Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι διάλεκτοι στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία (Μέρος Γ’)

Η υψηλού κύρους γλώσσα των ομηρικών επών επηρέασε εν πρώτοις τους λεγόμενους ομηρικούς ύμνους, αφηγηματικά ποιήματα διαφορετικής έκτασης και αβέβαιης χρονολόγησης και πατρότητας, αφιερωμένα σε σημαντικούς θεούς και ημίθεους. Στους εν λόγω ύμνους, που ήταν γραμμένοι σε δακτυλικό εξάμετρο, χρησιμοποιείται η επική γλώσσα, αλλά με περισσότερους νεωτερισμούς.

Την ομηρική παράδοση ακολουθεί –χωρίς ωστόσο να τη μιμείται δουλικά– και ο βοιωτός Ησίοδος, ο πατέρας του διδακτικού έπους, ο οποίος έζησε στα τέλη του 8ου και τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Στις δικές του επικές συνθέσεις, που τοποθετούνται με σχετική βεβαιότητα περί το 700 π.Χ., είναι εμφανείς ορισμένες νεωτεριστικές αποκλίσεις από τη γλώσσα των ομηρικών επών. Πέραν τούτων, στην ησιόδεια γλώσσα απαντούν και διατηρημένοι αρχαϊσμοί – παλαιότερα είχαν θεωρηθεί στοιχεία δωρικής καταγωγής, δωρισμοί όπως χαρακτηρίζονται από τους μελετητές αρχαίων κειμένων.

Έντονες επιδράσεις από τα ομηρικά έπη δέχτηκαν επίσης οι –σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό– τεχνητές γλωσσικές μορφές των διαφόρων ειδών της λυρικής ποίησης. Η ελεγεία, κατά πρώτον, η οποία πρωτοεμφανίστηκε και καλλιεργήθηκε σε ιωνικά εδάφη τον 7ο αιώνα π.Χ. ως θρηνητικού περιεχομένου ποίηση, ήταν ασφαλώς άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιωνική διάλεκτο. Ωστόσο, οι σημαντικότεροι εκπρόσωποί της κατά τον 7ο και τον 6ο αιώνα π.Χ., ιωνικής και μη καταγωγής, επηρεάστηκαν εμφανώς και από την ομηρική γλώσσα.

Ο αρχηγέτης της ελληνικής λυρικής ποίησης, ο Αρχίλοχος από την Πάρο, που έζησε και έγραψε περί τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., υπήρξε ο πρώτος ποιητής που κατόρθωσε να αποδεσμευτεί από τη βαρύτατη ποιητική κληρονομιά του επικού κόσμου, ενόσω βρισκόταν μάλιστα κάτω από την άμεση επίδρασή του. Η εξέλιξη αυτή αντανακλάται στη γλωσσική μορφή των ποιημάτων που συνέθεσε (θεωρείται ο διαμορφωτής της ιαμβικής ποίησης, αλλά έγραψε και ελεγείες): στο λεξιλόγιο του Αρχιλόχου εμφανίζονται ομηρικά στοιχεία, αλλά το γλωσσικό αυτό υλικό υπηρετεί τη μετάδοση σκέψεων και αντιλήψεων που εκφράζουν προσωπικά τον ποιητή και βρίσκονται συχνά σε ριζική αντίθεση με την κοσμοθεωρία του έπους. Ο Αρχίλοχος είναι σαφώς επηρεασμένος από τη φρασεολογία των ομηρικών επών, αλλά εισάγει στα ποιήματά του πλήθος στοιχείων της καθημερινής ιωνικής διαλέκτου και αποφεύγει κατά κανόνα τους αιολικούς επικούς τύπους.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Αρχίλοχος από την Πάρο, ο αρχηγέτης της ελληνικής λυρικής ποίησης.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι διάλεκτοι στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι διάλεκτοι στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία (Μέρος Β’)