[…]

Κυριαρχεί όμως –οφείλουμε να το παραδεχθούμε– το φαινόμενο της δημοκρατικής κόπωσης. Η Δημοκρατία, ενώ πρέπει να είναι μαχόμενη για να προστατευθεί, μετατρέπεται σε μία Δημοκρατία φοβική, σε μία Δημοκρατία που φοβάται τους πολίτες της, τα αποτελέσματα των εκλογών. Κάθε φορά που διεξάγεται μία εκλογική αναμέτρηση στη Δύση τρέμουν όλοι για τα αποτελέσματα, εάν θα μείνει μία χώρα σταθερή στην πίστη της στη φιλελεύθερη Δημοκρατία, εάν θα αμφισβητηθεί η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και το κράτος δικαίου, εάν θα αμφισβητηθεί η συμμετοχή της στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Μία Δημοκρατία που φοβάται τις εκλογές είναι μία Δημοκρατία αδρανοποιημένη, δεν μπορεί να πάρει σημαντικές πρωτοβουλίες.

[…]

Η Δημοκρατία υπονομεύεται όταν καλλιεργείται η αίσθηση ότι δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις, αλλά είναι μοιραία ή υποχρεωτική η αναπαραγωγή των ίδιων προσεγγίσεων, φυσικά και των ίδιων προσώπων.

Επιβάλλεται επίσης μία δημοκρατική παθητικότητα. Η κοινωνία δηλητηριάζεται σταδιακά από μια διάχυτη αντιθεσμική τοξικότητα, από ποικίλες εκδηλώσεις συμβολικής και υλικής βίας απέναντι στην οποία οι πολίτες αποκτούν ανοσία.

Δεν κυριαρχεί ένας λόγος συναινετικός και συμπεριληπτικός, αλλά ένας λόγος τεχνητά συγκρουσιακός πίσω από τον οποίο κρύβονται οι ανεπάρκειες των κρατούντων, συχνά και της αντιπολίτευσης.

[…]

Δημοκρατία σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από δημοκρατική διακυβέρνηση. Η Δημοκρατία μαζί με το κράτος δικαίου είναι ένας ολόκληρος πολιτικός και θεσμικός πολιτισμός. Ένας τρόπος συνύπαρξης και συμπεριφοράς. Μία δέσμη εγγυήσεων. Ένα πολύτιμο ιστορικό κεκτημένο. Η Δημοκρατία είναι όμως πρωτίστως ένα σύστημα διακυβέρνησης. Κρίση της Δημοκρατίας υπάρχει όταν η χώρα έχει καταστεί ουσιαστικά μη διακυβερνήσιμη.

[…]

Τίποτα δεν είναι πιο κρίσιμο, πιο προοδευτικό και πιο σημαντικό από τη Δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Η ποιότητα και η ουσιαστική λειτουργία της φιλελεύθερης Δημοκρατίας, ο σεβασμός και η αξιόπιστη λειτουργία των θεσμών είναι το θεμέλιο ολόκληρης της εθνικής στρατηγικής.

Αυτή είναι η πρώτη προϋπόθεση της ανάπτυξης, της ανταγωνιστικότητας, της μείωσης των ανισοτήτων, της κοινωνικής συμπερίληψης και συνοχής, της εθνικής ισχύος, της ικανότητάς μας να απαντήσουμε στις καταιγιστικές προκλήσεις του παρόντος, που βρίσκεται ήδη βαθιά μέσα στο μέλλον αλλά ανακόπτεται από το παρελθόν.


Αυτά, μεταξύ πολλών άλλων, εξίσου σημαντικών, υπογράμμισε ο ακατάπαυστα σκεπτόμενος Ευάγγελος Βενιζέλος σε ομιλία που εκφώνησε πριν από λίγες ημέρες με θέμα «Η κρίση της δημοκρατίας σήμερα».

Ουδείς εχέφρων πολίτης —είμαι βέβαιος— θα διαφωνήσει ως προς τη βασιμότητα των επιχειρημάτων του, ως προς την κρισιμότητα του ρόλου των θεσμών και του κράτους δικαίου σε μια σύγχρονη φιλελεύθερη Δημοκρατία, στο θαυμαστό αυτό επίτευγμα του Δυτικού Κόσμου.

Όμως, με όλον τον οφειλόμενο σεβασμό στο πρόσωπο και στις θέσεις του Ευάγγελου Βενιζέλου, θα ήθελα να παρατηρήσω ότι από τα ανωτέρω –αλλά και από το σύνολο τής εξαιρετικά ενδιαφέρουσας κατά τα άλλα ομιλίας του– απουσιάζει οποιαδήποτε αναφορά στις ευθύνες ημών των ιδίων, των απλών πολιτών, πέραν ενός λεπτού υπαινιγμού (απευθυνόμενου σε δέκτες με ευαίσθητες κεραίες), εκεί όπου γίνεται λόγος για τη Δημοκρατία ως «τρόπο συνύπαρξης και συμπεριφοράς».

