Η διδασκαλία μέσω e-learning αποτελεί αναμφισβήτητα καινοτόμο διδακτική μέθοδο. Η καινοτομία του, ωστόσο, δεν εντοπίζεται στο ότι αποτελεί εξ αποστάσεως διδασκαλία – αυτή η μορφή προϋπήρχε. Επίσης, ούτε η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή καθαυτήν αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα καινοτομίας – θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα νέο «πακέτο» για μια παλιά μορφή διδασκαλίας.

Η καινοτομία του e-learning έγκειται στις δυνατότητες, δηλαδή στις μορφές που μπορεί να πάρει: την εξ αποστάσεως διδασκαλία, όπου και το υλικό μεταδίδεται μέσω του υπολογιστή (π.χ. e-mail)· τη μετάδοση διδακτικού υλικού με μορφή διάλεξης· τη χρήση μέσων multimedia κτλ., όπου απαιτείται επιπλέον γνώση χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή· τη διδασκαλία μέσω αυτοαξιολόγησης, συζήτησης ομάδων κτλ., καθώς και συστήματα διδασκαλίας που προσαρμόζονται στις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες του μαθητή, δηλαδή την πλήρως εξατομικευμένη διδασκαλία.

Βέβαια, όπως συμβαίνει σε κάθε ανάλογη περίπτωση που εμφανίζεται κάτι καινούργιο, υπάρχει η τάση υπερτονισμού των θετικών (εξαιτίας του δικαιολογημένου ενθουσιασμού) και υποβάθμισης των αρνητικών σημείων. Στην περίπτωση του e-learning τα ίδια τα θετικά σημεία είναι αυτά που θα πρέπει να προσεχθούν διότι αποτελούν ταυτόχρονα αρνητικά στοιχεία.

Έτσι, η εξ αποστάσεως διδασκαλία, ως διδασκαλία που μιμείται τη διδακτική αίθουσα, είναι αναμφίβολα θετική, διότι δίνει τη δυνατότητα να διδαχθούν εκείνοι που για διάφορους λόγους δεν μπορούν να παρακολουθούν μαθήματα στην αίθουσα. Το ίδιο συμβαίνει και με την περίπτωση της συζήτησης σε ομάδες ή και με την αυτοαξιολόγηση.

Η μίμηση όμως αυτή της πραγματικότητας ή, η δημιουργία μιας ανάλογης εικονικής πραγματικότητας, μας οδηγεί στο να παραβλέψουμε κάτι το βασικό: ο άνθρωπος αποτελεί ον διφυές. Είμαστε ψυχοσωματικές οντότητες. Αυτό σημαίνει ότι το σωματικό και το ψυχικό/πνευματικό στοιχείο βρίσκονται σε στενή αλληλεξάρτηση. Το ένα επηρεάζει και έχει ανάγκη το άλλο. Αυτό, στην περίπτωση της διδασκαλίας, μπορούμε να το αντιληφθούμε με ένα ακραίο παράδειγμα του παρελθόντος που, ευτυχώς, έχει εκλείψει: τη σωματική ποινή. Η πίεση από το φόβο της τιμωρίας και ο πόνος από την επιβολή της επιδρούσαν στις μαθησιακές δυνατότητες του μαθητή (με αρνητικό βέβαια τρόπο).

