Νίκι Τζιοβάνι: Πέθανε η αγαπημένη ποιήτρια των φοιτητών και των φυλακισμένων

Παρότι η Νίκι Τζιοβάνι, στο εμβληματικό «Nikki-Rosa» ήλπιζε κανένας λευκός να μην γράψει για αυτήν, γιατί ποτέ δεν θα μπορούσε να καταλάβει τι πραγματικά σημαίνει ο αγώνας μιας μαύρης γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία, αναγκαία γράφω γι’ αυτήν.

Η χαρισματική ποιήτρια, ακτιβίστρια, συγγραφέας παιδικών βιβλίων και καθηγήτρια που έγραψε, ακαταμάχητα για τη φυλή, την πολιτική, το φύλο, το σεξ και τον έρωτα, πέθανε τη Δευτέρα στο Μπλάκσμπουργκ της πολιτείας Βάλεϊ. Ήταν 81 ετών.

Ο θάνατός της προκλήθηκε από επιπλοκές καρκίνου του πνεύμονα, δήλωσε η σύζυγός της Βιρτζίνια Κ. Φόουλερ, σύμφωνα με τους New York Times.

Η Νίκι Τζιοβάνι και το Black Arts Movement

Η Νίκι Τζιοβάνι έγραφε με πάθος εκφράζοντας τις ιδέες του Black Arts Movement (ΒΑΜ), ένα καλλιτεχνικό κίνημα Αφροαμερικανών που ήταν ενεργό κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1960 και του 1970. Μέσω του ακτιβισμού και της τέχνης το BAM δημιούργησε νέους πολιτιστικούς θεσμούς με έναν σκοπό: Τη διάδοση του μηνύματος της μαύρης υπερηφάνειας.

Το ΒΑΜ περιλάμβανε, μεταξύ άλλων, τον μυθιστοριογράφο Τζον Όλιβερ Κίλενς, τον θεατρικό συγγραφέα και ποιητή ΛεΡόι Τζόουνς, γνωστό αργότερα ως Αμίρι Μπαράκα, και τους ποιητές Όντρι Λορντι, Ντόζακε Σάνγκε και Σόνια Σάντσεζ. Όπως πολλές γυναίκες του κινήματος, η Τζιοβάνι μαχόταν σθεναρά την πατριαρχία με κάθε μέσο και τρόπο.

Το αγαπημένο της κοινό ήταν οι φοιτητές και οι φυλακισμένοι

Ωστόσο, η Νίκι Τζιοβάνι ήταν επίσης ανεξάρτητη από το κίνημα, ήταν μια διάσημη ποιήτρια και διανοούμενη που εμφανιζόταν στην τηλεόραση και περιόδευε ανά την Αμερική.

Ήταν μια καθηλωτική παρουσία, παρότι μικροκαμωμένη -όπως δεν παρέλειπαν ποτέ να τονίσουν οι δημοσιογράφοι-, με τον ρυθμό της να επηρεάζεται από την τζαζ και τη μπλουζ μουσική που αγαπούσε, ενώ μιλούσε με παλμό που κινούταν μεταξύ κωμικού και ιεροκήρυκα. Η θρυλική ποιήτρια συγκέντρωνε πλήθος κόσμου όπου και να εμφανιζόταν σε όλη της τη ζωή. Έλεγε μάλιστα ότι το αγαπημένο κοινό της ήταν οι φοιτητές και οι κρατούμενοι των φυλακών.

Κάθε εμφάνισή της γινόταν sold-out σε χρόνο «ντε τε»

Το 1972, όταν ήταν μόλις 29 ετών, ξεπούλησε περισσότερες από 1.000 θέσεις στο Alice Tully Hall του Lincoln Center, διαβάζοντας τα ποιήματά της μαζί με gospel μουσική που ερμήνευε η New York Community Choir. Λίγο αργότερα, για τα 30ά γενέθλιά της, ξεπούλησε το θέατρο Φιλαρμονική, και τις 3.000 θέσεις, όπου την συνόδευσαν η Μέλμπα Μουρ και ο Γουίλσον Πίκετ.

Το κοινό την αποθέωσε για άλλη μια φορά, ανέφεραν οι New York Times, ειδικά όταν διάβασε μία από τις επιτυχίες της, τον συγκλονιστικό παιάνα αφιερωμένο στη δράση των μαύρων γυναικών με τίτλο «Ego-Tripping», τον οποίο γενιές και γενιές μαύρων κοριτσιών έχουν ερμηνεύσει στο σχολείο.