Η παράμετρος αυτή, της συναίσθησης της ατομικής ευθύνης, της απόλυτης επίγνωσης και συνείδησης των υποχρεώσεών μας ως πολιτών, δεν μπορεί, κατά τη δική μου τουλάχιστον αντίληψη, να αγνοείται όταν επιχειρείται μια ολιστική θεώρηση των προβλημάτων που βυθίζουν τη Δημοκρατία στην κρίση.

Επί του προκειμένου παραθέτουμε όσα είχε γράψει πριν από μισόν και πλέον αιώνα (λίγες ημέρες μετά τη διεξαγωγή του κρίσιμου δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα, το Δεκέμβριο του 1974), σε επιφυλλίδα του που είχε δημοσιευτεί στο «Βήμα», ο Άγγελος Τερζάκης:


«Η δημοκρατία δεν είναι ένα πολίτευμα κι’ ένας τρόπος διακυβέρνησης της χώρας, αλλά είναι μια νοοτροπία κι’ ένας τρόπος ζωής» (σ.σ. θέση που είχε διατυπώσει σε άρθρο του ο αείμνηστος ιατρός και πολιτικός Σπύρος Απ. Δοξιάδης, 1917-1991). Χίλιες φορές ναι. Η Δημοκρατία δεν ολοκληρώνεται με μια μεταπολίτευση. Η μεταπολίτευση είναι, απλώς, ένα βήμα αναγκαίο, προϋπόθεση απλή. Από εκεί και πέρα, έχεις ν’ αποδείξεις πως είσαι άξιος της Δημοκρατίας· δηλαδή να τη δικαιώσεις. Πανηγυρίσαμε την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στον τόπο μας, επειδή πιστεύουμε πως ο λαός μας την αξίζει, διαφορετικά δεν θα την επέλεγε. Αλλά ούτε κι’ αυτό αρκεί. Ψηφίζω Δημοκρατία σημαίνει ξεκινώ για τη Δημοκρατία. Είναι πολίτευμα δύσκολο, γιατί μεταθέτει την ευθύνη από τους ώμους ενός τυπικού κι’ «ανεύθυνου» Άρχοντα στους ώμους του λαού. Συνέπεια άμεση: περισσότερο από σχήμα πολιτειακό, η Δημοκρατία είναι —απαιτεί, προϋποθέτει— συγκεκριμένη αρετή.

Στ’ απολυταρχικά καθεστώτα δεν έχεις παρά να συμμορφώνεσαι, να υποτάσσεσαι. Ουσιαστικά, όπως κι’ αν λέγεσαι, υπήκοος ή πολίτης, είσαι res: πράγμα, αντικείμενο. Ένα ανδράποδο. Όλα γίνονται ή μπορούν να γίνονται ερήμην σου. Σε διαθέτουν «κατά το δοκούν» αυτοί που έχουν καταπιαστεί να βουλεύονται και ν’ αποφασίζουν για λογαριασμό σου. Όσο λιγότερη πρωτοβουλία δείχνεις (μ’ εξαίρεση τη δραστηριότητα της κολακείας) τόσο ιδανικότερο υπόδειγμα υπηκόου είσαι. Στη Δημοκρατία τα πράγματα αρχίζουν να δυσχεραίνονται, γιατί σου διανοίγονται και σου επιβάλλονται προοπτικές αυτενέργειας. Αυτενεργώ επειδή ξέρω πώς να ενεργήσω, δηλαδή έχω συναίσθηση ευθύνης πέρα απ’ ό,τι προσωπικά με αφορά· ξέρω ακόμα και να υποτάσσω το προσωπικό μου συμφέρον στο γενικό καλό, έχω γνώση των μεγάλων θεμάτων, είμαι ώριμος να τ’ αντιμετωπίσω, έχω κρίση υπεύθυνη, έχω, τέλος, προικιστεί με το ήθος του αυτοκυβερνώμενου όχι ως άτομο ασύδοτο αλλά ως μέλος ενός κοινωνικού συνόλου. Όποιος νομίζει πως αυτά είναι δοσμένα στον άνθρωπο άνωθεν, γελιέται. Αναβαθμός είναι η Δημοκρατία, αναβαθμός πολιτισμικός, επίτευγμα προχωρημένης ιστορικής διαδικασίας.

[…]

Ο διάλογος, ο σεβασμός του άλλου, το θάρρος της γνώμης, ισάριθμες πραγματώσεις του δημοκρατικού ήθους, ενσταλάζονται στην ψυχή όταν ακόμα είναι δροσερή κι’ ανυπεράσπιστη. Η Δημοκρατία είναι φυτό που δεν ανθίζει στη βαρβαρότητα. Να γιατί το είπαμε ευγενές πολίτευμα.

Και πρέπει, για να καρποφορήσει, να διαχωρίσει το περιεχόμενό του από τον πειρασμό της οχλαγωγίας, της οχλοκρατίας, της αναρχούμενης μάζας, όπως το ξεχωρίζει τώρα πια ξεκάθαρα κι’ από την ταξική τάχα δικτατορία του ανατολικού τύπου, που είναι μια επιτροπεία ατελεύτητη για λογαριασμό ενός κατά τεκμήριο κι’ από γενετής ανήλικου λαού.

Ειδήσεις Σήμερα: