Ιωάννης Κωνστανταρόπουλος: «Υπήρξε προχειρότητα της ομάδας που συνέταξε την έκθεση του ΟΟΣΑ για την ενιαία τιμή»

!function(d,s,id){var js,fjs=d.getElementsByTagName(s)[0];if(!d.getElementById(id)){js=d.createElement(s);js.id=id;js.src=»//platform.twitter.com/widgets.js»;fjs.parentNode.insertBefore(js,fjs);}}(document,»script»,»twitter-wjs»);

– Κύριε Κωνστανταρόπουλε, για όσους δεν το γνωρίζουν, μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για την ιστορία της ενιαίας τιμής βιβλίου στην Ελλάδα άλλα και στο εξωτερικό.
Η ενιαία τιμή του βιβλίου είναι ένα σύστημα το οποίο σκοπό έχει να στηρίξει τον πλουραλισμό και την πολυφωνία των ιδεών αλλά και να βοηθήσει στην ανάπτυξη του σύγχρονου πολιτισμού και της παιδείας, εξασφαλίζοντας τη δυνατότητα έκδοσης, κυκλοφορίας και προώθησης, όχι μόνο των ευπώλητων βιβλίων, αλλά και των έργων πρωτοεμφανιζόμενων συγγραφέων, των ποιοτικών και των ειδικών βιβλίων, τα οποία είναι απαραίτητα για την εκπαιδευτική και πολιτιστική προαγωγή ενός λαού.

Για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, είναι απαραίτητη η στήριξη των πολλών μικρών και μεσαίων βιβλιοπωλείων, που έχουν άμεση επαφή με το αναγνωστικό κοινό.

Πρακτικά: ο εκδότης καθορίζει τη λιανική τιμή των βιβλίων που εκδίδει. Ο βιβλιοπώλης μπορεί να πουλήσει αυτά τα βιβλία στο κοινό με έκπτωση έως 10%. Αυτός ο περιορισμός αφορά τα βιβλία από τη στιγμή της κυκλοφορίας τους μέχρι 2 έτη μετά την τελευταία εκτύπωση (Ν.2557/1997, ΦΕΚ 271 Τεύχος 1). Κατ’ εξαίρεση, μπορεί να διατίθενται βιβλία με οποιαδήποτε έκπτωση στο Δημόσιο ή σε οργανισμούς με κοινωφελή, πολιτιστικό ή επιστημονικό χαρακτήρα καθώς και στους συγγραφείς των βιβλίων, εφόσον η διάθεσή τους δεν γίνεται με σκοπό την εμπορική εκμετάλλευση. Υπάρχει περιορισμός και προς τα πάνω, δηλαδή δεν μπορεί κανείς να πουλά τα βιβλία ακριβότερα από 5% της αναγραφόμενης τιμής επί των τιμοκαταλόγων των εκδοτών.

Στην Ελλάδα, μέχρι το 1997 που ψηφίστηκε αυτός ο νόμος υπήρχε μια «άτυπη συμφωνία» μεταξύ των εκδοτών και των βιβλιοπωλών για τη διατήρηση των τιμών στα επίπεδα των προτεινόμενων από τους εκδότες τιμών. Ακόμη και τα supermarket καθώς και πολυκαταστήματα εκείνης της εποχής τηρούσαν αυτή τη συμφωνία.
Επειδή όμως στο κέντρο της Αθήνας 2-3 βιβλιοπωλεία άρχισαν να σπάνε τις τιμές αλλά και στην περιφέρεια κάποιοι άλλοι ανέβαζαν υπερβολικά τις προτεινόμενες τιμές, δημιουργήθηκε η ανάγκη να φτιαχτεί αυτός ο νόμος. Ο τότε Υπουργός Πολιτισμού, Ευάγγελος Βενιζέλος, στηρίχθηκε στο Γαλλικό νόμο προκειμένου να συντάξει τον Ελληνικό.

