτσι όπως τη διηγείται στον Νέιθαν Ζούκερμαν ο αδερφός του Άιρα και καθηγητής του Νέιθαν στο σχολείο, ο Μάρεϊ Ρίνγκολντ: ενενήντα χρόνων σήμερα, μα γεμάτος πίστη και ζωτικότητα, ο Μάρεϊ βρίσκει στον πάλαι ποτέ μαθητή του το ιδανικό αφτί για την πλούσια όσο και τραγική ιστορία του, αφήγηση που εκτυλίσσεται επί έξι ημέρες στο μπαλκόνι του απομονωμένου σπιτιού του συγγραφέα Ζούκερμαν. Από την άλλη, και παράλληλα με την εξιστόρηση του γέρου καθηγητή, παρακολουθούμε την αφήγηση του ίδιου του Ζούκερμαν, τα χρόνια και τις εμπειρίες που πέρασε ο ίδιος δίπλα στον Άιρα Ρίνγκολντ, πρότυπο άντρα για τον νεαρό Νέιθαν, που σημάδεψε την ήσυχη εφηβεία του. Τα δύο αφηγηματικά νήματα κάθε τόσο μπλέκονται μεταξύ τους, υφαίνοντας έτσι τον ευρύτερο αφηγηματικό καμβά, που έχει ως φόντο την εποχή του μακαρθισμού, την εγκαθίδρυση στη συνείδηση του μέσου Αμερικανού ενός παρανοϊκού και διχαστικού πατριωτισμού, ο απόηχος του οποίου είναι αισθητός ακόμη στις ημέρες μας. Παράλληλα με την πλοκή, αλλά και διά μέσου αυτής, αναπτύσσεται μια διατριβή πάνω στην ακατανίκητη ροπή των ανθρώπων προς την προδοσία, την έλξη τους από το τραγικό και το μοιραίο, είτε πρόκειται για ήρωες των σαιξπηρικών έργων είτε για τον μέσο Αμερικανό.


Ο Ροθ και εδώ, όπως και στο Αμερικανικό ειδύλλιο, πλάθει έναν τραγικό και ογκώδη χαρακτήρα, θύμα της εποχής του και ταυτόχρονα φορέας ο ίδιος ενός τρομερού αποθέματος ζωής που τον εξωθεί στην αυτοκαταστροφή. Τα δύο αυτά μυθιστορήματα, οργανικά και θεματολογικά δεμένα, συμμετέχουν ισότιμα σε ένα περίτεχνο παιχνίδι κατόπτρων, που αποκαλύπτει συνεχώς διαφορετικές και συχνά αντιφατικές πλευρές της αμερικανικής κοινωνίας, αλλά και του σύγχρονου ανθρώπου εν γένει. Και στα δύο βιβλία διαφαίνεται η αγάπη και ο σεβασμός του συγγραφέα για τον απλό, καθημερινό άνθρωπο, τον άνθρωπο της εργασίας και του μόχθου, δίχως την ίδια στιγμή να αποσιωπούνται οι παγίδες που κρύβει μια τέτοια γενικευμένη και συχνά απλοϊκή οπτική.


Ελεύθερος από κάθε λογής παρωπίδες, ανεκτικός απέναντι σε κάθε λογική —ακόμη και απέναντι στην έλλειψη λογικής—, ο Φίλιπ Ροθ επιτυγχάνει για μία ακόμη φορά να δώσει ένα μυθιστόρημα που υπερβαίνει κατά πολύ το θέμα του, ένα βιβλίο καταγγελίας μα και κατανόησης, συγκατάβασης ως προς τους μηχανισμούς που κινούν την ανθρώπινη ιστορία μα και οργής για τα, συχνά αθώα, θύματά της. Αυτή η σοφία των 67 χρόνων ενός από τους αναμφίβολα μεγαλύτερους εν ζωή συγγραφείς αναβλύζει από κάθε αράδα, εδρεύει διακριτικά πίσω από το χτίσιμο των προσώπων και της πλοκής, και είναι τελικά αυτό που μένει όταν κλείσει κανείς το βιβλίο: η πίστη στη γραφή, στη δύναμη του μυθιστορήματος, στη σημασία της κάθε λέξης.

*Κείμενο του συγγραφέα και μεταφραστή Κώστα Κατσουλάρη, που έφερε τον τίτλο «Για τον μακαρθισμό» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 13 Αυγούστου 2000.


Ο πολυγραφότατος αμερικανοεβραίος συγγραφέας Φίλιπ Ροθ (Philip Roth) γεννήθηκε στο Νιούαρκ της πολιτείας του Νιου Τζέρσεϊ στις 19 Μαρτίου 1933 και απεβίωσε στη Νέα Υόρκη στις 22 Μαΐου 2018.

Ειδήσεις Σήμερα: