Η μούσα του Πικάσο που φωτογράφισε τη ναζιστική φρίκη

Τόλμησε να φωτογραφηθεί μέσα στην μπανιέρα του Χίτλερ στο διαμέρισμά του στο Μόναχο. Αλλωστε είχε πείρα στο να ποζάρει, καθώς, όπως διαβάζουμε στον βρετανικό «Guardian», είχε ξεκινήσει την καριέρα της ως μοντέλο για τους σημαντικότερους φωτογράφους της εποχής της. Κατάφερε με τον φωτογραφικό φακό της να αποτυπώσει τη φρίκη των Ναζί και να αφήσει ισχυρό το αποτύπωμά της στον χώρο της φωτογραφίας.

Κι όμως, η Λι Μίλερ, η γυναίκα που δοκίμασε τις δυνάμεις της ακόμα και ως πολεμική ανταποκρίτρια, είδε τη δουλειά της να κυκλοφορεί με την υπογραφή του Μαν Ρέι και το όνομά της να συνδέεται με τον Πικάσο, καθώς έχει καταγραφεί ως μούσα του.

Ακόμη και εδώ και δύο δεκαετίες που ο γιος της, Αντονι Πένροουζ, αγωνίζεται να αναγνωριστεί το έργο της στον χώρο της φωτογραφίας, μία ακόμα έκθεση που φιλοξενείται από τις 10 Σεπτεμβρίου στην γκαλερί Νιούλαντς Χάουζ στο Πέτγουορθ του Δυτικού Σάσεξ έχει ως αφίσα της ένα στιγμιότυπο όπου την αγγίζει στοργικά ο Πάμπλο Πικάσο.

Ενα όνομα που μαγνητίζει το ευρύ κοινό και μπορεί να συμβάλει ώστε να διευρυνθεί ο αριθμός των επισκεπτών της έκθεσης, με κίνδυνο, αν όχι με τη βεβαιότητα, ότι για ακόμα μία φορά θα επισκιαστεί η πρωταγωνίστρια της έκθεσης.

Η γνωριμία με τον Πικάσο

Η Μίλερ και ο Πικάσο γνωρίστηκαν το 1937, όταν έκαναν διακοπές στη Νότια Γαλλία, αν και μπορεί να είχαν συναντηθεί και νωρίτερα εκείνη τη δεκαετία. Ακολούθησε μια βαθιά φιλία μεταξύ των δύο οικογενειών τους: η Μίλερ ήταν παντρεμένη με τον βρετανό καλλιτέχνη, ποιητή και ιστορικό Ρόλαντ Πένροουζ και ο Πικάσο ήταν με την Ντόρα Μάαρ και μετά με τη Φρανσουάζ Ζιλό. Ο γιος της, Αντονι, ο οποίος γεννήθηκε το 1947, θυμάται από εκείνες τις καλοκαιρινές διακοπές το γεγονός ότι η μητέρα του απολάμβανε να τοποθετεί παγάκια που περιείχαν εγκλωβισμένες μύγες στα ποτά.

Ο Πικάσο σεβόταν τη Μίλερ ως καλλιτέχνιδα, λέει ο Αντονι Πένροουζ. «Φυσικά, ήταν πολύ όμορφη. Αλλά το γεγονός ότι ήταν πολύ έξυπνη και ήξερε πώς να χειρίζεται τα πράγματα, ήταν σημαντικό για εκείνον. Γνώριζε ότι ήταν καλή φωτογράφος από την εμπειρία που είχε αποκτήσει πλάι στην Ντόρα Μάαρ επί έξι χρόνια».

Η ομορφιά και η προϋπηρεσία της Μίλερ ως μοντέλου όμως οδήγησαν στο να παραγνωριστούν τα δικά της σημαντικά ταλέντα. Προς αυτή την κατεύθυνση, της υποτίμησης της αμερικανίδας φωτογράφου, συνέβαλε και το γεγονός ότι ο Πικάσο τη ζωγράφισε έξι φορές, με αποτέλεσμα να καταταγεί χωρίς μεγάλη δυσκολία στις «μούσες» του.

Το γεγονός ότι η κατηγοριοποίηση αυτή θα εξελισσόταν σε πρόβλημα διαπιστώθηκε όταν ο Αντονι Πένροουζ άρχισε να προσπαθεί να διοργανώσει εκθέσεις με τη δουλειά της μητέρας του. Αρχικά έπρεπε να εξηγεί στους υπευθύνους κάθε φορά ότι η Λι Μίλερ ήταν γυναίκα.