Το απομνημονεύματα και η κριτική στο ΒΑΜ

Μέχρι το 1971, είχε ήδη δημοσιεύσει τα απομνημονεύματά της, «Gemini: An Extended Autobiographical Statement on My First Twenty-Five Years of Being a Black Poet». Άγρια έξυπνη, η Τζιοβάνι ήταν πάντα γεμάτη αυτοπεποίθηση, δεν υπέφερε ποτέ τους ανόητους και ήταν, στα νιάτα της, θαυμάστρια της Άυν Ραντ. Στο βιβλίο της, έγραψε για τις αντιφάσεις και τις ψευτοπαρεξηγήσεις του κινήματος ΒΑΜ, για τα άσχημα χρόνια που πέρασε ως παιδί και για την αμφιθυμία της σχετικά με τις σχέσεις των δύο φύλων. Δεν ήταν πεπεισμένη ότι οι άνδρες και οι γυναίκες προορίζονταν να ζουν μαζί.

«Ίσως έχουν κάτι διαφορετικό», έγραψε, «όπου συναντιούνται κατά την περίοδο του ζευγαρώματος και παράγουν όμορφα, άχρηστα ζώα που στη συνέχεια θα αγαπήσουν, ελπίζετε, τον καθένα από εσάς».

Η ατρόμητη Νίκι Τζιοβάνι εκδίδει μόνη της το βιβλίο της

Στα πρώτα της χρόνια, μεγάλο μέρος της ποίησής της ήταν τολμηρά μαχητική, καθώς ασχολήθηκε με τις φρικαλεότητες που κινητοποίησαν το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα: τη δολοφονία του Έμετ Τιλ, των τεσσάρων μαύρων κοριτσιών στη βομβιστική επίθεση στην εκκλησία του Μπέρμιγχαμ και του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ. «Κανείς δεν ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για ένα μαύρο κορίτσι που έγραφε αυτό που αποκαλούνταν ‘μαχητική’ ποίηση», έγραψε στο «Δίδυμοι», οπότε «δημιούργησα μια εταιρεία και ‘εκδόθηκα’ μόνη μου».

Η Γιολάντε Κορνίλαι Τζιοβάνι Τζουνιορ

Η Γιολάντε Κορνίλαι Τζιοβάνι Τζουνιορ, κατά κόσμον Νίκι Τζιοβάνι, γεννήθηκε στις 7 Ιουνίου 1943 στο Knoxville του Tenn, από την Γιολάντε (Γουάτσον) Τζιοβάνι και τον Τζόουνς Τζιοβάνι, γνωστό ως Γκας. Η μεγαλύτερη αδελφή της, η Γκάρι Αν, της έδωσε το παρατσούκλι Νίκι και το όνομα έμεινε. Αμέσως μετά τη γέννησή της, η οικογένεια μετακόμισε στο Σινσινάτι, όπου η Γιολάντε και ο Γκας άρχισαν να εργάζονται ως κατ’ οίκον γονείς σε ένα σχολείο για μαύρα αγόρια, κερδίζοντας μόνο έναν μισθό μεταξύ τους. Αργότερα, ο καθένας τους θα δίδασκε σε δημοτικό σχολείο.

Ο βίαιος πατέρας, τα παιδικά χρόνια και οι σπουδές

«Ο μπαμπάς λέει ότι ο κόσμος είναι

ένα τύμπανο σφιχτό και σκληρό

και του είπα

θα βαρέσω

τον δικό μου ρυθμό»

Ο πατέρας της Νίκι ήταν βίαιος απέναντι στη μητέρα της. Αυτό την εξόργιζε, όπως και η αποδοχή του από τη μητέρα της.

Στα 15 της, «ή θα τον σκότωνα ή θα έφευγα», είπε αργότερα, και έτσι μετακόμισε στο Knoxville για να ζήσει με τους παππούδες της. Αποφοίτησε πρόωρα από το Λύκειο Austin , όπου ο παππούς της δίδασκε λατινικά, για να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο Fisk, το ιστορικό κολέγιο στο Νάσβιλ, όπου, μετά από μια διακοπή μερικών ετών, πήρε πτυχίο ιστορίας, με άριστα, το 1967.

Την έδιωξαν επειδή έφυγε από την πανεπιστημιούπολη χωρίς άδεια και επειδή διαμαρτυρήθηκε για άλλους κανόνες της πανεπιστημιούπολης.

Όταν όμως επέστρεψε μετά από μερικά χρόνια, το κλίμα είχε αλλάξει- σπούδασε με τον κ. Κίλενς, ιδρυτή της Συντεχνίας Συγγραφέων του Χάρλεμ- βοήθησε στην επανεκκίνηση ενός παραρτήματος της Συντονιστικής Επιτροπής Μη Βίαιης Φοιτητικής Δράσης- και άρχισε να γράφει.

