Αντισυμβατικός εδώ και 250 χρόνια: Ο Ουίλιαμ Τέρνερ «έφερε» το φως στην Τέχνη

«Το φως είναι χρώμα», είχε πει ο Ουίλιαμ Τέρνερ ήδη από το 1818 – ρήση που έμελλε να επιβεβαιωθεί από του μεταγενέστερούς του. Κάθε τι που έπραττε ο καλλιτέχνης έβαζε ένα «θεμέλιο» στην αντίληψη του κόσμου για τη δύναμη του φωτός.

Το πορτρέτο του κοσμεί το χαρτονόμισμα των 20 λιρών του Ηνωμένου Βασιλείου. Το σημαντικότερο βραβείο σύγχρονης τέχνης της χώρας φέρει επίσης το όνομα του Τζόσεφ Μάλλορντ Ουίλιαμ Τέρνερ (1775-1851).

Ο καλλιτέχνης έγινε αρχικά γνωστός για έργα που εκτείνονται σε λαμπερά ηλιοβασιλέματα και σύννεφα που «χορεύουν». Ο Τέρνερ κατέκτησε την αλληλεπίδραση του φωτός, του χρώματος και της ατμόσφαιρας όσο κανένας άλλος.

Πηγή έμπνευσής του ήταν η φύση. Αντλούσε ιδέες κατά τη διάρκεια εξορμήσεων στη φύση, αλλά και κατά τη διάρκεια ταξιδιών.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Ουίλιαμ Τέρνερ ταξίδεψε πέρα από το Ηνωμένο Βασίλειο στην Ολλανδία, το Βέλγιο, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Γερμανία, όπου γοητεύτηκε από τον πανίσχυρο ποταμό Ρήνο.

Τα τοπία που ζωγράφισε εκεί ξύπνησαν επίσης την επιθυμία του Βρετανού για ταξίδια και έκαναν τη Ρηνανία δημοφιλή ταξιδιωτικό προορισμό. Σήμερα, ο Τέρνερ θεωρείται ένας από τους πατέρες του ρομαντισμού του Ρήνου.

Ωστόσο, τον ενέπνευσε ιδιαίτερα η Βενετία, καθώς επισκέφθηκε την πόλη της λιμνοθάλασσας στη βόρεια Ιταλία το 1819, το 1833 και το 1840.

Το καλλιτεχνικό ύφος του Ουίλιαμ Τέρνερ αναπτύχθηκε σύμφωνα με την μεταβαλλόμενη άποψή του για την πόλη. Οι τοπιογραφίες του γίνονταν όλο και πιο θολές, μυστικιστικές και πλημμυρισμένες από φως. Χρησιμοποίησε το φως για να δημιουργήσει ατμόσφαιρα όσο λίγοι άλλοι.

«Το φως είναι χρώμα», συνήθιζε να λέει.  Μάλιστα, λέγεται ότι ανάγκαζε τους επισκέπτες του στούντιο να περιμένουν στο σκοτάδι πριν επισκεφθούν την έκθεσή του, ώστε να συνειδητοποιήσουν καλύτερα την επίδραση του φωτός στα έργα του.

«Μία από τις πιο μεγαλειώδεις δηλώσεις της θαλάσσιας κίνησης, της ομίχλης και του φωτός που έχουν ποτέ αποτυπωθεί σε καμβά»

Ποιος ήταν ο Ουίλιαμ Τέρνερ;

Γεννημένος στο Λονδίνο στις 23 Απριλίου 1775, ο Τέρνερ μεγάλωσε κατά τη διάρκεια της Βιομηχανικής Επανάστασης, η οποία συνδέθηκε με μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές ανακατατάξεις.

Έκανε τα πρώτα του σκίτσα τοπίου σε ηλικία δώδεκα ετών. Ο πατέρας του, κουρέας στο επάγγελμα, αναγνώρισε το ταλέντο του και εξέθεσε τους πίνακες του γιου του προς πώληση στο κατάστημά του. Αυτός ήταν άλλος ένας λόγος για τον οποίο η καλλιτεχνική καριέρα του Τέρνερ απογειώθηκε γρήγορα.

Σε ηλικία μόλις 14 ετών, ο Τέρνερ μπήκε ως φοιτητής στη Βασιλική Ακαδημία Τέχνης του Λονδίνου, όπου αρχικά ζωγράφιζε κυρίως ακουαρέλες. Αργότερα θα δίδασκε εκεί ως καθηγητής προοπτικής.

Γράφοντας ιστορία στην ζωγραφική

Οι πίνακες του Τέρνερ δεν απεικόνιζαν απλώς τη φύση, απεικόνιζαν επίσης σύγχρονα γεγονότα και, αν και στον αντίποδα του ευρύτερου κλίματος της ρομαντικής εποχής, ζωγράφιζαν τεχνολογικά επιτεύγματα όπως οι ατμομηχανές και τα ατμόπλοια να μάχονται τις δυνάμεις της φύσης.

Ιστορικά και μυθικά γεγονότα βρήκαν επίσης θέση στους πίνακές του – αν και σε ασυνήθιστες σκηνοθεσίες.

Τα μεταγενέστερα έργα του Τέρνερ γίνονταν όλο και πιο αντισυμβατικά και έτυχαν μεγάλης ακατανόητης αποδοχής.

Το 1842, η Βασιλική Ακαδημία εξέθεσε τον πίνακα «Snow Storm – Steam-Boat off a Harbour’s Mouth», ένα από τα πιο διάσημα έργα του που δείχνει ένα ατμόπλοιο να μάχεται ενάντια στα στοιχεία της φύσης.

Ορισμένοι κριτικοί το περιέγραψαν ως «σαπουνάδες και ασβέστη». Ο ζωγράφος και κριτικός τέχνης Τζον Ράσκιν (1819-1900) είπε ότι πρόκειται για «μία από τις πιο μεγαλειώδεις δηλώσεις της θαλάσσιας κίνησης, της ομίχλης και του φωτός που έχουν ποτέ αποτυπωθεί σε καμβά».

Ήταν ακριβώς αυτό το σχεδόν αφηρημένο στυλ, για το οποίο ο Τέρνερ επικρίθηκε εκείνη την εποχή, αλλά το οποίο ενέπνευσε μεταγενέστερους ιμπρεσιονιστές όπως ο Κλοντ Μονέ και ο Καμίλ Πισαρό.

Σήμερα, 250 χρόνια από τη γέννησή του, ο Τέρνερ θεωρείται ο πατέρας του ιμπρεσιονισμού, ένας αντισυμβατικός πρωτοπόρος του μοντερνισμού και ακόμη ένας πρόδρομος της αφηρημένης τέχνης.