Όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι αισθάνονται ότι οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται πια από ανθρώπους, αλλά από ένα σύστημα που δεν συζητά, δεν διαπραγματεύεται και δεν λογοδοτεί. Δεν πρόκειται για σενάριο επιστημονικής φαντασίας ούτε για μια υπόθεση που αφορά μόνο τις ψηφιακές πλατφόρμες.

Η λεγόμενη αλγοριθμική διαχείριση, η χρήση δηλαδή λογισμικού για την οργάνωση, την αξιολόγηση και τον έλεγχο της εργασίας, έχει αρχίσει να διαμορφώνει την καθημερινότητα σε call centers, αποθήκες, logistics, μεγάλες αλυσίδες λιανεμπορίου και πολλές ακόμα επιχειρήσεις. Το φαινόμενο που εξαπλώνεται όλο και περισσότερο, αφορά άμεσα και την Ελλάδα.

Όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι αισθάνονται ότι οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται πια από ανθρώπους, αλλά από ένα σύστημα που δεν συζητά, δεν διαπραγματεύεται και δεν λογοδοτεί.

Στην πράξη, η αλγοριθμική διαχείριση δεν μοιάζει με «τεχνητή νοημοσύνη» όπως τη φαντάζεται κανείς. Είναι συστήματα που κατανέμουν βάρδιες, μετρούν χρόνο εργασίας, ορίζουν στόχους παραγωγικότητας, υπολογίζουν bonus και σε ορισμένες περιπτώσεις, ενεργοποιούν ακόμα πειθαρχικές διαδικασίες.

Το κρίσιμο στοιχείο δεν είναι η τεχνολογία καθαυτή, αλλά η μετάθεση της εξουσίας από τον άνθρωπο σε έναν αλγόριθμο. Ο εργαζόμενος δεν γνωρίζει ποια κριτήρια χρησιμοποιούνται, πώς σταθμίζονται, ούτε πώς μπορεί να τα αμφισβητήσει. Η σχέση εργασίας γίνεται πιο ατομική και πιο αδιαφανής, ακόμη και σε χώρους όπου παραδοσιακά υπήρχε σαφής ιεραρχία και δυνατότητα διαπραγμάτευσης.

Γιατί η Ευρώπη παρεμβαίνει τώρα

Αυτή ακριβώς η αδιαφάνεια ενεργοποίησε τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάλεσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρήσει σε δεσμευτικούς κανόνες για την αλγοριθμική διαχείριση στην εργασία. Όχι για να ανακόψει την τεχνολογία, αλλά για να επαναφέρει βασικές αρχές όπως είναι η ανθρώπινη εποπτεία, το δικαίωμα για την αιτιολόγηση των αποφάσεων, αλλά και τα όρια στη συνεχή αξιολόγηση.

Η παρέμβαση αυτή δεν είναι προληπτική. Έρχεται μετά από χρόνια ελέγχων και κοινωνικής πίεσης. Σε πολλές χώρες, εργαζόμενοι διαπιστώνουν ότι οι όροι εργασίας τους αλλάζουν χωρίς συλλογική διαπραγμάτευση και χωρίς σαφή μηχανισμό ελέγχου. Για την Ευρώπη, αυτό δεν είναι απλώς εργασιακό ζήτημα, αλλά ζήτημα κοινωνικής συνοχής.

Η ευρωπαϊκή παρέμβαση δεν έμεινε σε γενικές διαπιστώσεις. Με το ψήφισμα που εγκρίθηκε πριν από μερικές ημέρες, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζητά από την Επιτροπή τη θέσπιση δεσμευτικού κανονιστικού πλαισίου για την αλγοριθμική διαχείριση στην εργασία.

Στον πυρήνα του, το πλαίσιο αυτό επιδιώκει να διασφαλίσει ότι καμία κρίσιμη εργασιακή απόφαση, από την αξιολόγηση έως την κατανομή ωραρίων, δεν λαμβάνεται αποκλειστικά από αυτοματοποιημένο σύστημα χωρίς ανθρώπινη εποπτεία.

Μεταξύ των βασικών αξόνων που προτείνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο περιλαμβάνονται το δικαίωμα του εργαζόμενου να λαμβάνει σαφή εξήγηση για αποφάσεις που τον αφορούν, η υποχρέωση των εργοδοτών να διασφαλίζουν ανθρώπινη παρέμβαση σε περιπτώσεις αξιολόγησης ή πειθαρχικών μέτρων, καθώς και περιορισμοί στη χρήση δεδομένων που αφορούν τη συμπεριφορά ή την ψυχολογική κατάσταση των εργαζομένων. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται επίσης στην απαγόρευση πρακτικών συνεχούς παρακολούθησης εκτός ωραρίου, ένα φαινόμενο που έχει αρχίσει να εμφανίζεται σε κλάδους έντασης εργασίας.

Οι νέοι κανόνες δεν στοχεύουν στην αναστολή της ψηφιοποίησης, αλλά στη μεταφορά βασικών αρχών του εργατικού δικαίου στον ψηφιακό χώρο. Όπως επισημαίνεται ρητά, η τεχνολογία δεν μπορεί να λειτουργεί ως «μαύρο κουτί» που αντικαθιστά τη διαπραγμάτευση, τη λογοδοσία και τον κοινωνικό διάλογο.

