«Δεν μπορείς να έχεις καπιταλισμό χωρίς ρατσισμό» – Η δολοφονία του Μάλκολμ Χ συγκλόνισε τις ΗΠΑ πριν 60 χρόνια

Ο μουσουλμάνος ιερέας και ακτιβιστής πολιτικών δικαιωμάτων, Μάλκολμ Χ, δολοφονήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου 1965, σε ηλικία 39 ετών. Το BBC μετέδωσε τις αντιδράσεις στην υιοθετημένη του πατρίδα, το Χάρλεμ της Νέας Υόρκης, καθώς χιλιάδες άνθρωποι σχημάτιζαν ουρές για να αποτίνουν τον τελευταίο τους φόρο τιμής.

Σε μια εποχή που οι μαύροι ηγέτες των πολιτικών δικαιωμάτων κήρυτταν την ειρηνική ενσωμάτωση, το ασυμβίβαστο όραμα του Μάλκολμ Χ για τον αυτονομισμό των μαύρων ενέπνευσε πολλούς ανθρώπους, ενώ άλλους τους φόβιζε.

Δολοφονήθηκε τον Φεβρουάριο του 1965, και ο δημοσιογράφος του BBC για το Panorama, Μάικλ Τσάρλτον, δήλωσε στην κηδεία του ότι «το μήνυμα του Μάλκολμ Χ ήταν τόσο ευθύ και παγωμένο όσο το χειμωνιάτικο πρωινό που τον έθαψαν».

Εν μέσω αυστηρών μέτρων ασφαλείας, οι χιλιάδες άνθρωποι που πέρασαν μπροστά από το πτώμα του ερευνήθηκαν από την αστυνομία για τυχόν βομβιστική επίθεση.

«Σε αυτούς τους ανθρώπους κήρυξε ότι αν ο λευκός δεν απαντούσε για την απογοήτευση του μαύρου, θα έπρεπε να απαντήσει για την οργή του», πρόσθεσε ο Τσάρλτον.

Μάλκολμ Χ / Wikimedia Commons

«Η λευκή δομή εξουσίας στην Αμερική»

Στην ερώτηση του Panorama για το τι σήμαινε γι’ αυτόν ο θάνατος του Μάλκολμ Χ, ένας εμφανώς αναστατωμένος άνδρας που βρισκόταν στην ουρά είπε: «Είναι ένα πλήγμα για κάθε μαύρο στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής».

Ένας νεαρός τον χαρακτήρισε ήρωα, λέγοντας: «Ξεχώριζε ανάμεσα σε όλους τους μαύρους. Έδειξε στους λευκούς πού βρίσκεται».

Αυτός ο συνεντευξιαζόμενος ήταν ένας από τους πολλούς ανθρώπους που φοβόντουσαν ότι θα ακολουθούσε περισσότερη βία. «Όποιος το έκανε… μουσουλμάνοι ή όποιος το έκανε… θα υπάρξει πολύς πόνος», προέβλεψε.

Μια νεαρή γυναίκα είπε: «Δεν το πιστεύω. Γιατί να σκοτώσουν άλλον έναν μαύρο;». Μια άλλη γυναίκα δεν είχε καμία αμφιβολία για το ποιος ήταν υπεύθυνος: «Η λευκή δομή εξουσίας στην Αμερική βρίσκεται πίσω από αυτό. Γρήγορα το αποπροσανατόλισαν λέγοντας ότι το έκανε ένας από τους δικούς του, αλλά το έβαλαν να γίνει.

»Ξέρουν ότι είχαν περισσότερα να κερδίσουν με το να βγάλουν τον Μάλκολμ Χ από τη μέση απ’ ό,τι αν τον άφηναν να ζήσει».

Ο Μάλκολμ Χ πυροβολήθηκε στη σκηνή μιας αίθουσας χορού στη Νέα Υόρκη, καθώς ετοιμαζόταν να εκφωνήσει ομιλία στην Οργάνωση Αφροαμερικανικής Ενότητας

Η σύζυγος και τα παιδιά του βρίσκονταν στο ακροατήριο

Ο Μάλκολμ Χ πυροβολήθηκε στη σκηνή μιας αίθουσας χορού στη Νέα Υόρκη, καθώς ετοιμαζόταν να εκφωνήσει ομιλία στην Οργάνωση Αφροαμερικανικής Ενότητας. Η σύζυγος και τα παιδιά του βρίσκονταν στο ακροατήριο.

Οι τρεις άνδρες που καταδικάστηκαν για τη δολοφονία του ήταν όλοι μέλη του Έθνους του Ισλάμ, του πολιτικού και θρησκευτικού φορέα από τον οποίο, ένα χρόνο νωρίτερα, ο Μάλκολμ Χ είχε αποχωρήσει εν μέσω οξύτητας.

Ένας από τους άνδρες συνελήφθη ενώ προσπαθούσε να διαφύγει και ομολόγησε τη δολοφονία, αλλά οι άλλες δύο καταδίκες οδήγησαν σε μια μακρόχρονη εκστρατεία κακοδικίας. Το 2021, ένας δικαστής της πολιτείας της Νέας Υόρκης συμφώνησε και οι καταδίκες τους ακυρώθηκαν.

Και οι δύο άνδρες αθωώθηκαν αργότερα πλήρως, αφού ο γενικός εισαγγελέας της Νέας Υόρκης διαπίστωσε ότι οι εισαγγελείς είχαν αποκρύψει στοιχεία που, κατά πάσα πιθανότητα, θα τους απάλλασσαν από την ευθύνη για τη δολοφονία.

Έπεσε στην εγκληματική ζωή και το 1946 φυλακίστηκε για διάρρηξη. Ενώ βρισκόταν στη φυλακή, ανακάλυψε την αγάπη του για τη μάθηση και την αυτοβελτίωση

Public Domain

Εξακολουθεί να αποτελεί μια αμφιλεγόμενη φιγούρα 60 χρόνια μετά το θάνατό του

Ο Μάλκολμ Χ παραμένει για ορισμένους το απόλυτο σύμβολο της οργής και της αντίστασης απέναντι στην καταπίεση. Γεννήθηκε το 1925 στην Ομάχα της Νεμπράσκα και ήταν γιος βαπτιστή ιεροκήρυκα.

Όταν ο Μάλκολμ ήταν έξι ετών, ο πατέρας του σκοτώθηκε σε μια σκόπιμη επίθεση που πολλοί πιστεύουν ότι έγινε από ρατσιστές της λευκής υπεροχής, αν και κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα αν ήταν έτσι.

Το σοκ της δολοφονίας του πατέρα του οδήγησε τη μητέρα του σε ψυχική κατάρρευση και ο Μάλκολμ και τα επτά αδέλφια του μεταφέρθηκαν σε ανάδοχες οικογένειες.

Έπεσε στην εγκληματική ζωή και το 1946 φυλακίστηκε για διάρρηξη. Ενώ βρισκόταν στη φυλακή, ανακάλυψε την αγάπη του για τη μάθηση και την αυτοβελτίωση.

Εκεί, γνώρισε τις ιδέες του Έθνους του Ισλάμ, ενός πολιτικού και θρησκευτικού φορέα που υποστήριζε ότι η ισότητα για τους μαύρους Αμερικανούς θα μπορούσε να επιτευχθεί μόνο αν οι μαύροι και οι λευκοί ζούσαν σε ξεχωριστές πολιτείες.

Δε φοβόταν να χρησιμοποιήσει τακτικές σοκ για να περάσει το μήνυμά του, καταδικάζοντας τους λευκούς ως «άσπρο διάβολο» για την ιστορική καταπίεση των μαύρων

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Malcolm ❌ (@malcolmxpower)

«Δεν ξεχώριζε το ρήμα από το ουσιαστικό»

Όταν αποφυλακίστηκε το 1952, άλλαξε επίσημα το όνομά του σε Μάλκολμ Χ. Ήταν μια αποφασιστική απόρριψη του επωνύμου που είχε δοθεί στην οικογένειά του από τους ανθρώπους που, γενιές και γενιές νωρίτερα, τους είχαν υποδουλώσει.

Περιόδευσε στις ΗΠΑ, διαδίδοντας το μήνυμα του Έθνους του Ισλάμ, και ανακάλυψε ότι είχε τη δύναμη και το χάρισμα να εμπνέει τους ανθρώπους με τα λόγια του. Η δημόσια ομιλία ήταν μια δεξιότητα που είχε μάθει, αφού μπήκε στη φυλακή ως μαθητής που εγκατέλειψε το γυμνάσιο και, όπως παραδέχτηκε, «δεν ξεχώριζε το ρήμα από το ουσιαστικό».

Δε φοβόταν να χρησιμοποιήσει τακτικές σοκ για να περάσει το μήνυμά του, καταδικάζοντας τους λευκούς ως «άσπρο διάβολο» για την ιστορική καταπίεση των μαύρων. Όταν δολοφονήθηκε ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζον Κένεντι τον Νοέμβριο του 1963, είπε ότι «οι κότες γύρισαν στο σπίτι τους».

