Πιερ Μπουρντιέ: Αναστοχασμός

Ο Πιερ Μπουρντιέ αυτοχαρακτηρίζεται και αντικειμενικά είναι φιλέλληνας: γνωρίζει, κατανοεί και αγαπά όχι μόνο την Ελλάδα της κλασικής εποχής αλλά και τη σύγχρονη Ελλάδα. Βαθύς γνώστης των έργων του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και των σοφιστών, τα αξιοποίησε μέσα στο έργο του (μέσα στο δικό του επιστημονικο-πολιτισμικό κεφάλαιο) υιοθετώντας την ίδια στάση που υιοθέτησε απέναντι και σε άλλα επιστημονικο-πολιτισμικά κεφάλαια του παρελθόντος και του παρόντος. Με τα ίδια του τα λόγια: «Η μόνη δυνατή στάση απέναντι στη θεωρητική παράδοση είναι η με αδιάσπαστο τρόπο βεβαίωση της συνέχειας και της τομής μέσω της κριτικής συστηματοποίησης των κεκτημένων από όπου και αν αυτά προέρχονται» (Les règles de l’art, 1992, σελ. 253).

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.3.2002, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Για παράδειγμα, την παλαιά αριστοτελική έννοια «έξις» («πρόσκτητος συνήθεια» ή «κεκτημένη από πείρα ή άσκηση ικανότητα»), την οποία «η σχολαστική παράδοση μετέτρεψε σε habitus», ο Πιερ Μπουρντιέ «ξανασκέφτηκε πλήρως» (όπως λέει ο ίδιος στο Les règles de l’art, σελ. 251) και την κατέστησε κομβική έννοια του πνευματικού του οικοδομήματος και ειδικότερα της θεωρίας του της διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στην προδιάθεση-έξι (habitus) και στο πεδίο (champ), στην οποία τοποθετεί την κινητήρια δύναμη της δράσης.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.10.1996, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Θα άξιζε να γίνει μια συστηματική μελέτη των τρόπων με τους οποίους ο Πιερ Μπουρντιέ κάνει χρήση μέσα στο έργο του της κλασικής ελληνικής κληρονομιάς. Μια τέτοια μελέτη θα εμφάνιζε γενικότερα μεγάλο ενδιαφέρον και ιδιαίτερα βέβαια για μας τους Έλληνες.

Ο Πιερ Μπουρντιέ γνώρισε τη σύγχρονη Ελλάδα με το ξεκίνημα της δεκαετίας του ’60, όταν συνεργάστηκε με τον καθηγητή Ιωάννη Περιστιάνη για να τεθούν τα θεμέλια του πρώτου Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών στον τόπο μας: του Κέντρου Κοινωνικών Επιστημών Αθηνών (προδρόμου του σημερινού Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών). Ο μεγάλος γάλλος κοινωνιολόγος άφησε τη δημιουργική σφραγίδα του όχι μόνο στην ίδρυση του Κέντρου Κοινωνικών Επιστημών Αθηνών αλλά και στην πρωτοδιαμορφούμενη την περίοδο εκείνη κοινωνιολογία της παιδείας στον τόπο μας, μέσω κυρίως της επιρροής που άσκησε το κλασικό βιβλίο του Οι Κληρονόμοι – Οι φοιτητές και ο πολιτισμός (1964). Συνεργάστηκε επίσης με το τότε ερευνητικό Κέντρο για τη διεξαγωγή μιας μεγάλης διαπολιτισμικής έρευνας στην οποία συμπεριλαμβανόταν και η Ελλάδα. Τα πορίσματά της δημοσιεύτηκαν το 1966 στο βιβλίο του Η αγάπη της τέχνης – Τα μουσεία και το κοινό τους.

Από την εποχή εκείνη ως σήμερα εμπλουτίστηκε και υψώθηκε εντυπωσιακά το αριστοτεχνικά με εσωτερική συνοχή δομημένο και εξαιρετικά γόνιμο σε επίπεδο θεωρίας και έρευνας πνευματικό οικοδόμημα του Πιερ Μπουρντιέ (ως σήμερα 24 βιβλία και πάνω από 250 μικρότερα γραπτά και προφορικά κείμενα – άρθρα, διαλέξεις, συνεντεύξεις κ.λπ.), το οποίο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα επιστημονικο-πολιτισμικά κεφάλαια του 20ού αιώνα.

*Κείμενο της κοινωνιολόγου, πανεπιστημιακού και συγγραφέως Ιωάννας Λαμπίρη – Δημάκη (έφυγε από τη ζωή το 2004), που έφερε τον τίτλο «Ο Μπουρντιέ και η Ελλάδα» και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Κυριακή 13 Οκτωβρίου 1996.

Σε ένα μεταγενέστερο φύλλο του «Βήματος», που είχε κυκλοφορήσει λίγον καιρό μετά το θάνατο του Μπουρντιέ, υπήρχε ένα ακόμα άρθρο της Λαμπίρη – Δημάκη αφιερωμένο στον εξέχοντα γάλλο κοινωνιολόγο και διανοούμενο.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 24.3.2002, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Από το κείμενό της αυτό, που έφερε τον τίτλο «Το αποχαιρετιστήριο μάθημα» («Το Βήμα», Κυριακή 24 Μαρτίου 2002), προέρχεται το ακόλουθο απόσπασμα:

Στο εναρκτήριο «μάθημα πάνω στο μάθημα» που έδωσε ο Μπουρντιέ στο Collège de France (στις 23 Απριλίου 1982) είχε πει: «Όλες οι προτάσεις που διατυπώνει η κοινωνιολογία μπορούν και πρέπει να εφαρμόζονται στο υποκείμενο που παράγει την επιστήμη». Δεκαεννέα χρόνια αργότερα το βασικό μήνυμα του αποχαιρετιστήριου μαθήματός του στις 28 Μαρτίου 2001, στο ίδιο φημισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα, δεν είχε κατ’ ουσίαν αλλάξει. Στη σπουδαία πνευματική κληρονομιά που μας αφήνει κεντρική θέση κατέχει το υπόδειγμα ενός κοινωνικού επιστήμονα που, με όπλο τον αναστοχασμό, μάχεται να λειτουργεί κριτικά για να γίνεται ολοένα και λιγότερο δέσμιος «της θέσης και των προδιαθέσεών του», και συνεπώς ολοένα και ικανότερος να παράγει έγκυρη και κοινωνικοπολιτικά χρήσιμη γνώση.

Ο κορυφαίος γάλλος κοινωνικός επιστήμονας Πιερ Μπουρντιέ (Pierre Bourdieu) γεννήθηκε στο χωριό Denguin της νοτιοδυτικής Γαλλίας (στην περιοχή των Γαλλικών Πυρηναίων) την 1η Αυγούστου 1930 και απεβίωσε στο Παρίσι στις 23 Ιανουαρίου 2002.