Σε έκθεση νομοθετικής πρωτοβουλίας, η οποία εγκρίθηκε με 451 ψήφους υπέρ, 45 κατά και 153 αποχές, οι ευρωβουλευτές υπέβαλαν σειρά συστάσεων για νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία που θα διασφαλίζει τη διαφανή, δίκαιη και ασφαλή χρήση των αυτοματοποιημένων συστημάτων παρακολούθησης και λήψης αποφάσεων στον χώρο εργασίας.

Οι βασικοί άξονες προβλέπουν ότι:

– Οι προσλήψεις δεν θα πρέπει να βασίζονται σε αποφάσεις που λαμβάνονται αποκλειστικά από αλγόριθμο

– Οι εργαζόμενοι θα πρέπει να έχουν δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με το είδος των δεδομένων που συλλέγονται

– Να απαγορευτεί η επεξεργασία δεδομένων που σχετίζονται με τη συναισθηματική κατάσταση, τις ιδιωτικές συνομιλίες καθώς και δεδομένων εκτός ωραρίου εργασίας

Τα μεγέθη πίσω από το φαινόμενο

Η ευρωπαϊκή κινητοποίηση στηρίζεται και σε δεδομένα που δείχνουν ότι το φαινόμενο έχει ήδη ευρεία έκταση. Σύμφωνα με έρευνες της Eurofound, ένας στους τρεις εργαζόμενους σε τομείς όπως τα logistics, τα call centers και οι ψηφιακές υπηρεσίες δηλώνει ότι η εργασία του οργανώνεται, αξιολογείται ή εποπτεύεται σε σημαντικό βαθμό από αυτοματοποιημένα συστήματα. Στους κλάδους αυτούς, οι εργαζόμενοι αναφέρουν υψηλότερη ένταση εργασίας και μικρότερο έλεγχο στο ωράριό τους σε σύγκριση με όσους εργάζονται υπό παραδοσιακά μοντέλα διοίκησης.

Τα ίδια στοιχεία δείχνουν ότι η χρήση αλγοριθμικών συστημάτων συνδέεται συχνά με μεγαλύτερη εξάρτηση από μεταβλητές αποδοχές, όπως bonus απόδοσης ή στόχους παραγωγικότητας. Σε ορισμένους κλάδους υπηρεσιών, το συγκεκριμένο κομμάτι της αμοιβής αντιπροσωπεύει πάνω από 20% του συνολικού εισοδήματος, αυξάνοντας την αβεβαιότητα για τους εργαζόμενους και δυσκολεύοντας την πρόβλεψη του πραγματικού τους εισοδήματος σε μηνιαία βάση.

Για χώρες με υψηλή συγκέντρωση απασχόλησης στις υπηρεσίες, όπως η Ελλάδα, τα μεγέθη αυτά αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. Η εξάπλωση της αλγοριθμικής διαχείρισης συμπίπτει με μια αγορά εργασίας όπου η κάλυψη από συλλογικές συμβάσεις παραμένει περιορισμένη.

Όταν η εργασία μετριέται διαφορετικά

Η αλγοριθμική διαχείριση δεν αλλάζει μόνο το πώς οργανώνεται η δουλειά, αλλά και το πώς μετριέται. Οι σταθερές αποδοχές συνυπάρχουν όλο και περισσότερο με μεταβλητά bonus. Οι υπερωρίες γίνονται δυσδιάκριτες μέσα σε «στόχους απόδοσης» με αποτέλεσμα να χάνεται το σαφές όριο μεταξύ έναρξης και λήξης του ωραρίου.

Αυτό έχει άμεσες κοινωνικές συνέπειες περισσότερη ένταση, λιγότερη προβλεψιμότητα εισοδήματος, δυσκολία προγραμματισμού της ζωής εκτός δουλειάς. Έχει όμως και μια λιγότερο ορατή διάσταση. Όταν ο χρόνος και η αμοιβή δεν είναι προκαθορισμένα γίνεται πιο δύσκολη η καταγραφή της εργασίας, με επιπτώσεις στις εισφορές, στους ελέγχους και τελικά στη συλλογική χρηματοδότηση του συστήματος.

Οι συλλογικές συμβάσεις ως απάντηση

Σε αυτό το νέο τοπίο, οι συλλογικές συμβάσεις επανέρχονται όχι ως ιδεοληψία, αλλά ως πραγματική ανάγκη. Όχι για να αντισταθούν στην τεχνολογία, αλλά για να ορίσουν κανόνες εκεί όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται από ένα ψηφιοποιημένο συστήματα.

Το πρόβλημα που προκύπτει για τους εργαζόμενους είναι οτι υπό αυτή τη συνθήκη δεν μπορεί κανείς να διαπραγματευτεί το ωράριο, τους στόχους, το πλαίσιο και την αμοιβή της εργασίας του, όταν ο «προϊστάμενος» είναι αλγόριθμος; Η απάντηση δεν μπορεί να είναι ατομική. Χρειάζεται συλλογικό πλαίσιο που να καθορίζει όρια, διαφάνεια και ελάχιστους κανόνες αξιολόγησης.

Για την Ελλάδα, όπου η κάλυψη από συλλογικές συμβάσεις παραμένει περιορισμένη σε πολλούς κλάδους υπηρεσιών, το ζήτημα είναι ιδιαίτερα κρίσιμο. Εκεί ακριβώς όπου η αλγοριθμική διαχείριση εξαπλώνεται πιο γρήγορα, οι εργαζόμενοι διαθέτουν συχνά τα λιγότερα εργαλεία συλλογικής προστασίας.

Πηγή: ot.gr

Ειδήσεις Σήμερα: