Ενα ανθρώπινο λάθος

Πρώτα είπε: «Ελπίζω να μην υπάρχουν νεκροί γιατί θα τους έχω στη συνείδησή μου». Μετά αναφώνησε: «Είμαστε άνθρωποι, είμαστε άνθρωποι!» Πολύ γρήγορα, το παραδέχθηκε: «Επρεπε να πηγαίνω με 80 χιλιόμετρα την ώρα και πήγαινα με 190!» Και τελικά, μόλις συνειδητοποίησε το εύρος της τραγωδίας, ο οδηγός της μοιραίας αμαξοστοιχίας, ο 52χρονος Φρανθίσκο Χοσέ Γκαρθόν, κατέρρευσε: «Θέλω να πεθάνω, τα σκάτωσα». Ηταν 24 Ιουλίου του 2013. Η υπερταχεία Alvia 04155 που είχε ξεκινήσει από τη Μαδρίτη, με 218 επιβάτες και τετραμελές πλήρωμα, για το Φερόλ της Γαλικίας, είχε εκτροχιαστεί μόλις τέσσερα χιλιόμετρα πριν από το Σαντιάγο ντε Κομποστέλα, προσκρούοντας πάνω σε προστατευτικό τοιχίο. Απολογισμός: 80 νεκροί και 140 τραυματίες. Το χειρότερο σιδηροδρομικό δυστύχημα της Ισπανίας από το 1944. Τρεις ημέρες εθνικού πένθους. Παγκόσμιο σοκ.

Η έρευνα επιβεβαίωσε πως η αμαξοστοιχία έτρεχε με 179 χιλιόμετρα την ώρα ενώ στο συγκεκριμένο σημείο, μία επικίνδυνη στροφή, δεν έπρεπε να υπερβαίνει τα 80. Γιατί δεν επιβράδυνες εγκαίρως; ρώτησαν οι ανακριτές τον Γκαρθόν, έναν έμπειρο μηχανοδηγό, έναν «υπεύθυνο και σοβαρό», σύμφωνα με τους συναδέλφους του, άνθρωπο. «Δεν μπορώ να το εξηγήσω, δεν καταλαβαίνω», τους είπε. Η έρευνα έδειξε πως λίγο πριν εκτροχιαστεί η αμαξοστοιχία, είχε δεχθεί τηλεφώνημα από τον ελεγκτή. Τόσο η Renfe όσο και η Adif, οι κρατικές εταιρείες που λειτουργούν και διαχειρίζονται τους ισπανικούς σιδηροδρόμους και τις υποδομές τους αντίστοιχα, επέρριψαν όλη την ευθύνη στον οδηγό. Εκθεση της Ισπανικής Επιτροπής Ερευνας Σιδηροδρομικών Ατυχημάτων (CIAF), η οποία υπάγεται στο ισπανικό υπουργείο Δημοσίων Εργων και Μεταφορών, επιβεβαίωσε, τον Ιούνιο του 2014, αυτή την εκδοχή. Ενα μοιραίο ανθρώπινο λάθος. Και μόνο.

Πολλοί επιζήσαντες και οικείοι θυμάτων, ωστόσο, καθώς και ειδικοί αναλυτές σε θέματα σιδηροδρόμων, διαφώνησαν με την έκθεση της CIAF. Γιατί – ζητούσαν να μάθουν – δεν είχαν συνυπολογίσει οι υπεύθυνοι την πιθανότητα ενός ανθρώπινου λάθους, ειδικά σε μία στροφή δυνητικά τόσο επικίνδυνη; Γιατί δεν είχαν φροντίσει να εγκαταστήσουν την τεχνολογία που θα μπορούσε να είχε αμβλύνει αυτόν τον κίνδυνο, ένα σύστημα αυτόματης πέδησης; Η ομάδα που ανέλαβε την έρευνα, κατήγγειλαν, περιλάμβανε τους υπευθύνους ασφαλείας τόσο της Renfe όσο και της Adif, καθώς και μία εταιρεία συμβουλευτικής ονόματι Ineco, η οποία ανήκει στο ισπανικό υπουργείο Μεταφορών – όλοι αυτοί, επεσήμαναν, ενδεχομένως να είχαν έννομο συμφέρον να απαλλάξουν τους οργανισμούς τους από κάθε ευθύνη.

Σύγκρουση συμφερόντων

Στην πραγματικότητα, ένας σύλλογος θυμάτων είχε εγείρει τις ανησυχίες του για μια πιθανή σύγκρουση συμφερόντων στην τότε υπουργό Δημοσίων Εργων, την Ανα Πάστορ, μόλις δύο μήνες μετά το δυστύχημα. Αλλά εκείνη τους διαβεβαίωσε πως οι ερευνητές ήταν «καλοί επαγγελματίες».