Φοίτησε στη Σχολή Κοινωνικής Εργασίας του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια με υποτροφία Ford, αλλά την εγκατέλειψε. Δεν ήταν φτιαγμένη για κοινωνική εργασία. Ο πρύτανης κανόνισε να λάβει η Νίκι Τζιοβάνι μια υποτροφία του National Endowment for the Arts για να φοιτήσει στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου Κολούμπια, αλλά σύντομα έφυγε γιατί ήθελε να αφιερώσει όλο της το «είναι» στη γραφή.

Έκανε ένα παιδί μόνη της από επιλογή και δεν παντρεύτηκε επίσης από επιλογή

Εξέδωσε μόνη της τα δύο πρώτα της βιβλία, το «Black Feeling Black Talk» και το «Black Judgment» (1968). Ο γιος της, Τόμας, γεννήθηκε το 1969: «Έκανα ένα μωρό στα 25 μου γιατί ήθελα να κάνω ένα μωρό και είχα την οικονομική δυνατότητα να κάνω ένα μωρό», δήλωσε με σφοδρότητα στο περιοδικό Ebony. «Δεν παντρεύτηκα επειδή δεν ήθελα να παντρευτώ και είχα την οικονομική δυνατότητα να μην παντρευτώ».

Η Νίκι Τζιοβάνι γίνεται δημόσιο πρόσωπο

Είχε ένα παιδί και δεν ήταν παντρεμένη, ήταν αφοσιωμένη στη γραφή και έτοιμη για δημόσιες εμφανίσεις. Έτσι, άρχισε να εμφανίζεται τακτικά στο «Soul!», το επιδραστικό πρόγραμμα μαύρης κουλτούρας που προβλήθηκε στη δημόσια τηλεόραση από το 1967 έως το 1972.

Η συνέντευξη με τον Τζέιμς Μπάλντουιν

Διεξήγαγε μια συναρπαστική δίωρη συνέντευξη με τον ήρωά της, τον Τζέιμς Μπάλντουιν, η οποία γυρίστηκε στο Λονδίνο και προβλήθηκε ως ειδικό αφιέρωμα δύο τμημάτων το 1971. Εκείνη ήταν 28 ετών και ο κ. Μπάλντουιν 47 ετών. Ήταν εκπληκτικό, όπως το έγραψε το New Yorker: «Δύο από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες-διανοούμενους του εικοστού αιώνα είχαν στενή επικοινωνία στην εθνική τηλεόραση».

«Τι να κάνεις με έναν άνδρα που κακομεταχειρίζεται στον κόσμο και επιστρέφει στο σπίτι του και κακοποιεί βάναυσα τη γυναίκα του;»

Πνιγμένη στις αναθυμιάσεις του καπνού των τσιγάρων (ήταν η δεκαετία του ’70), ρώτησε τον κ. Μπάλντουιν αναφερόμενη στον πατέρα της, ο οποίος, κατά την εκτίμησή της, ήταν χαρακτηριστικό παράδειγμα για τόσους πολλούς μαύρους άνδρες: «Τι να κάνεις με έναν άνδρα που κακομεταχειρίζεται στον κόσμο και επιστρέφει στο σπίτι του και κακοποιεί βάναυσα τη γυναίκα του; Πού άφηνε αυτό την κόρη του;»

«Φοβάμαι τους μαύρους άνδρες», είπε και πρόσθεσε: «Πρέπει να υπάρχει ένας τρόπος να κάνουμε αυτό που κάνουμε και να επιβιώνουμε, κάτι που μου φαίνεται ότι λείπει».

Η Νίκι Τζιοβάνι και η Βιρτζίνια Φόουλερ

«Έγραψα μια καλή ομελέτα … και έφαγα ένα καυτό ποίημα …

αφού σε αγάπησα»

Η Νίκι Τζιοβάνι κατείχε θέσεις διδασκαλίας στο Rutgers και στο Queens College πριν προσληφθεί το 1987 από την κυρία Φόουλερ στο Virginia Tech. Από τότε είναι ζευγάρι και στην πορεία έγινε μελετητής του έργου της, εκδίδοντας τις συλλογές της και γράφοντας τη βιογραφία της, «Nikki Giovanni» (2013). Παντρεύτηκαν το 2016 και συνταξιοδοτήθηκαν το 2022.

Η Νίκκι Τζιοβάνι αποκαλούσε την Βιρτζίνια Φόουλερ το στήριγμά της, όπως εξήγησε στην Ελίζαμπεθ Χάρις των New York Times το 2020.

*Με πληροφορίες από: New York Times