Το ρωσικό παράδοξο με την ενέργεια

Η Ρωσία αντλεί και φορτώνει πετρέλαιο με ρυθμούς-ρεκόρ. Τα δεξαμενόπλοια φεύγουν διαρκώς από τα λιμάνια της Βαλτικής και του Ειρηνικού, σχηματίζοντας πραγματικά «σμήνη» πλοίων γεμάτων αργό. Κι όμως, παρά αυτή την εικόνα αφθονίας, τα έσοδα του Κρεμλίνου από το πετρέλαιο καταρρέουν. Πρόκειται για ένα ενεργειακό παράδοξο που απειλεί να μετατραπεί σε σοβαρό οικονομικό πρόβλημα για τη Ρωσία, τη στιγμή που οι πολεμικές δαπάνες συνεχίζουν να αυξάνονται.

Σύμφωνα με στοιχεία που επικαλούνται το Bloomberg και η Διεθνής Υπηρεσία Ενέργειας (AIE), η φόρτωση ρωσικού αργού σε δεξαμενόπλοια έχει φτάσει σε ιστορικά υψηλά επίπεδα. Ωστόσο, μεγάλο μέρος αυτών των φορτίων δεν καταφέρνει να ολοκληρώσει τον κύκλο της εξαγωγής, δηλαδή να φτάσει σε χώρα-αγοραστή και να αποφέρει πληρωμή. Αντίθετα, παραμένει για εβδομάδες ή και μήνες «παρκαρισμένο» στη θάλασσα, επιβαρύνοντας το κόστος και πιέζοντας τις τιμές.

Περίπου 180 εκατομμύρια βαρέλια ρωσικού πετρελαίου βρίσκονται σήμερα πάνω σε δεξαμενόπλοια, αριθμός αυξημένος κατά σχεδόν 30% σε σχέση με τα τέλη του καλοκαιριού. Πρόκειται για το μεγαλύτερο απόθεμα «πλωτού» ρωσικού πετρελαίου των τελευταίων δυόμισι ετών. Οι λόγοι είναι πολλοί: αυστηρότερες αμερικανικές κυρώσεις, περιορισμοί στη λεγόμενη «σκιώδη» ρωσική ναυτιλιακή στόλο, αλλά και μεγαλύτερες αποστάσεις μεταφοράς, καθώς οι ροές ανακατευθύνονται από την Ινδία προς την Κίνα ή αναζητούν νέους, πιο διστακτικούς αγοραστές.

Καταρρέουν τα έσοδα

Το αποτέλεσμα είναι διπλό και εξαιρετικά επιζήμιο. Από τη μία, η Ρωσία αναγκάζεται να πουλά το πετρέλαιό της με μεγάλες εκπτώσεις. Το Urals διαπραγματεύεται με discount που ξεπερνά τα 20 δολάρια το βαρέλι έναντι του Brent, φτάνοντας σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμη και τα 24 δολάρια – τη μεγαλύτερη ψαλίδα από το 2023. Από την άλλη, το αυξημένο κόστος μεταφοράς, ασφάλισης και «αναμονής» στη θάλασσα ροκανίζει περαιτέρω τα καθαρά έσοδα.

Τα στοιχεία της AIE είναι αποκαλυπτικά: τα έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο μειώθηκαν στα περίπου 11 δισ. δολάρια τον μήνα, ποσό αισθητά χαμηλότερο τόσο σε ετήσια βάση όσο και σε σύγκριση με τις πρώτες φάσεις μετά την εισβολή στην Ουκρανία, όταν οι υψηλές διεθνείς τιμές γέμιζαν τα ταμεία της Μόσχας. Η αξία των εξαγωγών αυξάνεται οριακά σε όγκο, αλλά όχι σε χρήμα.

Ιδιαίτερα ανησυχητικές είναι οι ενδείξεις από τους βασικούς ασιατικούς προορισμούς. Η Ινδία, ένας από τους μεγαλύτερους αγοραστές ρωσικού αργού τα τελευταία χρόνια, εμφανίζεται έτοιμη να περιορίσει τις εισαγωγές της, υπό την πίεση της Ουάσιγκτον. Στην Κίνα, οι κρατικές διυλιστικές εταιρείες μειώνουν τις αγορές από τη Ρωσία, ενώ αυξάνουν τις εισαγωγές από τη Σαουδική Αραβία και το Ιράν. Οι ποσοστώσεις των ανεξάρτητων διυλιστηρίων εξαντλούνται, περιορίζοντας περαιτέρω τη ζήτηση για ρωσικό πετρέλαιο.

Το δικό της «Βιετνάμ»

Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος επιβαρύνει ολοένα περισσότερο τη ρωσική οικονομία. Οι στρατιωτικές δαπάνες για το 2025 εκτιμάται ότι θα φτάσουν τα 145 δισ. δολάρια, αυξημένες κατά περίπου 25% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Κι ενώ στο παρελθόν το ενεργειακό χρήμα λειτουργούσε ως «μαξιλάρι», αυτό το στήριγμα αρχίζει να υποχωρεί επικίνδυνα. Τα έσοδα από πετρέλαιο και φυσικό αέριο έχουν μειωθεί πάνω από 20% σε ετήσια βάση, περιορίζοντας τη δημοσιονομική ευελιξία του Κρεμλίνου.

Οι επιπτώσεις αρχίζουν να γίνονται αισθητές και στο εσωτερικό. Η ακρίβεια αυξάνεται ταχύτερα από τους μισθούς, η κατανάλωση υποχωρεί και η κεντρική τράπεζα αναγκάστηκε να διατηρήσει τα επιτόκια σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα για να συγκρατήσει τον πληθωρισμό. Παρά τη μερική αποκλιμάκωση, η ζήτηση παραμένει αδύναμη, σημάδι ότι η οικονομία «κουράζεται».

Για πολλούς αναλυτές, η Ρωσία πλησιάζει σε μια δική της «στιγμή Βιετνάμ»: έναν μακροχρόνιο πόλεμο με δυσανάλογο οικονομικό κόστος. Όπως επισημαίνουν διεθνή think tanks, το βάρος της σύγκρουσης στην Ουκρανία αντιστοιχεί σε ποσοστό του ΑΕΠ πολλαπλάσιο εκείνου που είχε επιβαρύνει τις ΗΠΑ στον πόλεμο του Βιετνάμ. Η διαφορά είναι ότι τώρα τα έσοδα που θα μπορούσαν να απορροφήσουν το σοκ στερεύουν.

Το ενεργειακό παράδοξο της Ρωσίας –πετρέλαιο παντού, χρήμα όλο και λιγότερο– δεν είναι απλώς μια ιδιομορφία της αγοράς. Είναι ένδειξη ότι οι κυρώσεις, έστω και με καθυστέρηση, αρχίζουν να διαβρώνουν το βασικό στήριγμα της ρωσικής οικονομίας. Και όσο τα δεξαμενόπλοια θα γεμίζουν τις θάλασσες χωρίς προορισμό, τόσο το Κρεμλίνο θα δυσκολεύεται να χρηματοδοτεί έναν πόλεμο που αποδεικνύεται ολοένα και πιο ακριβός.