Άρθουρ Μίλερ: Ακόμη και ο Θεός να βρεθεί στην εξουσία, πάλι προβλήματα θα έχουμε

Στις 10 Φεβρουαρίου 2005 απεβίωσε στο Roxbury της πολιτείας του Κονέκτικατ ο Άρθουρ Μίλερ (Arthur Asher Miller), διάσημος αμερικανός θεατρικός συγγραφέας.

Γεννημένος στη Νέα Υόρκη στις 17 Οκτωβρίου 1915, ο Μίλερ υπήρξε πέραν πάσης αμφιβολίας ένας από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους του σύγχρονου θεάτρου.

Στο φύλλο του «Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την Κυριακή 16 Απριλίου 2000 υπήρχε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο Άρθουρ Μίλερ στο δημοσιογράφο Θανάση Λάλα. Από τη μακροσκελή αυτή συνέντευξη προέρχονται τα ακόλουθα αποσπάσματα:

— Το τέλος είναι που καθορίζει την αξία της διαδρομής;

Το ίδιο το τέλος είναι κάτι που περικλείει την αξία της διαδρομής. Χωρίς τέλος δεν μπορείς να έχεις έργο, δεν έχει αξία η διαδρομή· έχεις κάποιες σκηνές, κάποιες προσπάθειες να χτίσεις ένα έργο, αλλά το τέλος παίζει ίσως τον πιο καθοριστικό ρόλο, γιατί μαθαίνεις αν τελικώς έφτιαξες ή όχι το έργο.

— Άρα η ύπαρξη του θανάτου ορίζει τη ζωή…

Κατά κάποιον τρόπο ναι, σίγουρα ναι. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους για τους οποίους η τραγωδία θεωρείται από τις υψηλότερες μορφές τέχνης.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.4.2000, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Φοβάστε τον θάνατο;

Εγώ; Βεβαίως τον φοβάμαι. Υπάρχει κανείς που να μην τον φοβάται; Η ζωή όμως πρέπει να έχει ένα τέλος. Όχι μόνο η ζωή, η φύση… τα πάντα πρέπει να έχουν ένα τέλος. Εφόσον είμαστε κι εμείς μέρος της φύσης, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποτε θα τελειώσουμε. Αν και έχω ακούσει για κάποια πειράματα που γίνονται τώρα τελευταία στη γενετική, με τα οποία θα καταφέρουν, λέει, κάποια στιγμή όλοι οι άνθρωποι να πεθαίνουν 220 ετών. Το φαντάζεστε; Το τέλος όλων μας, αν και θα αργεί πολύ να έρθει, θα είναι αυστηρά προδιαγεγραμμένο. (γέλια)

[…]

— Ενώ υποτίθεται ότι όλα γίνονται εν ονόματι του ανθρώπου, πώς οδηγηθήκαμε εδώ; Τι έφταιξε και δημιουργήσαμε μια τόσο απάνθρωπη κοινωνία;

Προφανώς έγινε κάποιο λάθος (γέλια). Τι άλλο να πω; Νομίσαμε ότι τα είχαμε προβλέψει όλα και να που οδηγηθήκαμε κάπου όπου υποτίθεται ότι δεν θα έπρεπε ποτέ να βρεθούμε. Τι να πω; Τελικά μάλλον τίποτε δεν μπορεί να προβλεφθεί απόλυτα. Έτσι είναι η φύση του ανθρώπου. Πριν από μερικά χρόνια ποιος μπορούσε να πιστέψει ότι η Σοβιετική Ένωση θα κατέρρεε σαν χάρτινος πύργος; Ξαφνικά ξυπνάς ένα πρωί και τα πράγματα δεν είναι πια στη θέση τους. Πού πήγαν όλα αυτά τα τανκς, τα αεροπλάνα, οι σιδηρόδρομοι; Πολύ απλά, θα έλεγε κανείς, ήρθε το «τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού».