Μία ξεχωριστή δικαστική έρευνα κατέληξε, το 2015, στο συμπέρασμα πως η απουσία ενός λειτουργικού Eυρωπαϊκού Συστήµατος ∆ιαχείρισης της Σιδηροδροµικής Κυκλοφορίας (ERTMS) – τεχνολογίας σχεδιασμένης να φρενάρει μία αμαξοστοιχία που υπερβαίνει το όριο ταχύτητας – από την αμαξοστοιχία Alvia ήταν ένας σημαντικός παράγοντας που συνετέλεσε στο δυστύχημα. Αρκετά ανώτερα στελέχη της Adif κλήθηκαν για ανάκριση, αλλά πολύ σύντομα οι έρευνες προς αυτή την κατεύθυνση σταμάτησαν.

Η Plataforma Victimas Alvia 04155 επέμεινε. Τον Νοέμβριο του 2015, εκπρόσωποι του συλλόγου ταξίδεψαν στις Βρυξέλλες, συναντήθηκαν για δυόμισι ώρες με αξιωματούχους της ΕΕ για την ασφάλεια των σιδηροδρόμων. Η Κομισιόν ζήτησε από τον Οργανισμό Σιδηροδρόμων της ΕΕ (ERADIS) να διεξαγάγει δική του έρευνα. Στην έκθεσή του, ο ERADIS αμφισβήτησε, πράγματι, και την ανεξαρτησία της CIAF και το περιεχόμενο της έκθεσης που είχε αυτή δημοσιοποιήσει το 2014. Η εμπλοκή των Adif και Renfe, αποφάνθηκε, παραβίαζε τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς, το δυστύχημα δεν «διερευνήθηκε από Ανεξάρτητη Αρχή όπως απαιτεί η Οδηγία για την Ασφάλεια των Σιδηροδρόμων». Παράλληλα, οι ευρωπαίοι εμπειρογνώμονες στηλίτευσαν το γεγονός «ότι η έκθεση της CIAF δίνει έμφαση μόνο στο άμεσο αίτιο (ένα ανθρώπινο λάθος) και τη μη συμμόρφωση του οδηγού προς τους κανονισμούς, αντί για τα υποκείμενα και βαθύτερα αίτια».

Η έκθεση του ERADIS ήταν έτοιμη από τον Ιανουάριο του 2016. Δόθηκε όμως στη δημοσιότητα τον Ιούλιο, μετά τις ισπανικές εκλογές του Ιουνίου. Στο ενδιάμεσο, οι ισπανικές Αρχές άλλαξαν ρότα, έπαψαν να κατηγορούν μόνο τον οδηγό, απήγγειλαν επίσης κατηγορίες εις βάρος των Αντρές Κορταμπιτάρτε και Αντόνιο Λάντσαρες, πρώην υπευθύνων ασφαλείας στην Adif και τη Renfe αντίστοιχα. Στην πορεία, η δίωξη εις βάρος του Λάντσαρες σταμάτησε. Τελικά, πέρασαν περισσότερα από εννιάμισι χρόνια μέχρι να ξεκινήσει, στις 5 Οκτωβρίου του 2022, η δίκη για τον εκτροχιασμό της αμαξοστοιχίας Alvia 04155 έξω από το Σαντιάγο ντε Κομποστέλα.

Στο εδώλιο κάθισε ο οδηγός, ο Φρανθίσκο Χοσέ Γκαρθόν, και ο Αντρές Κορταμπιτάρτε, πρώην υπεύθυνος ασφαλείας της Adif, της κρατικής εταιρείας διαχείρισης των σιδηροδρομικών υποδομών. Ο Κορταμπιρτάρτε διαβεβαίωσε πως το επίμαχο κομμάτι της γραμμής ήταν «100% ασφαλές», έριξε όλες τις ευθύνες στον Γκαρθόν. Εκείνος παραδέχθηκε πως είχε αποσπαστεί η προσοχή του από το τηλεφώνημα, αναγνώρισε τον ρόλο του, ζήτησε κλαίγοντας συγγνώμη από τα θύματα, επέμεινε ωστόσο πως θα έπρεπε να υπάρχει κάποιο σύστημα προειδοποίησης, ένα σύστημα αυτόματης πέδησης. Η δίκη κράτησε τέσσερις μήνες, κατέθεσαν συνολικά 650 μάρτυρες, ολοκληρώθηκε στις 10 Φεβρουαρίου. Η ετυμηγορία αναμένεται.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