Τα Ελληνικά στην Αγγλία και την Ουαλία: πού μιλιούνται περισσότερο

Το Γραφείο Εθνικής Στατιστικής για την Αγγλία και την Ουαλία έθεσε πρόσφατα στη διάθεση του κοινού έναν διαδραστικό χάρτη, ο οποίος αποτυπώνει την κατανομή της πολυγλωσσίας στις δύο χώρες του Ηνωμένου Βασιλείου για τις οποίες συλλέγει στατιστικές πληροφορίες. Η δημιουργία του χάρτη βασίζεται σε δεδομένα που συλλέχθηκαν στην απογραφή του 2021, τη δεύτερη απογραφή στην οποία το ερωτηματολόγιο περιλάμβανε ερώτηση για τις γλώσσες που μιλούν οι κάτοικοι της Αγγλίας και της Ουαλίας πέρα από τις τρεις κύριες κελτικές γλώσσες της Μεγάλης Βρετανίας και της Βόρειας Ιρλανδίας, δηλαδή την Ουαλική, την Σκωτική και την Ιρλανδική.

Ο πολύχρωμος χάρτης αποτυπώνει τη διοικητική διαίρεση της Αγγλίας και της Ουαλίας σε περιοχές τοπικής αυτοδιοίκησης, οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις αντιστοιχούν στους δήμους πόλεων αλλά και σε μεγαλύτερες μη αστικές διοικητικές μονάδες. Αυτό σημαίνει ότι, επιλέγοντας κανείς μία από τις 95 διαθέσιμες γλωσσικές κατηγορίες (όπως αυτές έχουν οριστεί από το Γραφείο Εθνικής Στατιστικής) μπορεί να δει σε ποιες περιοχές συγκεντρώνονται οι περισσότεροι ομιλητές της ανάλογα με την ένταση του χρώματος (από ανοιχτό πράσινο έως σκούρο μπλε).

Ο χάρτης της ελληνοφωνίας

Το 2021, 76.675 άτομα στην Αγγλία και την Ουαλία (ενήλικες και παιδιά άνω των τριών) δήλωσαν ως κύρια γλώσσα τους την Ελληνική, μια αύξηση της τάξης του 52.7% σε σχέση με το 2011, οπότε 50.205 άτομα είχαν δηλώσει τα Ελληνικά ως κύρια γλώσσα. Παρά την αύξηση στον αριθμό τους, οι ομιλητές των Ελληνικών αντιπροσωπεύουν μόλις το 0,1% του συνολικού πληθυσμού των δύο χωρών (το ίδιο ποσοστό με το 2011). Η γλώσσα, ωστόσο, ανέβηκε τρεις θέσεις στην κατάταξη των πιο ομιλούμενων γλωσσών μέσα στη δεκαετία που μεσολάβησε ανάμεσα στις δύο απογραφές: το 2011 ήταν η 23^η πιο συχνά ομιλούμενη γλώσσα, ενώ το 2021 βρέθηκε στην 20^ή θέση.

Οι δήμοι με τους περισσότερους ομιλητές της ελληνικής γλώσσας είναι:

1. Enfield – 5.116 άτομα (1,61% του συνολικού πληθυσμού του δήμου)
2. Haringey – 3.098 (1,21%)
3. Barnet – 2.928 (0,78%)
4. Westminster – 917 (0,96%)
5. Tower Hamlets– 1.750 (0,59%)
6. Islington – 1.647 (0,79%)
7. Camden – 1.544 (0,76%)
8. Birmingham – 1.534 (0,14%)
9. Ealing – 1.470 (0,41%)
10. Manchester – 1.360 (0,26%)
11. Southwark – 1.253 (0,42%)
12. Brent – 1.206 (0.37%)
13. Leeds – 1.183 (0,15%)
14. Wandsworth – 1.173 (0,37%)
15. Hammersmith και Fulham – 1.081 (0,61%)
16. Bristol – 1.070 (0,23%)
17. Cambridge – 1.009 (0,71%)
18. Newham – 966 (0,29%)
19. Kensington και Chelsea – 891 (0,64%)
20. Reading – 884 (0,53%)

Οι περισσότεροι δήμοι της πρώτης εικοσάδας βρίσκονται στο Βόρειο Λονδίνο. Δύο ανήκουν στο Νότιο Λονδίνο (Southwark και Wandsworth), ενώ στην κατάταξη εμφανίζονται επίσης τέσσερις από τις μεγαλύτερες πόλεις της Αγγλίας (Birmingham, Manchester, Leeds, Bristol), η πανεπιστημιούπολη του Cambridge, καθώς και το Reading, μια πόλη στα δυτικά περίχωρα της βρετανικής πρωτεύουσας.

Η κατάταξη των δήμων στην εικοσάδα γίνεται με βάση το αριθμητικό κριτήριο, δηλαδή με βάση το πόσα άτομα δήλωσαν τα Ελληνικά ως κύρια γλώσσα. Η εικόνα θα ήταν διαφορετική, αν η κατάταξη βασιζόταν στο ποσοστό του συνολικού πληθυσμού κάθε δήμου που δήλωσε ότι μιλά κατά κύριο λόγο Ελληνικά· για παράδειγμα, το Westminster και το Islington θα καταλάμβαναν την τρίτη και την τέταρτη θέση αντίστοιχα, αφήνοντας το Barnet στην πέμπτη. Αυτός ο τρόπος παρουσίασης αφήνει εκτός εικοσάδας δήμους όπου το ποσοστό της ελληνοφωνίας είναι σχετικά υψηλό, αλλά ο απόλυτος αριθμός μικρός. Για παράδειγμα, το δήμο της Οξφόρδης όπου το σχετικό ποσοστό είναι 0,45% (δηλαδή, υψηλότερο από εκείνο των Birmingham, Ealing, Manchester, Southwark, Brent, Leeds, Wandsworth, Bristol και Newham), όμως ο αριθμός των ελληνοφώνων κατοίκων είναι 715 άτομα (δηλαδή, λιγότερα από όσα στο Reading).

Αξίζει, πάντως, να σημειωθεί ότι ο διαδραστικός χάρτης χρωματίζει τους δήμους με βάση το ποσοστό κάθε γλωσσικής κατηγορίας και όχι τον απόλυτο αριθμό που τους αντιστοιχεί (Εικόνες 1 και 2).

Πόσο αξιόπιστα είναι τα στατιστικά δεδομένα;

 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα γλωσσικά δεδομένα των δύο απογραφών αποτελούν μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών. Καταγράφουν την πολυγλωσσία της Αγγλίας και της Ουαλίας με εξαιρετική λεπτομέρεια, σε πολύ μεγάλη κλίμακα και με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο, κάτι που θα ήταν πρακτικά αδύνατο να επιτευχθεί μέσω οποιασδήποτε μεμονωμένης ακαδημαϊκής μελέτης ή δειγματοληπτικής έρευνας. Συντρέχουν, ωστόσο, βάσιμοι λόγοι ώστε να θεωρήσουμε ότι ο αριθμός των ανθρώπων που μιλούν Ελληνικά είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερος από εκείνον που αποτυπώνεται στα επίσημα στοιχεία.

Ο σημαντικότερος λόγος είναι η ίδια η διατύπωση της γλωσσικής ερώτησης στο ερωτηματολόγιο, η οποία και στις δύο απογραφές ήταν «Ποια είναι η κύρια γλώσσα σας;» (“What is your main language?”), σε συνδυασμό με τον περιορισμό ότι κάθε άτομο μπορεί να δηλώσει μόνο μία γλώσσα ως «κύρια» στο ερωτηματολόγιο. Το τι αντιλαμβάνεται κάθε δίγλωσσο ή πολύγλωσσο άτομο ως «κύρια» γλώσσα μπορεί να διαφέρει σημαντικά από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για ορισμένους, «κύρια» μπορεί να είναι η γλώσσα που χρησιμοποιούν στο μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητάς τους· για άλλους, η μητρική τους γλώσσα ή εκείνη στην οποία νιώθουν ότι εκφράζονται πιο φυσικά, ακόμη κι αν δεν τη χρησιμοποιούν τόσο συχνά. Πολλοί δίγλωσσοι και πολύγλωσσοι άνθρωποι, άλλωστε, «μοιράζουν» τη ζωή τους σε διαφορετικές γλώσσες. Μπορεί, για παράδειγμα, να μιλούν Αγγλικά στη δουλειά τους, αλλά Ελληνικά στο σπίτι τους, με την οικογένεια και τους φίλους τους.

Σε μια προσπάθεια αποσαφηνισμού της έννοιας της «κύριας» γλώσσας, το Γραφείο Εθνικής Στατιστικής πρόσθεσε στο ερωτηματολόγιο του 2021 την εξής διευκρίνιση: «Είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείτε με τον πιο φυσικό τρόπο. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείτε στο σπίτι.» (‘This is the language you use most naturally. For example, it could be the language you use at home.’). Ωστόσο, η γλώσσα που ένας άνθρωπος θεωρεί «κύρια», η γλώσσα στην οποία νιώθει ότι εκφράζεται πιο φυσικά και η γλώσσα που χρησιμοποιεί στο σπίτι δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζονται. Είναι λοιπόν πιθανό η διευκρίνιση, παρά την πρόθεσή της, να λειτούργησε σε ορισμένες περιπτώσεις αποπροσανατολιστικά με αποτέλεσμα αρκετά άτομα που μιλούν Ελληνικά να δηλώσουν τα Αγγλικά ή κάποια άλλη γλώσσα ως «κύρια» για τους σκοπούς της απογραφής και γενικά να υπο-αντιπροσωπεύεται συνολικά η πολυγλωσσία της Αγγλίας και της Ουαλίας στα ευρήματα των απογραφών.

