Η αμερικανική δυστοπία: Aυξάνονται ραγδαία τα βιβλία υπό απαγόρευση

Στο δυστοπικό μυθιστόρημα του Ρέι Μπράντμπερι, «Φαρενάιτ 451» οι άνθρωποι σταματούν να διαβάζουν βιβλία επειδή αρκετοί εκ αυτών ενοχλούνται με τη θεματολογία τους. Άλλος ενοχλείται για θρησκευτικά ζητήματα που θίγονται, άλλος για θέματα φυλής, κ.ο.κ. Οι ίδιοι άνθρωποι καταλήγουν να καίνε τα βιβλία και κάπως έτσι γράφτηκε ένα βιβλίο-ορόσημο στην παγκόσμια λογοτεχνία, ανάλογο με το «1984», τον «Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο» κλπ.

Εντυπωσιακή άνοδος

Στην Αμερική του Τραμπ, οι πιστοί οπαδοί του κατάφεραν κάτι αντίστοιχο, ήδη πριν επανέλθει ο ίδιος στην εξουσία και επιβάλει με διατάγματα την απαγόρευση συγκεκριμένων κατηγοριών βιβλίων. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια εντυπωσιακή άνοδος των αποκαλούμενων «απαγορευμένων» βιβλίων τα οποία υπόκεινται σε λογοκρισία. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις σχολικές βιβλιοθήκες των ΗΠΑ για τη σεζόν 2023-2024 τα βιβλία που απαγορεύτηκαν ξεπέρασαν τα 10.000.

Περίοδος χειρότερη και απ’ του Μακαρθισμού

Σύμφωνα με τα στοιχεία της PEN America, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που ασχολείται με την ελευθερία του λόγου και την προώθηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων μέσω της λογοτεχνίας στις ΗΠΑ, τα απαγορευμένα βιβλία στη χώρα ανέρχονται σε περισσότερα από 16.000 από το 2021 έως σήμερα, αριθμός που όπως αναφέρουν χαρακτηριστικά δεν καταγράφηκε ούτε κατά τη σκοτεινή περίοδο του Μακαρθισμού.

Η λογοκρισία προωθείται από υπερυντηρητικές έως και αρκοδεξιές ομάδες πολιτών και στο στόχαστρο έχουν μπει κατά κύριο λόγο βιβλία που ασχολούνται με θέματα ρατσισμού, που έχουν ως ήρωες έγχρωμα άτομα ή βιβλία που έχουν σχέση με το σεξ, αλλά και θεματολογία από τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα.

Φλόριντα και Αϊόβα

«Πρωταθλήτριες» στις απαγορεύσεις είναι οι πολιτείες της Φλόριντα και της Αϊόβα, αμφότερες ψήφισαν Τραμπ σε μεγάλο ποσοστό στις τελευταίες προεδρικές εκλογές. Υψηλά ποσοστά απαγορεύσεων παρατηρούνται επίσης στις πολιτείες του Τέξας, του Ουισκόνσιν και της Βιρτζίνια.

Στον αντίποδα, εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι σε πολιτείες του Μιντγουέστ, όπως Νεμπράσκα, Μοντάνα, Νεβάδα, αλλά και του αμερικανού νότου όπως Μισσισιπής, Αλαμπάμα κλπ, δεν παρατηρείται ούτε μία απαγόρευση!

Οι πολιτείες αυτές βρίσκονται σε πλήρη αρμονία με παραδείγματα Πολιτειών της Ανατολικής Ακτής (που θεωρούνται περισσότερο προοδευτικές και φιλελεύθερες), όπως το Νέο Χαμσάϊρ, το Βερμόντ, η δυτική Βιρτζίνια, το Μίσιγκαν κλπ.

Η εξήγηση που δίνεται από την PEN America είναι ότι σε αρκετές περιπτώσεις δεν υπάρχει «επίσημη καταγραφή» των λογοκριμένων, απαγορευμένων βιβλίων. Ωστόσο, σύμφωνα με την έρευνα που έκαναν η απαγόρευση δεν σταματάει μόνο στα βιβλία, αλλά επηρεάζει γενικότερα όλο το χώρο της ανάγνωσης.

Αντίκτυπος

Για παράδειγμα αναφέρουν περιπτώσεις όπου οι εκθέσεις βιβλίου σε διάφορες περιοχές γίνονται με αφαίρεση τίτλων που θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντιδράσεις. Σε άλλες περιπτώσεις οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι να συνοδεύονται από τους γονείς τους προκειμένου να επισκεφτούν μια έκθεση βιβλίου.

