Όλυμπος: Μονάχα ο αητός πάει εκεί

Εξήντα χρόνια απ’ την ιστορική πρώτη ανάβαση στην κορφή του Ολύμπου, τον Μύτικα, που έγινε απ’ τους Ελβετούς ορειβάτες Φρεντ Μπουασσονά και Ντανιέλ Μπω-Μποβύ και τον Έλληνα οδηγό τους, τον Χρήστο Κάκαλο απ’ το Λιτόχωρο. Είναι βέβαιο ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά που πατούσε ο άνθρωπος την κορφή του Ολύμπου.

Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ανέβηκαν ποτέ στην κατοικία των θεών τους. Το βωμό του Δία τον είχαν στήσει σε μιαν άλλη χαμηλότερη κορφή, στον Προφήτη Ηλία, και ως εκεί ανέβαιναν απ’ το Δίον της Πιερίας, για να τον λατρέψουν.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 3.7.1973, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Αυτή ήταν η αρχή της επιφυλλίδας του ακαδημαϊκού Ηλία Βενέζη που είχε δημοσιευτεί στο «Βήμα» πριν από μισόν ακριβώς αιώνα, στις 3 Ιουλίου 1973. Το κείμενο του Βενέζη αφορούσε, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, τον επιβλητικό Όλυμπο και την κατάκτηση της κορυφής του, του περίφημου Μύτικα.

Αναπολώντας την ευτυχισμένη εποχή που ανέβαινε κι εκείνος στα ελληνικά βουνά, ο Βενέζης –έμελλε να φύγει από τη ζωή λίγο αργότερα, στις 3 Αυγούστου 1973, σε ηλικία 69 ετών– έδινε στο άρθρο του ένα σύντομο χρονικό των προσπαθειών του ανθρώπου να σκαρφαλώσει στο Μύτικα, αρχής γενομένης από το 1780 και την αποτυχημένη απόπειρα ενός αξιωματικού του Γαλλικού Ναυτικού.

Εξιστορώντας λοιπόν τα γεγονότα, τις κατά καιρούς επιχειρηθείσες αναβάσεις στο ψηλότερο βουνό της χώρας μας, ο Βενέζης έγραφε:

Ύστερα ήρθε ο Φράνσις Φάρκιουαρ – αυτός που έμελλε ν’ ανεβούμε μαζί, χρόνια αργότερα, στον Όλυμπο. Ζούσε στην Καλιφόρνια, και μια νύχτα βρέθηκαν πέντε ορειβάτες στο Kings River Canyon, γύρω σε μια φωτιά που είχαν ανάψει. Ο ένας τους ήταν Έλληνας, ο Αριστείδης Φουτρίδης, επιστήμονας, ποιητής, μεταφραστής του Παλαμά στα αγγλικά.

– Τώρα που είδα τα βουνά σας, τους κάνει ο Έλληνας, ελάτε να δήτε τα δικά μας. Ελάτε να δήτε τον Όλυμπο. Ελάτε να δήτε πώς τα ομηρικά έπη επήραν απ’ την ομορφιά το μεγαλείο τους.

Αυτό ήταν. Η σπίθα είχε ανάψει. Ο Φάρκιουαρ δεν μπορούσε πια να ησυχάση.

– Ας φύγουμε, είπε στον Φουτρίδη.

Έτσι ξεκίνησαν οι δυο τους απ’ τη Σιέρρα Νεβάντα να κατακτήσουν τον Όλυμπο. Στο «Mount Olympus», το συγκινητικό οδοιπορικό που έγραψε αργότερα αυτός ο άνθρωπος του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϋ, παρακολουθούμε όλες τις φάσεις αυτού του αγώνα. Ήταν άνοιξη του 1914. Ο Φάρκιουαρ κι’ ο Φουτρίδης χωρίς οδηγό αρχίζουν την ανάβαση στον Όλυμπο. Φτάνουν στην κορυφή «Το Σχολειό», υψόμετρο 2.905 μέτρα. Κάτω τους ήταν άβυσσος. Δύο αητοί χυμούνε πετώντας πάνω απ’ την άβυσσο. Ο Φάρκιουαρ θα πιστέψη πως είναι σύμβολο. «Ο Ζευς και η Ήρα φεύγουν στην προσέγγιση των θνητών». Ο Φάρκιουαρ είναι βέβαιος πως πάτησε στην ψηλότερη κορφή του Ολύμπου. Πολύ αργότερα θα μάθη πως όχι, δεν είχε φτάσει στο Μύτικα. Πως ο Μύτικας, η ψηλότερη κορφή, μια διαφορά δηλαδή από κει που είχαν ανεβή δώδεκα μέτρα, ήταν δεξιά του.

Η ώρα να φτάση ο άνθρωπος στην κορφή του Ολύμπου είχε έρθει λίγους μήνες μόνο νωρίτερα απ΄την ανάβαση του Φάρκιουαρ, και ο Φάρκιουαρ δεν το ήξερε. Πρόκειται για την ανάβαση του Μπουασσονά, του Μπω-Μποβύ και του Χρήστου Κάκαλου. «Ο Όλυμπος μάς φώναζε από τόσον καιρό», σημειώνει ο Ελβετός ορειβάτης. «Η ομορφιά του δεν είναι μόνο στη φύση. Δεν είναι μόνο γιατί είναι βαθύς, γιατί είναι γιγάντιος, γιατί βρέχει τα πόδια του στη θάλασσα κι’ από κει τινάζεται στον ουρανό σε 3.000 μέτρα ύψος. Η ομορφιά του Ολύμπου είναι μια ομορφιά πνευματική. Εξέφρασε το θείον».

Ο Χρήστος Κάκαλος το 1913

Στις 30 Ιουλίου του 1913 έφτασαν στον Προφήτη Ηλία. Έκθαμβοι απ’ το μεγαλείο μπορούν να θυμηθούν τον λόγο του Αισχύλου: «Κανένας θεός δεν είναι ελεύθερος εκτός απ’ τον Δία». Ατενίζουν τον Θρόνο του Διός. Ρωτούν τον οδηγό τους:

– Έχουν φτάσει ποτέ κει πάνω άνθρωποι; Τίποτα κλέφτες, τίποτα κυνηγοί;

– Κανένας! Κανένας! τους αποκρίνεται ο Κάκαλος. Μονάχα ο αητός πάει εκεί.

– Αν σου δώσω, του λέει ο Μπω-Μποβύ, πενήντα δραχμές, θα με πας κει πάνω;

– Πενήντα δραχμές είναι κάτι τις, λέει ο Κάκαλος, όμως η ζωή αξίζει πιο πολύ.

Και πάλι σε λίγο:

– Κανένας δεν έφτασε κει πάνου στην κορφή, ποτές. Μήτε θα φτάση ποτές. Είδατε τις «γούρνες», τον γκρεμό. Θα πρέπει να περπατάς ξυπόλυτος, με σφαλιχτά μάτια, για να μη ζαλιστής. Όχι.

Ο Φρεντερίκ Μπουασονά στον Όλυμπο το 1913

Μα ο Όλυμπος τούς φώναζε. Την άλλη μέρα θα ξαναδοκιμάσουν. Έβρεχε, κατακλυσμός. Αισθάνονται να είναι μονάχοι μέσα στους γιγάντιους απάτητους όγκους, στα δέντρα που τα ’χει δείρει η θύελλα. Ολοένα προχωρούν. Ο Μπω-Μποβύ με τον Μπουασσονά δένονται με το σκοινί, ο Χρήστος Κάκαλος βγάζει τ’ άρβυλά του. «Πηδούσε», λέει το χρονικό, «σαν γάτος. Τα πόδια του, γυμνά και σκληρά, άρχισαν να ματώνουν. Πήγαινε μπροστά. Κάθε τόσο τον χάναμε μες στο σύννεφο. Τότε ακολουθούσαμε τα σημάδια που άφηνε το αίμα του στις πέτρες».

Τέλος, ύστερα από ώρες ο οδηγός φωνάζει:

– Κορφή.

Τυλιγμένοι απ’ το σύννεφο, τρέμοντας απ’ το κρύο, ήταν έξαλλοι. Όμως, μια στιγμή που η ομίχλη σηκώνεται βλέπουν με δέος να στυλώνεται μπροστά τους, απάνω τους, ένας κατακόρυφος βράχος. Όχι, δεν είχαν φτάσει στην κορυφή. Η κορφή ήταν κει πάνω. Τους χώριζε ένα κόψιμο του βράχου τόσο απότομο, κι’ από κάτω ο γκρεμός ήταν τόσο βαθύς, που ξέραν πως ο κίνδυνος ήταν θανάσιμος αν κάναν να περάσουν.

Άφωνοι, ταπεινωμένοι, αρχίζουν να κατεβαίνουν. Ακολουθούν τον Κάκαλο. Ο Μπουασσονά λέει:

– Ο Δίας τυφλώνει όσους θέλει να καταστρέψη.

Ο Χρήστος Κάκαλος (πηγή: Δήμος Δίου – Ολύμπου)

Ο Κάκαλος σωπαίνοντας, βαρύς, πάει μπροστά. Όμως, πού πάει; Αυτός δεν ήταν ο δρόμος του γυρισμού, όχι! Σωπαίνοντας, με πρόσωπο που το έχει σκληρύνει η απόφαση, ο Κάκαλος δοκιμάζει να σκαρφαλώση απ’ την ανατολική πλευρά. Οι ξένοι τον ακολουθούν αμίλητοι.

– Απάνω! λέει μόνο ο οδηγός.

Οι άλλοι καταλαβαίνουν αυτήν την ξένη, μυστική λέξη. Τον ακολουθούν αμίλητοι. «Απάνω».

Ήταν η 2 Αυγούστου του 1913 που για πρώτη φορά ο άνθρωπος έφτασε στην υψηλότερη άκρη της κατοικίας των θεών.

Ο Μύτικας μέσα από το φακό του Μπουασονά

Ωστόσο, στη συνέχεια της επιφυλλίδας του, καταθέτοντας την προσωπική του μαρτυρία από την ανάβασή του στον Όλυμπο, ο Βενέζης προέβαινε σε μια σημαντική αποκάλυψη. Λίγα χρόνια μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο σπουδαίος λογοτέχνης και ακαδημαϊκός είχε αποτελέσει μέλος μιας ορειβατικής αποστολής που στόχο είχε την ανάβαση στο Μύτικα. Μεταξύ των υπόλοιπων μελών της ομάδας ήταν ο Φράνσις Φάρκιουαρ, που ερχόταν τότε δεύτερη φορά στην Ελλάδα προκειμένου να κατακτήσει την ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου, και η σύζυγός του, Μάρτζορι.

Ο Χρήστος Κάκαλος στον Μύτικα το 1972 (πηγή: αρχείο Κώστα Ζολώτα)

Μαζί τους, στο μικρό καραβάνι που είχε ξεκινήσει από το Λιτόχωρο, ήταν και ο Χρήστος Κάκαλος, ένα γεροντάκι πια. Ο λόγος στον Βενέζη και πάλι:

Τον έβλεπα που προπορεύεται με την ορειβατική του αξίνα στο χέρι, μ’ ένα βάδισμα πηδηχτό, σβέλτο, ζαρκαδιού.

Με τον Μπουασσονά ο Κάκαλος είχε μια ασίγαστη διαφορά. Καθώς του ανιστορούσα το χρονικό της ανάβασής τους στον Όλυμπο, ο Κάκαλος αγαναχτεί:

– Τι είναι αυτά που λέει ο Φράγκος; Εγώ χρόνια πριν απ’ αυτόν είχα φτάξει στον Μύτικα, μονάχος. Έλληνας πάτησε πρώτος τον Μύτικα. Εγώ! Ήμουνα δεκαοχτώ χρονώ. Και ήταν παραμονή των Αγίων Αποστόλων την πρώτη φορά που πάτησα. 

Ο Χρήστος Κάκαλος στο καταφύγιο του Ολύμπου «Σπήλιος Αγαπητός» (πηγή: αρχείο Κώστα Ζολώτα)

Ήταν, λέει, λοτόμος και δούλευε στα «Πριόνια», όταν μια μέρα κυνηγώντας αγριοκάτσικα έφτασε στον Μύτικα. Δεν το είπε σε κανέναν πως έφτασε, για να μην το μάθουν πως έχει στον Μύτικα αγριοκάτσικα και πάνε κ’ άλλοι. Πολύ υστερώτερα ήρθε ο Ελβετός και του γύρεψε να τον οδηγήση στην κορφή. Ο Κάκαλος τού είπε πως εκεί δεν μπορεί να πατήση άνθρωπος. Κι’ ήθελε να πη πως δεν μπορεί να πατήση εκεί «άνθρωπος που δεν ξέρει». 

– Καλά, δε φοβόσουν, του λέω, να γυρίζης καταμόναχος κει πάνου όπου ψυχή ανθρώπου δεν έφτασε ποτέ;

– Τι να φοβηθώ; είπε. Ήμουνα καταμόναχος. Το πιο θεριό του κόσμου που πρέπει να φοβάσαι είναι ο άνθρωπος.