Και εν συνεχεία, όταν καταλάβαιναν για ποια τους μιλούσε, απαντούσαν: «Α ναι, η μούσα του Μαν Ρέι». Και κάπου εκεί ξεκινούσε μια νέα μάχη για να τους ξεριζώσει αυτή την ιδέα.

Από το Παρίσι στη Νέα Υόρκη

Η Μίλερ, αν και είχε ξεκινήσει την καριέρα της ως μοντέλο, μπήκε στη μαύρη λίστα όταν συμμετείχε σε μια διαφήμιση για σερβιέτες, καθώς υπήρχε προκατάληψη για τα προϊόντα γυναικείας υγιεινής. Εγκατέλειψε το Παρίσι και δοκίμασε την τύχη της στη Νέα Υόρκη, όπου έχοντας μάθει πολλά μυστικά της τέχνης της φωτογραφίας, καθώς βομβάρδιζε με ερωτήσεις τους φωτογράφους για τους οποίους πόζαρε, ξεκίνησε μια δεύτερη επαγγελματική διαδρομή, πίσω από την κάμερα, και αργότερα εξελίχθηκε σε πολεμική ανταποκρίτρια της «Vogue».

Η δουλειά της καθορίστηκε από δύο τραυματικές εμπειρίες που είχε πολύ νωρίς στη ζωή της: τον βιασμό της σε ηλικία επτά ετών και τον θάνατο του εφηβικού της έρωτα σε δυστύχημα. Ηταν οι δύο στιγμές που την έκαναν να αποστασιοποιηθεί συναισθηματικά από όσα έβλεπε γύρω της ώστε να μπορέσει να εστιάσει τον φακό της στα πρόσωπα των νεκρών στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και να παραδοθεί στο αλκοόλ. Χωρίς βεβαίως τίποτα από όλα αυτά να μειώνουν την αξία της ως καλλιτέχνιδας.

Για την αποκατάστασή της στη θέση που της αρμόζει ο γιος της έχει αγωνιστεί πολύ και διευθύνει τα Αρχεία Λι Μίλερ και τη Συλλογή Πένροουζ στο πατρικό του σπίτι στο Σάσεξ, όπου έμεινε ο Πικάσο κατά τη δεύτερη επίσκεψή του στη Βρετανία το 1950 και φιλοξενήθηκαν επίσης κατά καιρούς μεταξύ άλλων ο Μαν Ρέι, ο Ζουάν Μιρό κι ο Μαξ Ερνστ.

Η παραγνωρισμένη φωτογράφος

«Γνωρίζω ότι υπήρχε μια σεξουαλική πτυχή στη σχέση της Λι και του Πικάσο», λέει η καλλιτεχνική διευθύντρια του Νιούλαντς Χάουζ, Μάγια Μπίνκιν, «αλλά δεν νομίζω ότι έχει σημασία. Ο Πικάσο τη σεβόταν πολύ, απολάμβανε την παρέα της και εκτιμούσε τη φιλία της», συνεχίζει και παραδέχεται ότι χρησιμοποιεί τη φιλία της Μίλερ με τον Πικάσο ως όχημα για να προσελκύσει νέο κοινό στην έκθεση.

Υποστηρίζει ωστόσο ότι είναι δύσκολο να προσεγγίσει κάποιος τη Μίλερ ανεξάρτητα από τον Πικάσο, καθώς στο αρχείο της υπάρχουν τουλάχιστον 1.000 καρέ του ζωγράφου που τραβήχτηκαν μέσα σε τέσσερις δεκαετίες.

«Η σχέση τους ήταν εξαιρετική» προσθέτει η Μπίνκιν, μιλώντας στον βρετανικό «Guardian». «Καταγράφει μερικές υπέροχες εικόνες του Πικάσο εν ώρα εργασίας, στο σπίτι και στον ελεύθερο χρόνο του, κάτι που τα τελευταία χρόνια της ζωής του ζωγράφου ήταν πιο δύσκολο, διότι είχε πολύ μεγάλη επίγνωση της λειτουργίας της κάμερας. Ηξερε τη σημασία της λήψης μιας φωτογραφίας του».

Απόηχος της σχέσης αυτής άλλωστε, που φαίνεται πως σημάδεψε και μετά θάνατον τη Μίλερ και το έργο της, είναι το γεγονός ότι αυτοαποκαλούνταν – στο πλαίσιο ενός ιδιότυπου χιούμορ – «χήρα Πικάσο».

Έντυπη έκδοση «ΤΑ ΝΕΑ»