Παρόμοιοι νόμοι ισχύουν στις παρακάτω χώρες:
• Γαλλία (από το 1981)
• Γερμανία (υπήρχε «άτυπη συμφωνία» μεταξύ εκδοτών και βιβλιοπωλών του 1887 που επισημοποιήθηκε με νόμο το 2002)
• Ισπανία (από το 1975)
• Ιταλία (από το 2005)
• Δανία (από το 2001)
• Ολλανδία (από το 2005)
• Πορτογαλία (από το 1996)
• Αυστρία (από το 2000)
• Βέλγιο
• Λουξεμβούργο
• Ιαπωνία (από το 2008)
• Μεξικό (από το 2008)
• Αργεντινή (από το 2001)
• Νότια Κορέα (από το 2002)
• Νορβηγία
• Ουγγαρία
• Σλοβενία
Από τις 34 χώρες μέλη του ΟΟΣΑ μόνο 13 έχουν απελευθερωμένη την αγορά του βιβλίου.

Αξίζει να παρατηρήσει κανείς ότι σχεδόν όλες οι χώρες όπου ισχύουν νόμοι σαν αυτόν της ενιαίας τιμής βιβλίου, τους χρησιμοποιούν προκειμένου να διαφυλάξουν την συνέχιση της γλώσσας τους και του πολιτισμού τους. Αντιθέτως, στον Καναδά και την Αυστραλία, η εγχώρια παραγωγή έχει εκμηδενιστεί καθώς διατίθενται κυρίως βιβλία προερχόμενα από τις ΗΠΑ και την Αγγλία. Μάλιστα στο Κεμπέκ του Καναδά η τοπική κυβέρνηση επιδιώκει την επαναφορά του σχετικού νόμου ενώ στην Αγγλία έχουν ξεκινήσει ζυμώσεις για την επαναφορά του σχετικού νόμου που καταργήθηκε το 1997. Παραθέτω και σχετικά άρθρα.

– Στην Ελλάδα ποιοι θα επηρεαστούν από την κατάργηση της ενιαίας τιμής (εκδοτικοί οίκοι, βιβλιοπωλεία, συγγραφείς, αναγνώστες)? Οι επιπτώσεις θα είναι μόνο οικονομικές?

1. Μείωση βιβλιοπωλείων:
Αλυσίδες super market και πολυκαταστημάτων θα αναπτύξουν χώρους πώλησης βιβλίων, όπου θα πουλούν μόνο best sellers, τα οποία θα τα προσφέρουν στην τιμή κτήσης τους με στόχο να προσελκύσουν κοινό που θα αγοράσει εκείνα τα προϊόντα για τα οποία είναι εξειδικευμένοι. Οι αλυσίδες super market και πολυκαταστημάτων δεν έχουν το βιβλίο ως κύριο προϊόν, έτσι εύκολα θα «θυσιάσουν» τα κέρδη τους για διαφημιστικούς λόγους, προκειμένου να προσελκύσουν περισσότερη πελατεία.

Το αποτέλεσμα θα είναι τα εξειδικευμένα καταστήματα, τα μικρά και τα μεσαία βιβλιοπωλεία αλλά και οι αλυσίδες βιβλιοπωλείων, που πωλούν κυρίως βιβλία να χάσουν σημαντικότατο μέρος των εσόδων τους και κατ’ επέκταση των κερδών τους. Στο τέλος, είτε θα συρρικνωθούν είτε θα κλείσουν. Και τώρα βρίσκει κανείς βιβλία σε super market και πολυκαταστήματα, τα οποία όμως πωλούνται στις ίδιες ακριβώς τιμές όπως και στα βιβλιοπωλεία. Έτσι δεν υπάρχει σημαντικό κίνητρο για τον καταναλωτή να αγοράσει από αυτά τα σημεία πώλησης. Όσοι αγοράζουν σήμερα, κατά πλειοψηφία δεν είναι το τακτικό κοινό των βιβλιοπωλείων.