Μοιραία, αυτό έχει αντίκτυπο και στους βιβλιοθηκονόμους, αλλά και στους εκπαιδευτικούς. Ειδικότερα, οι σχολικοί επιθεωρητές σε ποσοστό σχεδόν 30% δήλωσαν ότι τόσο εκπαιδευτικοί όσο και βιβλιοθηκονόμοι στις περιφέρειές τους δήλωσαν «απογοητευμένοι» και «έτοιμοι να παραιτηθούν από τη δουλειά τους», λόγω των απαγορεύσεων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα αυτά συνέβησαν πριν έρθει ο Τραμπ στην εξουσία και υπογράψει συγκεκριμένα διατάγματα κατά της συμπερίληψης, αλλά και της… ελευθερίας του λόγου, τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνεται ο ίδιος.

Τελευταίο παράδειγμα λογοκρισίας ήταν η γνωστή ηθοποιός Τζούλιαν Μουρ, η οποία είχε γράψει ένα βιβλίο για παιδιά, το οποίο και αποσύρθηκε πλέον από τις βιβλιοθήκες πολλών σχολίων, καθώς για τους λογοκριτές της, προάγει τη συμπερίληψη.

Η ιστορία του βιβλίου αναφέρεται σ’ ένα κορίτσι με φακίδες (χαρακτηριστικό που έχει η ίδια η συγγραφέας) και η προσπάθειά του να γίνει αποδεκτή από τους συμμαθητές της και να μην την κοροϊδεύουν γι’ αυτές.

Τα λογοκριμένα βιβλία

Για την περίοδο 2023-2024 το βιβλίο που υπέστη το μεγαλύτερο διωγμό ήταν το μυθιστόρημα «19 Λεπτά» της Τζόντι Πικό (στην Ελλάδα τα βιβλία της κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Ψυχογιός). Θέμα του βιβλίου είναι κάτι πολύ γνώριμο στις ΗΠΑ. Ένα μαθητής που ξαφνικά παίρνει ένα όπλο, εισβάλει στο σχολείο του και δεν αφήνει τίποτε όρθιο.

Η οπλοκατοχή είναι ένα θέμα που «καίει» τις ΗΠΑ, ενώ τα περιστατικά επιθέσεων σε σχολεία είναι ουκ ολίγα. Ο Τραμπ έχει ταχθεί αναφανδόν υπέρ της ελεύθερης οπλοκατοχής και δεν είναι περίεργο το γεγονός ότι το βιβλίο προκάλεσε τη μήνη των οπαδών του, οι οποίοι κι έσπευσαν να ζητήσουν την απαγόρευσή του.

Στην ίδια λίστα περιλαμβάνεται το Crank, της Έλεν Χόπκινς που εξιστορεί το μπλέξιμο μιας έφηβης με τον κόσμο των ουσιών. Η συγγραφέας το έγραψε έπειτα από την εμπειρία που είχε με τη δική της κόρη, η οποία είχε μπλέξει με τα ναρκωτικά.

Βιβλιοκριτικοί μεγάλων μέσων ενημέρωσης έχουν γράψει κολακευτικά λόγια για το βιβλίο, τονίζοντας ότι θα έπρεπε να υπάρχει σε κάθε σχολική βιβλιοθήκη. αντιθέτως, απαγορεύτηκε σε πολλά σχολεία των ΗΠΑ.

Στη μαύρη λίστα και η Τόνι Μόρισον

Την ίδια τύχη είχε και η Τόνι Μόρισον, βραβευμένη τόσο με Πούλιτζερ όσο και με Νόμπελ! Το βιβλίο της The Bluest Eye που ασχολείται με το όνειρο μιας 11χρονης έγχρωμης να έχει τα πιο γαλάζια μάτια μήπως κι ο κόσμος γύρω της άλλαζε και την έβλεπε διαφορετικά, απαγορεύτηκε σε ουκ ολίγες βιβλιοθήκες.

Χαρακτηρστική είναι επίσης και η περίπτωση του μπεστ σέλλερ The Hate you Give, της Άντζι Τόμας, της οποίας η έφηβη ηρωίδα γίνεται μάρτυρας της δολοφονίας της καλύτερής της φίλης από έναν αστυνομικό. Η υπόθεση θυμίζει εν πολλοίς τόσο τη δολοφονία Φλόιντ και το κίνημα black lives matter, όσο και το γεγονός ότι στις ΗΠΑ οι υπηρέτες του νόμου τραβάνε πολύ γρήγορα το όπλο τους και μπορεί να σκοτώσουν τον οποιονδήποτε ακόμα γρηγορότερα…

Για την ιστορία και μόνο, το βιβλίο είχε συμπεριληφθεί στη μακρά λίστα για το εθνικό βραβείο λογοτεχνίας των ΗΠΑ.

Μετά απ’ όλα αυτά, ποιός μπορεί να ισχυρίζεται ότι ο Ρέι Μπράντμπερι έγραφε απλώς βιβλία επιστημονικής φαντασίας;