Τον ίδιο μήνα, παρακολούθησε μια συζήτηση στην Ουάσινγκτον σχετικά με το νομοσχέδιο για τα πολιτικά δικαιώματα και τελικά γνώρισε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον νεότερο

Public Domain

Η συνάντηση με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον νεότερο

Ενώ ο Μάλκολμ Χ προσέλκυσε πολλούς οπαδούς, έκανε επίσης πολλούς εχθρούς. Τον Μάρτιο του 1964 ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από το Έθνος του Ισλάμ, έχοντας απογοητευτεί από την ηγεσία του.

Τον ίδιο μήνα, παρακολούθησε μια συζήτηση στην Ουάσινγκτον σχετικά με το νομοσχέδιο για τα πολιτικά δικαιώματα και τελικά γνώρισε τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, τον νεότερο, έναν ηγέτη των πολιτικών δικαιωμάτων, του οποίου η πίστη στη μη βίαιη διαμαρτυρία συχνά θεωρήθηκε ότι ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την πιο συγκρουσιακή φιλοσοφία του Μάλκολμ Χ.

Για να εμβαθύνει τη μουσουλμανική του πίστη, πήγε στο ετήσιο προσκύνημα Χατζ στη Μέκκα. Έγραψε για το πώς είδε «προσκυνητές όλων των χρωμάτων από όλα τα μέρη αυτής της Γης να επιδεικνύουν ένα πνεύμα ενότητας και αδελφοσύνης που δεν έχω ξαναδεί».

Απειλές θανάτου

Περιόδευσε επίσης σε διάφορες χώρες της Αφρικής, όπου πήρε την απόφαση να δημιουργήσει μια νέα κοσμική ομάδα που προσπαθούσε να επανασυνδέσει τους Αφροαμερικανούς με την κληρονομιά τους.

Με την επιστροφή του στις ΗΠΑ, απαρνήθηκε τις διδασκαλίες του Έθνους του Ισλάμ. Περίπου εκείνη την εποχή, η σύζυγος του Μάλκολμ Χ, Μπέτι Σαμπάζ, άρχισε να δέχεται απειλές θανάτου μέσω τηλεφώνου και το σπίτι τους δέχτηκε βομβιστική επίθεση.

Ο Μάλκολμ Χ είχε γίνει τακτικός επισκέπτης στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, σύμφωνα με τον Ντάνιελ Γουάτς, τον εκδότη του μαύρου εθνικιστικού περιοδικού The Liberator

Public Domain

Μετακίνηση προς τη μετριοπάθεια

Παρά τις προφανείς απειλές που προέρχονταν από πολλές κατευθύνσεις, συνέχισε τις ηλεκτρισμένες, δημόσιες εμφανίσεις του. Τον Ιούνιο του 1964, εγκαινίασε επίσημα την Οργάνωση Αφροαμερικανικής Ενότητας, λέγοντας στο συγκεντρωμένο ακροατήριο: «Θέλουμε την ελευθερία με κάθε αναγκαίο μέσο. Θέλουμε δικαιοσύνη με κάθε αναγκαίο μέσο. Θέλουμε ισότητα με κάθε αναγκαίο μέσο».

Ο χώρος διεξαγωγής ήταν το Audubon Ballroom στη γειτονιά Washington Heights της Νέας Υόρκης- οκτώ μήνες αργότερα δολοφονήθηκε στην ίδια σκηνή.

«Είχαμε ρίζες»

Καθώς οι πενθούντες συνέχιζαν να περνούν μπροστά από τη σορό του Μάλκολμ Χ σε ένα γραφείο τελετών στο Χάρλεμ, ο Τσάρλτον ρώτησε διάφορους επιφανείς ανθρώπους για το τι είδους ηγέτης θα μπορούσε να γίνει.

Ο Μάλκολμ Χ είχε γίνει τακτικός επισκέπτης στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη, σύμφωνα με τον Ντάνιελ Γουάτς, τον εκδότη του μαύρου εθνικιστικού περιοδικού The Liberator.

Ο Γουάτς είπε ότι είχε επισημάνει τις διακρίσεις εις βάρος των μαύρων στις ΗΠΑ στα μέλη του αφροασιατικού μπλοκ. «Νομίζω ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του αγώνα εδώ σε αυτή τη χώρα, είχαμε ένα μόριο ελπίδας -ελπίδα με την έννοια ότι γνωρίζαμε ότι είχαμε μια κληρονομιά, είχαμε ρίζες, είχαμε μια πατρίδα στην οποία μπορούσαμε να προσβλέπουμε», είπε.

