Κώστας Ταχτσής: Γράμματα από την Αυστραλία

«Αγαπημένε Κώστα… Έφτασε η αγγλική έκδοση. Πρέπει να πω ότι καταλαβαίνω την απογοήτευσή σου για το σχέδιο του εξωφύλλου. Εξεζητημένα αρνητικό. Απαίσια χρώματα και το συνολικό αποτέλεσμα οπωσδήποτε όχι υπολογισμένο να προσελκύσει τον οποιονδήποτε. Τι να πω. Αλλά φαίνεται πως έχεις αρκετές βιβλιοκριτικές που, αν και εντός των ορίων του καθωσπρεπισμού, στο αγγλικό στιλ, και πάλι είναι καλύτερες απ’ το τίποτα». Ο αποστολέας της επιστολής, στις 8 Μαΐου 1967 από τη Γουορονόρα του Σίδνεϊ είναι ο Αυστραλός ζωγράφος Καρλ Πλάτε. Ο παραλήπτης πίσω από τον φιλικό χαιρετισμό είναι ο Κώστας Ταχτσής, που εκείνη την περίοδο βρίσκεται στην Αθήνα των συνταγματαρχών (αν ξαναδεί κανείς την ημερομηνία). Και η έκδοση για την οποία γίνεται αναφορά είναι το «Τρίτο στεφάνι», το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ολοκληρώνει ο Έλληνας συγγραφέας κατά τη διαμονή στην Αυστραλία (1957 – 1962), όπου εργάζεται, εκτός άλλων, ως σιδηροδρομικός υπάλληλος. Είναι ο τόπος της αθωότητας που επιλέγει, για να αναζητήσει καινούριους εραστές και πάντως «μια καινούρια σκηνή όπου μπορούσε να επανεφεύρει τόσο τον εαυτό του όσο και τη μορφή του ελληνικού μυθιστορήματος», όπως σημειώνει η Κάσι Πλάτε, κόρη του ζωγράφου και της Τζόσελιν Πλάτε, στο «Τέρας και ο κολοσσός», που περιλαμβάνει περίπου 100 επιστολές των δύο φίλων και κυκλοφορεί από τον εκλεκτικό εκδοτικό οίκο «Petites Maisons» (μετάφραση Αντωνία Γουναροπούλου, εισαγωγή Βρασίδας Καραλής).

Το «Τρίτο στεφάνι» επανέρχεται συνεχώς μέσα στο επιστολικό αφήγημα, ενώ οι δύο καλλιτέχνες μεταφέρουν προσωπικές αγωνίες, αλλά και τον «αχό της εποχής» τους. Ήδη τον Ιούνιο του 1958 ο Ταχτσής έχει απομονωθεί στον βορρά της Αυστραλίας για να γράψει το -άτιτλο τότε- εμβληματικό μυθιστόρημα για τη σύγχρονη ζωή στην Ελλάδα. «Περνάω μάλλον βαρετά. Βρέχει συνέχεια. Όμως γράφω πολύ» στέλνει από την πόλη Καιρνς στη μητέρα της Τζόσελιν, Κλαρίς Ζάντερ. «Δε γράφω καθόλου. Τι μου συμβαίνει; Παραλίγο να πάω σε ψυχίατρο τις προάλλες» επανέρχεται στις 23 Μαρτίου 1959 προς τον Καρλ.

Η περιπέτεια της γραφής, βέβαια, είναι μια περιπέτεια μεταπτώσεων. Γι’ αυτό και τον Ιούνιο του 1960 -περίοδο κατά την οποία βρίσκεται στο Λονδίνο- καταλήγει: «Σήμερα είμαι μάλλον χαρούμενος. Τελείωσα το κρίσιμο κεφάλαιο, τη “δίκη” (επιτυχώς, νομίζω), και μαζί του τα δύο τρίτα του μυθιστορήματος. Το επόμενο Σάββατο θα πάω βόρεια -πρώτα στο Μάντσεστερ, να μείνω με μια αγαπημένη φίλη, την Καίη Τσιτσέλη-Παλαιολόγου… που τελικά θα μεταφράσει το “ΤΡΙΤΟ ΣΤΕΦΑΝΙ” -αυτός είναι ο τίτλος του μυθιστορήματος» (σ.σ.: η Τσιτσέλη δεν μετέφρασε τελικά το βιβλίο).

Είναι μια περίοδος που και ο Καρλ Πλάτε έχει βυθιστεί στο έργο του. Το 1958 προετοιμάζεται για μια πολύ σημαντική έκθεση στην γκαλερί Τέχνης Ντέιβιντ Τζόουνς στο Σίδνεϊ, τη δωδέκατη ατομική του. Το 1959, όμως, επισκέπτεται την Ελλάδα για τρεις εβδομάδες, ενώ ο Ταχτσής βρίσκεται στο Σίδνεϊ.  Στο λιμάνι του Πειραιά τον υποδέχεται ο θρυλικός καλλιτέχνης και συγγραφέας Θάνος Μούρραης Βελλούδιος, ως απεσταλμένος του Έλληνα μυθιστοριογράφου. Ο Καρλ καταγράφει στο ημερολόγιό του ότι τα απογεύματα ή τα βράδια πήγαιναν σε ταβέρνες για να ακούσουν ρεμπέτικα και να παρακολουθήσει ναύτες να χορεύουν.  Επισκέφτηκαν επίσης το στούντιο του Γιάννη Τσαρούχη, συνάντησαν τον Νίκο Χατζηκυριάκο-Γκίκα και τη σύζυγό του, τη γλύπτρια Τίγκη Γκίκα, όπως και τον Ανδρέα Εμπειρίκο. Ο Καρλ θα θυμόταν αργότερα: «Ο Εμπειρίκος φτιάχνει με σλάιντ κασέτες ηχογράφησης συζητήσεων: άκουσα μέρος της ηχογράφησης. Εντυπωσιάστηκα από την ίδια μου τη φωνή».

Ζαν Ζενέ και Μπέργκμαν

Μέσα από την παράθεση των επιστολών και τα εμβόλιμα φλας μπακ της Κάσι Πλάτε έρχονται στο φως λεπτομέρειες από τη ζωή και των δύο καλλιτεχνών -ομολογουμένως με το ενδιαφέρον του έλληνα αναγνώστη να κεντράρει στον φιλότεχνο και φιλοκίνδυνο βίο του Κώστα Ταχτσή. Το φθινόπωρο του 1959, διαβάζουμε, ο Ταχτσής δίνει δημόσια διάλεξη για τον Καβάφη στην Ποιητική Εταιρεία του Σίδνεϊ. Το απόγευμα της Μεγάλης Παρασκευής του 1960 παίρνει μια στροφή του Σουνίου υπερβολικά ανοιχτά, το αυτοκίνητο ντεραπάρει και ο ίδιος καταλήγει στο κοντινότερο νοσοκομείο μαζί με τον συνεπιβάτη φίλο του, Γιώργο. Είναι η ίδια περίοδος που συναντάει τον Ζαν Ζενέ -ο οποίος ζει στη χώρα μας από το 1957 έως το 1960-, με τον οποίο πηγαίνουν επίσης στο Σούνιο. «Αυτός, ο μεγάλος επαναστάτης, είναι μάλλον συντηρητικός τώρα». Παρακολουθεί σινεμά: «Τις προάλλες είδα τον Άλεκ Γκίνες σε μια δραματοποιημένη βιογραφία του Ντίλαν Τόμας. Ήταν υπέροχος. Η “Σιωπή” του Μπέργκμαν δε με ικανοποίησε πολύ, αλλά μάλλον είμαι πολύ κακομαθημένος σε κάποιους τομείς και δεν εντυπωσιάζομαι εύκολα από την άσκηση ενός παλιο-Σκανδιναβού στο σεξ και στην υστερία». Τον Σεπτέμβριο του 1965 γράφει ότι η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα «είναι εκρηκτική και αηδιαστική» (παρατήρηση στην οποία ο Καρλ Πλάτε θα απαντήσει σε δεύτερο χρόνο το 1967 ότι «δεν έχει νόημα να σχολιάσω την πιο πρόσφατη πολιτική ανοησία… Ελπίζω μόνο να μπορέσεις να κρατηθείς μακριά από μπελάδες»).

Η τελευταία συνάντησή τους θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα το 1974, όταν ο Καρλ και η Τζόσελιν έρχονται για επίσκεψη τριών εβδομάδων. Ο Καρλ θα ασθενήσει στα τέλη του 1976, ενώ ζει στο Παρίσι, σε ένα νοικιασμένο διαμέρισμα. Τον Νοέμβριο, χτυπημένος από τον καρκίνο του πνεύμονα, μεταφέρεται αεροπορικώς στην Αυστραλία, όπου πεθαίνει τον επόμενο Μάιο.  Ο Ταχτσής μέσα από τις επιστολές του αναδεικνύεται μια βαθιά κατανόηση για τη μη παραστατική αφηρημένη ζωγραφική του φίλου του ως αναπαράσταση και ως κοινωνική πραγματικότητα, σημειώνει ο Β. Καραλής στην εισαγωγή. Αντιστρόφως, «οι επιστολές του Καρλ είναι διακριτικές, γεμάτες φιλία και εμπιστοσύνη στο έργο του Ταχτσή». Ενός συγγραφέα που ποτέ δεν θα ξεχάσει μέσα στις τόσες κινήσεις και ομιλίες ότι: «Η αθηναϊκή άνοιξη μυρίζει υπέροχα όπως πάντα. Για λίγο βροχή, αλλά μετά πάλι λιακάδα. Σκέπτομαι να πάω στους Δελφούς ή ίσως στον Μυστρά». Από την επιστολή της Κυριακής του Πάσχα το 1960.