Γονείς ως πληροφοριοδότες: Πώς το FBI παρακολουθούσε μαθητές τη δεκαετία του ’60

Την άνοιξη του 1969, σε ένα ήσυχο προάστιο της Βόρειας Καρολάινα, μια μητέρα στήνει τη γραφομηχανή της με χέρια που τρέμουν. Η Λόρα Μακέι Ιρβιν, πρώην στενογράφος του FBI, πληκτρολογεί μια επιστολή που δεν φανταζόταν ποτέ ότι θα χρειαζόταν να γράψει.

Ο αποδέκτης; Ο ίδιος ο διευθυντής του FBI, Τζ. Έντγκαρ Χούβερ.

Το περιεχόμενο; Μια έκκληση να «σωθεί» ο 17χρονος γιος της, Μπάζιλ, από τον μαθητικό ακτιβισμό.

Οι πληροφορίες προέρχονται από το Smithsonian Magazine, το οποίο χαρτογραφεί μέσα από αποχαρακτηρισμένα έγγραφα μια σχεδόν άγνωστη ιστορία: το κύμα πολιτικής δράσης που ξέσπασε στα αμερικανικά λύκεια τη δεκαετία του ’60 και τον τρόπο που το παρακολούθησε –και συχνά υπονόμευσε– το FBI.

Μια οργάνωση μαθητών, ένας «αόρατος» εχθρός

Ο Μπάζιλ είχε ενταχθεί στη Charlotte Student Union, μια νέα οργάνωση μαθητών που ζητούσε πιο σύγχρονα προγράμματα σπουδών και ρόλο των μαθητών στις σχολικές αποφάσεις. Φαινομενικά μετριοπαθής στόχος, ειδικά σε μια εποχή όπου ομάδες όπως η New York High School Student Union ζητούσαν «τέλος στη στρατολόγηση» και «κοινοτικό έλεγχο των σχολείων».

Για την Ιρβιν, όμως, αυτό δεν ήταν μια νεανική αναζήτηση. Ήταν ένδειξη «διείσδυσης ριζοσπαστών στα λύκεια», όπως έγραψε. Πίστευε ότι οι μαθητές ήταν ανώριμοι και ευάλωτοι σε χειραγώγηση: «Δεν είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν δυνάμεις που επιχειρούν να καταστρέψουν το εκπαιδευτικό σύστημα», προειδοποιούσε.

Το σχολείο ως πεδίο πολιτικής σύγκρουσης

Η αγωνία της δεν ήταν μεμονωμένη. Aπό τα τέλη της δεκαετίας του ’60 και μετά, χιλιάδες μαθητές σε όλη τη χώρα διεκδικούσαν λόγο σε θέματα εκπαίδευσης, εμπνευσμένοι από τα κινήματα για τα πολιτικά δικαιώματα, το Black Power, τον αντιπολεμικό αγώνα και τον φεμινισμό.

Οι συγκρούσεις ξέσπαγαν μέσα στα σχολεία: αποχές, καταλήψεις, απεργίες, υπόγειες εφημερίδες, δικαστικές μάχες.

Το FBI ως «δικλίδα ασφαλείας» των γονέων

Το 1969, η ιστορική υπόθεση Tinker v. Des Moines στο Ανώτατο Δικαστήριο έκρινε ότι οι μαθητές δεν χάνουν την ελευθερία λόγου «στις πύλες του σχολείου», εκτός αν η έκφρασή τους διαταράσσει ουσιαστικά τη λειτουργία του. Η 13χρονη Μαίρη Μπεθ Τίνκερ είχε αποβληθεί επειδή φορούσε μαύρο περιβραχιόνιο ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ.

Το θέμα είχε φτάσει στην καρδιά της αμερικανικής οικογένειας. Πολλοί λευκοί, μεσαίας και ανώτερης τάξης γονείς είδαν τον ακτιβισμό ως απειλή. Και όπως είχαν μάθει από ραδιοφωνικές σειρές, κόμικς και ταινίες δεκαετιών, όταν υπάρχει απειλή… καλείς το FBI.

Ο Χούβερ απάντησε στην Ιρβιν ευγενικά. Ευχαρίστησε για την πληροφορία, αναγνώρισε τα προβλήματα και στη συνέχεια έστειλε την επιστολή στο τοπικό γραφείο.

Από ανήσυχη μητέρα σε πιθανή πληροφοριοδότρια

Μαζί με την επιστολή υπήρχε και μια εσωτερική οδηγία: η Ιρβιν να ενταχθεί στη λίστα «πιθανών πηγών». Με άλλα λόγια, όχι απλώς ανήσυχη μητέρα, αλλά πρόσωπο στρατολογήσιμο.

Ένα δίκτυο παρακολούθησης μέσα στα σχολεία
Από εκεί και πέρα, η ιστορία μοιάζει με πολιτικό θρίλερ. Σύμφωνα με έγγραφα που ήρθαν στο φως μέσω 2.000 αιτημάτων FOIA, το FBI παρακολουθούσε για πάνω από δεκαπέντε χρόνια —από τις αρχές της δεκαετίας του ’60 έως τα μέσα του ’70— μαθητικές οργανώσεις, υπόγειες εφημερίδες και διαμαρτυρίες σε σχολεία. Σε αυτά περιλαμβάνονταν:

• τουλάχιστον 109 μαθητικές οργανώσεις
• 60 υπόγειες μαθητικές εφημερίδες
• πάνω από 200 κινητοποιήσεις και επεισόδια στα σχολεία

Όταν οι γονείς έγιναν οι ίδιοι πληροφοριοδότες

Η παρακολούθηση δεν περιοριζόταν στη χαρτογράφηση ονομάτων. Σε αρκετές περιπτώσεις, το FBI επιχείρησε να χειραγωγήσει οικογένειες για να αποθαρρύνει τους μαθητές.

Σε μία χαρακτηριστική περίπτωση, πράκτορες έστειλαν ανώνυμη επιστολή σε μητέρα συλληφθείσας έφηβης, παριστάνοντας «άλλο γονέα». Την προειδοποιούσαν ότι αν επέτρεπε στην κόρη της να συνεχίσει με τους «Yippies», το παιδί θα κατέληγε «σε ψυχιατρική φροντίδα».

Αλλού, γονείς στρατολογούσαν τα ίδια τους τα παιδιά ως μικρούς πληροφοριοδότες. Στο Ιλινόι, ένας υπερσυντηρητικός πατέρας έστειλε τον γιο του σε μυστική συνάντηση μαθητών για να καταγράψει πινακίδες αυτοκινήτων και να συλλέξει φυλλάδια. Στην Καλιφόρνια, άλλος πατέρας υποσχέθηκε στο FBI ότι θα «εξακριβώσει» τις δραστηριότητες της κόρης του μετά τις εξετάσεις, για να «μην τη στριμώξει νωρίς».

Ένα τοπίο με ταξικές και φυλετικές αποχρώσεις

Όμως η εικόνα δεν ήταν ενιαία. Το SM σημειώνει ότι σχεδόν κανένα από τα αποχαρακτηρισμένα αρχεία δεν καταγράφει γονείς από κοινότητες μειονοτήτων να ζητούν βοήθεια από το FBI — και αυτό δεν προκαλεί έκπληξη, δεδομένων των σχέσεων πολλών τέτοιων κοινοτήτων με τις δυνάμεις ασφαλείας.

Κι αν οι γονείς έβλεπαν «χειραγώγηση», οι μαθητές συχνά έβλεπαν κάτι άλλο: μια ιστορική στιγμή όπου τους έπαιρναν στα σοβαρά. Πολλοί ζητούσαν πράγματι βοήθεια από μεγαλύτερους ακτιβιστές—όχι για να καθοδηγηθούν, αλλά για να αποκτήσουν πόρους, έντυπα, πρόσβαση στον Τύπο.

Οι μνήμες παραμένουν

Για τους πρώην μαθητές που ενημερώθηκαν δεκαετίες αργότερα για την παρακολούθηση, οι αντιδράσεις διέφεραν —άλλοι το αντιμετώπισαν με αποστασιοποίηση, άλλοι το θυμήθηκαν με δυσφορία.

Για πολλούς γονείς της εποχής, αντίθετα, η επαφή με το FBI θεωρήθηκε μια ακόμη προσπάθεια να κατανοήσουν ένα νέο, ραγδαία μεταβαλλόμενο τοπίο στη δημόσια εκπαίδευση. Τα αποχαρακτηρισμένα έγγραφα φωτίζουν σήμερα αυτό το λιγότερο γνωστό κεφάλαιο της μαθητικής πολιτικής δράσης στις Ηνωμένες Πολιτείες.

*Με πληροφορίες από: Smithsonian Magazine, Κεντρική Φωτογραφία: Διαδήλωση κατά του πολέμου του Βιετνάμ για την Ημέρα των Ενόπλων Δυνάμεων του 1971 στη στρατιωτική βάση Φορτ Χουντ στο Κιλίν του Τέξας