— Εσείς παραμένετε σήμερα αριστερός;

Εγώ τώρα πια δεν βλέπω να υπάρχει ούτε Δεξιά ούτε Αριστερά. Αυτή η διαδρομή μάλλον έφθασε στο τέρμα — ψυχολογικά και φιλοσοφικά. Ίσως σε 10-20 χρόνια να ανακαλύψουμε καινούργιες έννοιες, νέες θεωρίες, άλλα σχήματα. Μπορεί να μην είναι Δεξιά – Αριστερά, να είναι κάτι άλλο. Τι ακριβώς, δεν έχω ιδέα.

— Τι είναι αυτό που οδήγησε τον υπαρκτό σοσιαλισμό στην κατάρρευση;

Θα μπορούσε να αναφέρει κανείς εκατοντάδες λόγους. Ένας από αυτούς ήταν η γραφειοκρατία, η οποία, όπως και να το κάνουμε, υπήρξε πρωτογενές δημιούργημα της ευρωπαϊκής κουλτούρας. Δεν χρειάζεται να σας πω ότι είτε ζεις στην Αθήνα είτε στη Γένοβα είτε στο Βερολίνο πρέπει να στηθείς στην ουρά σε έξι διαφορετικά σημεία για να σου δώσουν ένα χαρτί που χρειάζεσαι. Αυτοί απλώς πήραν αυτή την παράδοση και τη συνέχισαν, με τη μόνη διαφορά ότι τη βάφτισαν σοσιαλισμό. Η αληθινή ιδέα του σοσιαλισμού είναι τόσο υψηλή όσο και οι ιδέες που μας δίδαξε ο χριστιανισμός. Γιατί λοιπόν να μη βασίσουμε τον πολιτισμό μας στη χριστιανική διδασκαλία; Ο Χριστός δεν είπε να τα μοιράσουμε όλα στους φτωχούς; Ε, περιμένω να δω πότε θα συμβεί αυτό. (γέλια)

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 15.10.1995, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Θα συμβεί;

Να δείτε που δεν πρόκειται να συμβεί ποτέ. Πιστεύω ότι ο λόγος που κατέρρευσε ο σοσιαλισμός είναι επειδή δεν κατάφερε να «διαβάσει» σωστά τη φύση του ανθρώπου. Υπέθεσαν ότι για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα οι άνθρωποι θα δέχονταν να δουλέψουν για κάτι άλλο πέρα από τον εαυτό τους, πέρα από το δικό τους καλό. Αυτό μπορεί να γίνει σε καιρό πολέμου ή σε περιόδους όπου μαίνεται μια επανάσταση. Αυτή η συντροφικότητα που κάνει τους ανθρώπους πιο δυνατούς μπροστά στον κίνδυνο. Σε περιόδους ειρήνης, όμως, οι οποίες μάλιστα διαρκούν μεγάλα χρονικά διαστήματα, τα συναισθήματα αλλάζουν, οι άνθρωποι λειτουργούν εντελώς διαφορετικά. Με ρωτήσατε πριν για τη λογική και για το συναίσθημα. Λογικά θα έπρεπε όλοι να δουλεύουμε ο ένας για τον άλλον, πιθανόν έτσι να ήταν καλύτερα για όλους μας. Το θυμικό όμως κάνει τον καθέναν από εμάς να θέλει να είναι ο πρώτος. Άντε ο δεύτερος… (γέλια) Σίγουρα πάντως με τίποτα ο τελευταίος. Οπότε ζητάμε όλο και περισσότερα. Φιλοσοφικά ο σοσιαλισμός σε αυτή την ιδέα δεν θα μπορούσε να προσαρμοστεί παρά μόνο μέσα από τη διαφθορά. Γιατί, όπως και να το κάνουμε, όλοι αυτοί οι ηγέτες δεν έζησαν και άσχημα.

— Η πιο ευγενής ιδέα όταν μετατραπεί σε ιδεολογικό υπόβαθρο της εξουσίας μαραζώνει;

Μα αυτή είναι η τραγωδία. Ακόμη και ο Θεός να βρεθεί στην εξουσία, πάλι προβλήματα θα έχουμε. (γέλια)