«Ήταν πολύ σημαντικό, διότι ένα άτομο δεν μπορεί να έχει αίσθηση του πεπρωμένου του για το μέλλον αν δεν πιστέψει ότι είναι πρώτα κάποιος»

Public Domain

«Να πιστέψει ότι είναι πρώτα κάποιος»

Ο Τζέιμς Φάρμερ, διευθυντής του Κογκρέσου Φυλετικής Ισότητας, δήλωσε στο Panorama ότι, αν και ο Μάλκολμ Χ δεν είχε συμμετάσχει στο κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, η «πιο ακραία στάση» του είχε ενισχύσει τη θέση του.

Είπε: «Το κοινό είδε πολύ καθαρά ότι αν δεν έκανε αυτό που απαιτούσε το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα, μπορεί να έπαιρνε τον Μάλκολμ Χ. Στην πραγματικότητα, ο Μάλκολμ μου είπε ακριβώς αυτό κάποτε μετά από μια συζήτηση που είχαμε.

»Είπε, ‘Ξέρεις, θα έπρεπε να σταματήσεις να μας σπρώχνεις έτσι’. Ρώτησα γιατί. Είπε, «Επειδή σας βοηθάμε. Κάνουμε πολύ θόρυβο, ο κόσμος μας κοιτάζει και ουρλιάζει για φόνο αίματος, και μετά στρέφεται σε εσάς»».

Ο Φάρμερ είπε ότι ο Μάλκολμ Χ είχε πετύχει να δώσει στους νεότερους μαύρους μια αίσθηση ταυτότητας. «Ήταν πολύ σημαντικό, διότι ένα άτομο δεν μπορεί να έχει αίσθηση του πεπρωμένου του για το μέλλον αν δεν πιστέψει ότι είναι πρώτα κάποιος».

«Βρήκα γαλανομάτες που μπορώ να τους αποκαλώ αδελφούς, οπότε η προηγούμενη δήλωσή μου ότι όλοι οι λευκοί ήταν διάβολοι είναι λανθασμένη»

Public Domain

Η αλλαγή στάσης

Ο Φάρμερ είπε επίσης ότι ο Μάλκολμ Χ προσπαθούσε να διευρύνει την απήχησή του μετά τη διάσπασή του με το Έθνος του Ισλάμ. «Θεωρώ ότι η θέση του βρισκόταν σε μια κατάσταση ρευστότητας και ότι κινούνταν πιο κοντά σε μια θέση υπέρ της ενσωμάτωσης και της άρσης του διαχωρισμού.

»Είχε έρθει στο σπίτι μου μόλις έξι εβδομάδες πριν πεθάνει, και εκεί τον ρώτησα αν οι απόψεις του είχαν αλλάξει σε φυλετικά ζητήματα και μου ανέφερε ότι ήταν αλήθεια, ότι εγκατέλειπε τον ρατσισμό των μαύρων. Τώρα ήταν έτοιμος, μου είπε, να αποδεχθεί έναν άνθρωπο με βάση τις πράξεις του και όχι τα γονίδιά του. Αυτή ήταν μια αλλαγή».

Η φιλία με τη Μάγια Αγγέλου

Η ποιήτρια Μάγια Αγγέλου ήταν φίλη του Μάλκολμ Χ, η οποία είχε επανασυνδεθεί μαζί του κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Αφρική, όταν επισκέφθηκε την Γκάνα, όπου ζούσε εκείνη την εποχή.

Μιλώντας το 1992 η Αγγέλου δήλωσε στο BBC: «Ήρθε στη Γκάνα και είπε: ‘Βρήκα γαλανομάτες που μπορώ να τους αποκαλώ αδελφούς, οπότε η προηγούμενη δήλωσή μου ότι όλοι οι λευκοί ήταν διάβολοι είναι λανθασμένη’.

»Χρειάζεται απίστευτο θάρρος για να μπορέσεις να πεις: ‘Παιδιά, θυμάστε τι είπα χθες; Ανακάλυψα ότι αυτό είναι λάθος». Και αυτό μπόρεσε να κάνει. Ήταν καταπληκτικό».

Ο Τσάρλτον ολοκλήρωσε το ρεπορτάζ του στο Panorama για την κηδεία του Μάλκολμ Χ παρατηρώντας ότι «πέθανε πολύ σύντομα μετά την υιοθέτηση πιο μετριοπαθών απόψεων, ώστε να μπορούμε να γνωρίζουμε ποια ευρύτερη απήχηση μπορεί να είχε».

Είπε ότι ο «πιο εντυπωσιακός επικήδειος» που άκουσε εκείνη την εβδομάδα προήλθε από έναν μαύρο που είπε: «Δεν ξέρω πόσους οπαδούς είχε, αλλά είχε πάρα πολλούς καλοθελητές».

*Με στοιχεία από bbc.com | Αρχική Φωτό: Μάλκολμ Χ  και Φιντέλ Κάστρο / Wikimedia Commons