Εικόνα 3. Η γλωσσική ερώτηση και η διευκρίνιση στο ερωτηματολόγιο της απογραφής του 2021.

Πόσο αξιόπιστα είναι τα στατιστικά δεδομένα;

 Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τα γλωσσικά δεδομένα των δύο απογραφών αποτελούν μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών. Καταγράφουν την πολυγλωσσία της Αγγλίας και της Ουαλίας με εξαιρετική λεπτομέρεια, σε πολύ μεγάλη κλίμακα και με ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο, κάτι που θα ήταν πρακτικά αδύνατο να επιτευχθεί μέσω οποιασδήποτε μεμονωμένης ακαδημαϊκής μελέτης ή δειγματοληπτικής έρευνας. Συντρέχουν, ωστόσο, βάσιμοι λόγοι ώστε να θεωρήσουμε ότι ο αριθμός των ανθρώπων που μιλούν Ελληνικά είναι στην πραγματικότητα μεγαλύτερος από εκείνον που αποτυπώνεται στα επίσημα στοιχεία.

Ο σημαντικότερος λόγος είναι η ίδια η διατύπωση της γλωσσικής ερώτησης στο ερωτηματολόγιο, η οποία και στις δύο απογραφές ήταν «Ποια είναι η κύρια γλώσσα σας;» (“What is your main language?”), σε συνδυασμό με τον περιορισμό ότι κάθε άτομο μπορεί να δηλώσει μόνο μία γλώσσα ως «κύρια» στο ερωτηματολόγιο. Το τι αντιλαμβάνεται κάθε δίγλωσσο ή πολύγλωσσο άτομο ως «κύρια» γλώσσα μπορεί να διαφέρει σημαντικά από άνθρωπο σε άνθρωπο. Για ορισμένους, «κύρια» μπορεί να είναι η γλώσσα που χρησιμοποιούν στο μεγαλύτερο μέρος της καθημερινότητάς τους· για άλλους, η μητρική τους γλώσσα ή εκείνη στην οποία νιώθουν ότι εκφράζονται πιο φυσικά, ακόμη κι αν δεν τη χρησιμοποιούν τόσο συχνά. Πολλοί δίγλωσσοι και πολύγλωσσοι άνθρωποι, άλλωστε, «μοιράζουν» τη ζωή τους σε διαφορετικές γλώσσες. Μπορεί, για παράδειγμα, να μιλούν Αγγλικά στη δουλειά τους, αλλά Ελληνικά στο σπίτι τους, με την οικογένεια και τους φίλους τους.

Σε μια προσπάθεια αποσαφηνισμού της έννοιας της «κύριας» γλώσσας, το Γραφείο Εθνικής Στατιστικής πρόσθεσε στο ερωτηματολόγιο του 2021 την εξής διευκρίνιση: «Είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείτε με τον πιο φυσικό τρόπο. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να είναι η γλώσσα που χρησιμοποιείτε στο σπίτι.» (‘This is the language you use most naturally. For example, it could be the language you use at home.’). Ωστόσο, η γλώσσα που ένας άνθρωπος θεωρεί «κύρια», η γλώσσα στην οποία νιώθει ότι εκφράζεται πιο φυσικά και η γλώσσα που χρησιμοποιεί στο σπίτι δεν είναι απαραίτητο να ταυτίζονται. Είναι λοιπόν πιθανό η διευκρίνιση, παρά την πρόθεσή της, να λειτούργησε σε ορισμένες περιπτώσεις αποπροσανατολιστικά με αποτέλεσμα αρκετά άτομα που μιλούν Ελληνικά να δηλώσουν τα Αγγλικά ή κάποια άλλη γλώσσα ως «κύρια» για τους σκοπούς της απογραφής και γενικά να υπο-αντιπροσωπεύεται συνολικά η πολυγλωσσία της Αγγλίας και της Ουαλίας στα ευρήματα των απογραφών.

Ο Πέτρος Καρατσαρέας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυγλωσσίας και Γλωσσικής Επαφής, στο Πανεπιστήμιο Westminster στο Λονδίνο.