2. Περιορισμός της εκδοτικής παραγωγής στα best sellers: Είναι προφανές ότι οι νέοι χώροι πώλησης βιβλίων σε αλυσίδες super market και πολυκαταστήματα θα προσφέρουν αποκλειστικά και μόνο τα best sellers. Έχοντας μειωθεί τουλάχιστον κατά 50% ο αριθμός των ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων, μοιραία μειώνονται τα σημεία στα οποία θα μπορούσαν να προβληθούν πρωτοεμφανιζόμενοι συγγραφείς, μη εμπορικά βιβλία καθώς και βιβλία ειδικού τύπου (πχ. πολιτικά, ιστορικά, ψυχολογικά, κοκ). Άρα θα επικρατήσει το εμπορικό βιβλίο, Ελληνικό και ξένο, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει περαιτέρω εξέλιξη της γλώσσας και του πολιτισμού μας.

3. Εκδοτικοί οίκοι: Θα υποχρεωθούν να μεγαλώσουν, επιδιώκοντας να φτάσει η αγορά σε σημείο που 3-4 να έχουν το 80% της παραγωγής, ώστε να μπορούν να διαπραγματευθούν ευκολότερα με τους μεγάλους λιανοπωλητές. Άρα οι μικρομεσαίοι είτε θα αναγκαστούν να συγχωνευθούν σε μεγάλα σχήματα είτε να κλείσουν.

4. Συγγραφείς: Με λιγότερους εκδοτικούς οίκους και με λιγότερα βιβλιοπωλεία θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να δίνεται η ευκαιρία έκδοσης σε τόσους συγγραφείς, όπως σήμερα. Θα χάσουν τη δυνατότητα επαφής με το κοινό τους μέσω των βιβλιοπωλείων, τη στιγμή που τα κοινωνικά δίκτυα (facebook και άλλα) δεν έχουν ακόμη υποκαταστήσει την ανάγκη φυσικής παρουσίας των νέων συγγραφέων σε εκδηλώσεις που κατά κύριο λόγο γίνονται στα βιβλιοπωλεία.

5. Αναγνώστες: Στην πραγματικότητα δεν θα έχουν κανένα οικονομικό όφελος καθώς ένα βιβλίο που σήμερα έχει ονομαστική λιανική τιμή 15€ και πωλείται στα βιβλιοπωλεία προς 13,50€ (έκπτωση 10%) θα αποκτήσει ονομαστική λιανική τιμή 22,50€ ώστε η αλυσίδα super market να το πουλήσει με έκπτωση 40% προς το κοινό, δηλαδή πάλι 13,50€. Όμως αυτή η αύξηση της ονομαστικής λιανικής τιμής θα συμπαρασύρει και τα υπόλοιπα βιβλία, που δεν θα πωλούνται στα super markets. Άρα στο τέλος, αυτοί που αγοράζουν μόνο bestsellers θα πληρώνουν τα ίδια, αλλά θα έχουν την ψευδαίσθηση ότι πετυχαίνουν μεγάλες εκπτώσεις, ενώ οι βιβλιόφιλοι θα πληρώνουν περισσότερα. Είναι προφανές ότι θα μειωθεί κατακόρυφα και η ποικιλία εκδιδόμενων τίτλων.

– Σε όσες χώρες καταργήθηκε η ενιαία τιμή, τι επιπτώσεις είχε αυτό?

1. Όπως ανέφερα και πριν, στις χώρες χωρίς νόμο για ενιαία τιμή, ο αριθμός των βιβλιοπωλείων έχουν μειωθεί κατακόρυφα. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ υπάρχουν λιγότερα από 4000 βιβλιοπωλεία (συμπεριλαμβανομένων των αλυσίδων βιβλίου) για 312.000.000 κατοίκους. Στη Γερμανία, που έχει νόμο για την ενιαία τιμή, υπάρχουν 4.000 βιβλιοπωλεία για 82.000.000 κατοίκους. Η αλυσίδα βιβλιοπωλείων Borders στις ΗΠΑ χρεοκόπησε, η αλυσίδα Waterstones στο Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται σε άσχημη οικονομική κατάσταση, λόγω του άκρατου πολέμου τιμών με αλυσίδες super market. Επίσης, εκατοντάδες μικρά και μεσαία ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία έκλεισαν.
2. Στις ΗΠΑ το 90% των βιβλίων πωλούνται από την Amazon και 2 αλυσίδες super market. Το 80% των βιβλίων εκδίδονται από 4 εκδότες μόνο, οι οποίοι γιγαντώθηκαν από την ανάγκη να «αντισταθούν» στην Amazon και τα super markets, με αποτέλεσμα να εξαφανίσουν τους μικρομεσαίους εκδότες. Τελικό αποτέλεσμα, εκδίδονται λιγότερα βιβλία και μάλιστα ελάχιστα ποιοτικά ή ειδικά (ιστορικά, δοκίμια, πολιτικά, οικονομικά, κοκ).
3. Οι αγοραστές των super market αποφασίζουν ποιον συγγραφέα θα στηρίξουν και επιβάλλουν τη δική τους αισθητική στα βιβλία (εξώφυλλα, ποιότητα χαρτιού, κλπ)
4. Στον Καναδά και την Αυστραλία, δεν υπάρχουν πια εγχώριοι συγγραφείς.
5. Παραθέτω αυτούσιο το αγγλικό κομμάτι από έρευνα που υπάρχει και μέσα στην έκθεση του ΟΟΣΑ, την οποία φαίνεται δεν έλαβαν καθόλου υπόψη τους οι γραφειοκράτες που συνέταξαν την έκθεση: Fishwick (2008) discusses and evaluates the UK book retail market since the abandonment of fixed prices. His evidence suggests that the dominant internet bookseller (Amazon) and the supermarkets gain significant retail market share against traditional booksellers and specialist bookshops. On the publishing side of the market, he documents that UK publishers gained from the expansion of the total market, but some of those focusing on minority-interest titles have lost. After deregulation, all publishers faced a concentrated retail market with much greater buying power and, at least for some, this resulted in lower profits. With respect to consumer welfare, Fishwick argues that consumers who read bestselling titles are probably paying less after deregulation but readers of other minority-interest titles are almost certainly paying more.
6. Η αλυσίδα βιβλιοπωλείων Dillons, που πρωτοστάτησε στην κατάργηση του νόμου στην Αγγλία, λίγο αργότερα από την απελευθέρωση της αγοράς χρεοκόπησε από την ανηλεή πόλεμο τιμών που ξέσπασε.

– Ποια είναι τα θετικά της ενιαίας τιμής? Υπάρχουν αρνητικά?
Αποκλείοντας τον ανταγωνισμό μέσω του πολέμου των τιμών, τα σημεία πώλησης βιβλίου ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ποιότητα υπηρεσιών, όπως η πληρότητα σε τίτλους, το εξειδικευμένο προσωπικό, η έξυπνη προώθηση και διαφήμιση, οι πολλές και ποιοτικές εκδηλώσεις, κοκ.

Το αρνητικό, όπως με όλους τους νόμους της Ελλάδας, είναι ότι δεν υπάρχει ελεγκτικός μηχανισμός για την τήρηση του νόμου, με αποτέλεσμα μια μειοψηφία εκδοτών και βιβλιοπωλών να εφευρίσκει τρόπους καταστρατήγησης του νόμου. Ίσως ο νόμος να επιδέχεται βελτιώσεων, αλλά αυτές θα πρέπει να συμφωνηθούν από όλα τα μέρη (εκδότες, βιβλιοπώλες, συγγραφείς, Υπουργείο Πολιτισμού) ώστε να είναι πράγματι προς το συμφέρον της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού.

– Αρκετοί πιστεύουν ότι η ενιαία τιμή «σκοτώνει» τον ανταγωνισμό και ότι αν απελευθερωθεί η αγορά, θα πέσουν οι τιμές; Ποια είναι η απάντησή σας;
Σύμφωνα με το διάγραμμα (link)…

η μέση τιμή του βιβλίου στις ΗΠΑ, που έχει ελεύθερη αγορά βιβλίου, ανέβηκε κατά 50% την τελευταία 20ετία, όταν ο τιμάριθμός δεν ξεπέρασε το 29%. Στην Ελλάδα, από την εφαρμογή του νόμου και έπειτα, η αύξηση της μέσης τιμής του βιβλίου πάντα υπολειπόταν κατά 0,5-1% της αυξήσεως του τιμαρίθμου.
Από την άλλη είναι αδύνατο αλλά και άδικο να συγκρίνει κάποιος την τιμή ενός μεταφρασμένου βιβλίου από την αγγλική με την τιμή του πρωτοτύπου καθώς το μεταφρασμένο στα Ελληνικά βιβλίο επιβαρύνεται με κόστη μετάφρασης και γλωσσικής επιμέλειας, ενώ τυπώνεται σε μόνο 2000 τεμάχια, σε σύγκριση με ένα αγγλικό που συνήθως ξεκινά με πρώτη εκτύπωση τα 100.000 τεμάχια.

Επίσης πώς μπορεί να θεωρεί ένα περιβάλλον ανταγωνιστικό όταν 3-4 εκδότες παράγουν το 80% των βιβλίων και 3-4 επιχειρήσεις πωλούν το 90% των βιβλίων;

– Θεωρείτε ότι υπάρχει σκοπιμότητα στην πρόταση κατάργησης της ενιαίας τιμής?
Δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάποια σκοπιμότητα σε αυτήν την πρόταση. Δυστυχώς υπήρξε προχειρότητα εκ μέρους της ομάδας που συνέταξε την έκθεση του ΟΟΣΑ, και παρέσυρε την πολιτική ηγεσία προς αυτή την κατεύθυνση.
Καθώς γνωρίζω ότι υπάρχουν Έλληνες που συμμετείχαν, τους καταλογίζω μειωμένη ευαισθησία για την στήριξη της Ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού. Ο καθηγητής Dr. Jürgen G. Backhaus του Maastricht University, που υπερασπίστηκε το νόμο της ενιαίας τιμής του βιβλίου στη Γερμανία και την Αυστρία συμπέρανε: «the cultural and historical aspects of the Resale Price Maintenance for Books in Germany and the European Union are by all means more important than the anti-trust aspects.

Τώρα η κυβέρνηση είναι υποχρεωμένη, από την Τρόικα, να υιοθετήσει τις προτάσεις της ομάδας που συνέταξε την έκθεση του ΟΟΣΑ, και που πολλές από αυτές είναι σωστές, όμως πρέπει να λάβει υπόψη της και να αντιτείνει το επιχείρημα ότι η πλειοψηφία των χωρών της Ευρώπης (συμπεριλαμβανομένης και της Γερμανίας) έχουν νόμο ενιαίας τιμής.

– Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για αυτή την συνέντευξη και θα επιθυμούσα να κλείνατε αυτή την συζήτηση με κάτι τελευταίο που θα θέλατε να πείτε.
Εύχομαι και ελπίζω οι πολιτικά υπεύθυνοι (Υπουργείο Πολιτισμού και Υπουργείο Ανάπτυξης, αλλά και ο Πρωθυπουργός) να αντιληφθούν την εθνική σημασία αυτού του νόμου σκεπτόμενοι ότι όλες οι χώρες που ακόμη παράγουν πολιτισμό (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ιαπωνία, κ.α.) έχουν νόμους αντίστοιχους με αυτόν την ενιαίας τιμής προκειμένου να υποστηρίξουν την επιβίωση της γλώσσας τους, και κατ’ επέκταση του πολιτισμού τους, σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, που ενισχύει μόνο τη χρήση της Αγγλικής γλώσσας.

Συνέντευξη: Πάνος Βασιλάκης FΒ / @Tw / in