Η διδακτική διαδικασία είναι μια ψυχοσωματική επαφή διδάσκοντος και διδασκομένου. Αυτό σημαίνει ότι η φυσική παρουσία και των δύο πλευρών έχει τη σημασία της στη μάθηση. Το πώς κινείται μέσα στην αίθουσα ο διδάσκων και όχι μόνο ο τρόπος ομιλίας του επηρεάζει άμεσα το διδασκόμενο, διότι δημιουργεί μια εικόνα (θετική ή αρνητική) του διδάσκοντα, στην οποία αντιδρά. Το ίδιο συμβαίνει και από την πλευρά του διδάσκοντα. Βλέποντας τις σωματικές αντιδράσεις των διδασκομένων του, ο διδάσκων αντιδρά ανάλογα, ώστε να προσαρμοστεί ο ίδιος και να προσαρμόσει το μάθημά του, προκειμένου να ελκύσει ή να διατηρήσει την προσοχή των μαθητών του. Είναι αυτό που λέμε «γλώσσα του σώματος». Διαφορετικά είναι τα συναισθήματα που δημιουργούνται απέναντι στο διδάσκοντα (και, συνεπώς, απέναντι στο μάθημα), όταν οι διδασκόμενοι τον βλέπουν να στέκεται απλώς πίσω από την έδρα και να «απαγγέλλει» το μάθημα και διαφορετικά όταν κινείται ή και όταν κάθεται πάνω σ’ ένα θρανίο, δηλώνοντας μια χαλαρή διάθεση.

Η οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή προσφέρει, στην καλύτερη περίπτωση, μια περιορισμένη εικόνα της φυσικής υπόστασης των προσώπων που εμπλέκονται στη διδακτική διαδικασία. Αυτό, όπως είναι φυσικό, δημιουργεί μια διαστρεβλωμένη εικόνα του άλλου (διδάσκοντα ή διδασκομένου). Κανένα από τα δύο μέρη δεν μπορεί να λειτουργήσει κατά εκατό τοις εκατό. Ως εκ τούτου, η διδασκαλία περιορίζεται στο πνευματικό στοιχείο και, συγκεκριμένα, στο πιο «ψυχρό» στοιχείο του, τη μετάδοση πληροφοριών/γνώσεων. Όσον, μάλιστα, αφορά την αυτοδιδασκαλία, τότε ο διδασκόμενος χάνει κάθε επαφή με τον διδάσκοντα, ο οποίος έχει τη δυνατότητα να τον οδηγήσει διαφορετικά, δηλαδή να τον κατευθύνει σε άλλα διδακτικά μονοπάτια, να του παρουσιάσει νέες οπτικές γωνίες, υπό τις οποίες να δει το γνωστικό αντικείμενο που διδάσκεται. Είναι ο διδασκόμενος μόνος με τον εαυτό του, γεγονός που μειώνει τη μάθηση σε μια απλή μηχανική διαδικασία μεταφοράς γνώσεων.

Ο παραπάνω προβληματισμός δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ότι εντάσσεται στην κατηγορία της άρνησης του e-learning ή και της όποιας νέας μορφής μάθησης. Κάθε άλλο. Η σύγχρονη πραγματικότητα είναι αυτή της επαφής μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή – αυτό είναι ξεκάθαρο και γνωστό (facebook, twitter κτλ.). Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει πως θα πρέπει να κλείνουμε τα μάτια μας στα αρνητικά σημεία του. Η αλλαγή της κοινωνικής πραγματικότητας θα πρέπει να περιλαμβάνει και τον προβληματισμό γι’ αυτό που αλλάζει και ενδεχομένως τείνει να χαθεί, ώστε να προληφθούν τυχόν καταστάσεις που θα προκαλέσουν όχι απλώς μεταβολή στον τρόπο αλληλεπίδρασης αλλά κυρίως την ανατροπή στην ποιότητα των διαπροσωπικών επαφών. Με άλλα λόγια, όσο κι αν επιβάλλεται λόγω ορισμένων καταστάσεων η διαδικασία του e-learning ή, μάλλον, επειδή ακριβώς επιβάλλεται η διαδικασία αυτή, θα πρέπει να βρεθούν (στο μέτρο του δυνατού, πάντοτε) τρόποι για περισσότερη ανθρώπινη επαφή. Ας μην περιοριστούμε στο τυπικά απολύτως αναγκαίο (μετάδοση γνώσης), αλλά ας επεκταθούμε και στο ουσιαστικό (μάθηση).

Δρ. Μιχάλης Κατσιμίτσης

Ειδήσεις Σήμερα: