Νάνος Βαλαωρίτης: Η αρχαιότητα είναι ένα όνειρο που καμιά φορά γίνεται εφιάλτης

Νάνος Βαλαωρίτης για τη σχέση της Ελλάδας με την Ευρώπη, την Αμερική, τη Δύση:

Ανήκουμε συγχρόνως σ’ έναν κόσμο ανατολικό και σ’ έναν δυτικό, που εμείς δημιουργήσαμε. Κι οι δυο τους μας πολεμούν και μας αρνούνται. Γιατί; Ίσως γιατί η οφειλή είναι μεγάλη, ώστε να την αναγνωρίζουν δίχως δυσαρέσκεια, αντιδράσεις, δυσανασχέτηση. Είναι η «μοίρα» μας εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, όπως λέει ο ποιητής. Μας αγνοούν, μας αποσιωπούνε ή μας πατρονάρουνε. Το ίδιο όμως κι εμείς – αγνοούμε και λησμονούμε τους εαυτούς μας. Όπως λέει ο Χάιντεγκερ, το πιο λησμονημένο πράγμα είναι το πιο κοντινό, ο εαυτός μας.

Τι όμως είμαστε, ήμασταν, δεν πάψαμε να είμαστε; Ίσως μπορούμε να το ονομάσουμε «ηρωικό μηδενισμό», όπως το καταλάβαιναν ο Καζαντζάκης και ο Σεφέρης, όπως το καταλαβαίνει ο ελληνικός λαός, η λαϊκή μούσα.

Είναι μια στάση απέναντι στη ζωή, «απελπισμένη», δίχως «παρωπίδες» και «παρηγοριές» μεταφυσικές, μα και συγχρόνως μια «κατάφαση ζωής», όπως την έβλεπε ο Νίτσε. Κάτι αδιανόητο, φυσικά, για τον «υποκριτή αναγνώστη αδελφό μας», για να θυμίσουμε τον Μπωντλαίρ, τον Ευρωπαίο που θα ’θελε να ’ναι εμείς. Είναι υπόθεση «κληρονομιάς». Και η δική μας «κληρονομιά» είναι 80% ασυναίσθητη, ασυνείδητη, γλωσσική, διόλου «νοητική». Πρέπει ίσως και οι δυο ν’ αλλάξουμε. Να γίνουμε εμείς πιο Ευρωπαίοι και αυτοί πιο «Έλληνες».

Νάνος Βαλαωρίτης για την αρχαία παράδοση σε σχέση με τη σημερινή ελληνική γλώσσα:

Η παράδοσή μας είναι γλωσσική. Όχι συνειδητή. Φέρνουμε μέσα μας την άγνοια της μεγάλης παιδείας της αρχαιότητας, αλλά φέρνουμε επίσης και υποσυνείδητη τη «γνώση» της. Φαίνεται καθαρά στους ποιητές μας, Σικελιανό, Ελύτη, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο. Η αρχαία Ελλάδα είναι παρούσα ως στοιχειωμένη κόρη. Διόλου ως πνευματική συνείδηση. Ακόμα και στους πιο συνειδητούς παραδοσιακούς κλασικιστές, Κάλβο, Καβάφη, Σεφέρη, η σχέση είναι αρνητική ονειρική, της ίδιας υφής. Η αρχαιότητα είναι ένα όνειρο που καμιά φορά γίνεται εφιάλτης. Κι αυτές είναι οι καλύτερες περιπτώσεις. Αλλιώς, δεν έχουμε «σκέψη» δική μας, νέα, ανεξάρτητη. Όλα είναι απηχήσεις, απομιμήσεις και εισαγωγές – καμιά πρωτοτυπία.

Δεν έχουμε μάτια να δούμε, μάτια να δούμε τον εαυτό μας, την αρχαιότητα, όπως την βλέπουν από μακριά οι ξένοι. Είμαστε πολύ κοντά και μας θολώνει η εικόνα. Τόσο θολώνει, που τελευταία «βγάλαμε» τα αρχαία από τα σχολεία μας. Απίθανο, παράδοξο, ανεκδιήγητο.

(Πηγή: εφημερίδα «Το Βήμα», 29 Ιουλίου 1984, συνέντευξη στην Έλενα Χατζηιωάννου)

Ο λογοτέχνης Νάνος Βαλαωρίτης, εμβληματική φυσιογνωμία των ελληνικών γραμμάτων, γεννήθηκε στις 5 Ιουλίου 1921 στη Λωζάννη (ο πατέρας του υπηρετούσε ως διπλωμάτης στην Ελβετία).

Σπούδασε φιλολογία και νομικά στα Πανεπιστήμια Αθηνών, Λονδίνου και Σορβόννης.

Από το 1944 έως το 1953 ο Βαλαωρίτης έζησε στην Αγγλία, όπου δημοσίευσε άρθρα και ήταν ο πρώτος που μετέφρασε εκτενώς έλληνες ποιητές της γενιάς του ’30 (Σεφέρη, Ελύτη, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Γκάτσο).

Το 1947 εξέδωσε την πρώτη ποιητική συλλογή του, κι έκτοτε ακολούθησε πληθώρα ποιητικών συλλογών, πεζογραφημάτων, δοκιμίων και κριτικών παρεμβάσεων.

Ο Βαλαωρίτης ανέπτυξε έντονη και διαρκή δράση ως δημιουργός και επιμελητής περιοδικών εκδόσεων, ανθολόγος και μεταφραστής.

Μετά το 1953 έζησε στο Παρίσι, όπου συναναστράφηκε καλλιτέχνες του σουρεαλισμού.

Το 1960 ο Βαλαωρίτης επέστρεψε στην Ελλάδα, όπου διηύθυνε το περιοδικό Πάλι (1964-1966), το οποίο είχε εμφανώς μοντερνιστικό και υπερρεαλιστικό χαρακτήρα.

Από το 1968 έως το 1993 δίδαξε συγκριτική λογοτεχνία και δημιουργική γραφή στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Σαν Φρανσίσκο.

Από το 1989 έως το 1995 ο Βαλαωρίτης διηύθυνε, μαζί με τον ποιητή Αντρέα Παγουλάτο, το περιοδικό Συντέλεια.

Το 1959 αποποιήθηκε το Β’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης.

Το 1983 τιμήθηκε με το Α’ Κρατικό Βραβείο Ποίησης και το 1998 με το Κρατικό Βραβείο Χρονικού-Μαρτυρίας.

Το 2004 έλαβε το Βραβείο του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών για το ποιητικό έργο του και το 2009 τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του.

Βιβλία του Βαλαωρίτη εκδόθηκαν στο εξωτερικό, σε αγγλικές και γαλλικές μεταφράσεις.

Ο Νάνος Βαλαωρίτης απεβίωσε στις 12 Σεπτεμβρίου 2019.