Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ συνοδεύτηκε από την καταλυτική παρουσία του Ίλον Μασκ στην προσπάθεια αναμόρφωσης (και περιορισμού) του ομοσπονδιακού κρατικού μηχανισμού και πλαισιώθηκε από εκπροσώπους των μεγάλων ψηφιακών κολοσσών που συστρατεύονται σε μια διακυβέρνηση που υπόσχεται απεριόριστη επιχειρηματική ελευθερία. Επιστρέφει έτσι μια τεχνοκρατική αλαζονεία που πέρασε ισχυρή δοκιμασία τα προηγούμενα χρόνια από την αδυναμία της να ελέγξει τη ρητορική μίσους στην ψηφιακή δημόσια σφαίρα, τα σκάνδαλα παράνομης αξιοποίησης προσωπικών δεδομένων, και τις μονοπωλιακές δομές, αλλά τώρα επανέρχεται ανεξέλεγκτη.

Η ανάλυση των φαινομένων που περιγράφουμε με τον όρο Big Tech, αφορά το σύνολο της κοινωνικής θεωρίας. Οι μαρξιστικής έμπνευσης προσεγγίσεις δεν αποτελούν εξαίρεση, αποτελώντας συχνά την αιχμή της ανάλυσης του πώς τα φαινόμενα αυτά συσχετίζονται με συνολικότερους μετασχηματισμούς των εργασιακών σχέσεων και οικονομικών πρακτικών και συνεισφέροντας όρους κοινής χρήσης όπως αυτός του «καπιταλισμού της πλατφόρμας». Βεβαίως ως προς το δέον γενέσθαι διακρίνεται μια πόλωση ανάμεσα σε όσους πίσω από το πώς αναπτύσσεται η ψηφιακή τεχνολογία βλέπουν πρωτίστως τη διαμόρφωση μορφών κοινωνικού ελέγχου και χειραγώγησης και τους περισσότερο «επιταχυντιστές» που θεωρούν ότι μπορεί η τεχνολογία να τιθασευτεί και να επιταχύνει διαδικασίες κοινωνικού μετασχηματισμού. Διλήμματα που δεν είναι απλώς θεωρητικά καθώς αφορούν το πώς οργανώνεται η ζωή των ανθρώπων σε μια εποχή γενίκευσης των ψηφιακών τεχνολογιών.

Με αυτά τα ερωτήματα αναμετριούνται ο Νίκ Ντάιερ-Γουίδερφορντ και η Αλεσάντρα Μουλαρόνι στο βιβλίο τους Cybernetic Circulation Complex. Big Tech and Planetary Crisis («Σύμπλεγμα Κυβερνητικής Κυκλοφορίας. Η Big Tech και η Πλανητική Κρίση») που κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Verso. Το ενδιαφέρον με την προσέγγισή τους είναι ότι δεν ξεκινούν από την ψηφιακή τεχνολογία και την κυβερνητική αλλά από την πολιτική οικονομία. Και όπως ο τίτλος υποδηλώνει, επιστρέφουν στην έννοια της κυκλοφορίας. Σε αντίθεση με μια τοποθέτηση της κυκλοφορίας στο συνολικό κύκλωμα της οικονομίας, που δίνει προτεραιότητα στην παραγωγή, εδώ έχουμε να κάνουμε με μια διευρυμένη έννοια της κυκλοφορίας ως διάσταση της παραγωγής, της εμπορευματικής κυκλοφορίας, και της κοινωνικής αναπαραγωγής, ακριβώς γιατί σε κάθε στιγμή έχουμε ροές και ανταλλαγές.

Αυτό επιτρέπει μία αποτελεσματικότερη κατανόηση του ρόλου που παίζουν οι ψηφιακές τεχνολογίες. Καταρχάς εντοπίζουν τη σημασία του «Συμπλέγματος Κυβερνητικής Κυκλοφορίας» στην κυκλοφορία των εμπορευμάτων, από τον ρόλο των μεγάλων ψηφιακών πλατφορμών στη διαφήμιση, στην αυτοματοποίηση της διανομής και των χρηματιστηριακών συναλλαγών (που συνδυάζεται με την αυξανόμενη παρέμβαση των τεχνολογικών κολοσσών στην χρηματοοικονομική σφαίρα), στον έλεγχο που προσφέρουν οι αλγοριθμικές διαδικασίες στην κατανάλωση (μέσω «εξατομικευμένων» διαφημίσεων) αλλά και τη διαχείριση ενός εργατικού δυναμικού που αντιμετωπίζεται ως επισφαλές, χειραγωγήσιμο και τελικά αναλώσιμο.

Παράλληλα, εντοπίζουν τη σημασία του συγκεκριμένου οικονομικού και τεχνολογικού συμπλέγματος στην κυκλοφορία των κοινωνικών ανταγωνισμών, χωρίς να υιοθετούν τη ρητορική των «επαναστάσεων του twitter», όπως αυτή αναδύθηκε μετά τις μεγάλες κινητοποιήσεις του 2011, από την «Αραβική Άνοιξη», έως τους «Αγανακτισμένους» και το Occupy! Όχι γιατί υποτιμούν τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για το συντονισμό κινημάτων, αλλά γιατί διαπιστώνουν την ανάπτυξη φαινομένων ενός «κυβερνοφασισμού», μέσα από την διάδοση ακροδεξιών οπτικών, όπως και την αυξημένη εμφάνιση μορφών επιτήρησης. Εντοπίζουν συνάμα την ανάμειξη ταξικών συγκρούσεων εντός των ψηφιακών πλατφορμών, όπως φαίνεται στα ιδιαίτερα σημαντικά κινήματα που αναπτύχθηκαν από τους εργαζομένους εκεί.

Αυτό τους φέρνει στη «βιοσφαιρική κυκλοφορία». Μελετώντας τον ρόλο που έπαιξαν οι ψηφιακές πλατφόρμες στη διάρκεια της πανδημίας, και τον τρόπο που οι κολοσσοί της ψηφιακής τεχνολογίας επεκτείνουν διαρκώς τις δραστηριότητές τους, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας και της εκμετάλλευσης του διαστήματος, αλλά και την παρουσία τους στην καρδιά των οικονομικών πρακτικών που επιτείνουν την κλιματική αλλαγή (μη εξαιρουμένου του «αποτυπώματος άνθρακα»), οι δύο συγγραφείς διαπιστώνουν μια κρίσιμη βιοπολιτική διάσταση, μια προσπάθεια διαχείρισης των πληθυσμών.

Σε όλα αυτά, η Μουλαρόνι και ο Ντάιερ-Γουίδεφορντ αντιπροτείνουν τη στρατηγική του «βιοκομμουνισμού». Δεν υιοθετούν τις διάφορες τεχνοουτοπικές φαντασιώσεις για τη δυνατότητα των κρυπτονομισμάτων να υπονομεύσουν τον καπιταλισμό, όμως επιστρέφουν στο ερώτημα για εκείνον τον δημοκρατικό, συμμετοχικό σχεδιασμό που θα απαντούσε στα οικονομικά αδιέξοδα του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και τα πλανητικά αδιέξοδα της επικείμενης κλιματικής καταστροφής. Συνδυάζοντας τις δυνατότητες που δίνουν ψηφιακά μοντέλα που στηρίζονται στη συμμετοχή, τα «κοινά» και τον ανοιχτό κώδικα, με τους οικοσοσιαλιστικούς προβληματισμούς για ένα μοντέλο ανάπτυξης που να μην εξαντλεί τις δυνατότητες του πλανήτη, υποστηρίζουν ότι μπορούμε να δούμε πώς η ψηφιακή δικτύωση και η διαχείριση πληροφοριών δεν θα επιτείνουν τον καταναλωτισμό αλλά να βοηθούν τη συλλογική και δημοκρατική απόφαση για την κατανομή πόρων με βάση αυθεντικές κοινωνικές ανάγκες. Γι’ αυτό μιλούν για «ψηφιακή αποανάπτυξη» θέλοντας να υπογραμμίσουν την δυνατότητα αξιοποίησης αυτών των τεχνολογιών, αλλά και τα πραγματικά όρια στην ανάπτυξη καταστροφικών οικονομικών και τεχνολογικών μορφών.

Οι δύο συγγραφείς επιμένουν ότι μια «βιοκομμουνιστική» προοπτική θα μπορούσε να επιτρέψει μια πολύ καλύτερη αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, πέραν των σημερινών κινδύνων: «Μια βιοκομμουνιστική ΑΙ θα προέκυπτε από ένα συγκείμενο όπου τα ζητήματα της φροντίδας – ιατρικής, οικολογικής και κοινωνικής – θα ήταν οι κύριες κατευθυντήριες γραμμές και όχι παράπλευρες έγνοιες υποταγμένες στο κέρδος. Με αυτή την έννοια, μια βιοκομμουνιστική ΑΙ θα ήταν μια διαφορετική νοημοσύνη από αυτή που παράγεται από τον καπιταλισμό»

Ειδήσεις Σήμερα: