Από το πετρέλαιο στη βιοοικονομία: το «άλμα» των αυτοχθόνων του Ισημερινού

Για να φτάσει κάποιος στο Nάκου από το Κίτο, την πρωτεύουσα του Ισημερινού, θα πρέπει να ταξιδέψει 150 χιλιόμετρα νότια και στη συνέχεια να πάρει μια σύντομη πτήση.

Εναλλακτικά, για τους τολμηρούς, υπάρχει και η επιλογή μιας διήμερης πεζοπορίας μέσα στη ζούγκλα της Αμαζονίας.

Μόλις φτάσουν οι επισκέπτες στον τελικό προορισμό, ξεδιπλώνεται μπροστά στα μάτια τους ένας επίγειος παράδεισος, φυσικός και πολιτιστικός.

«Είμαστε εδώ στο Νάκου, μοιραζόμαστε μαζί σας τις παραδόσεις και τις γνώσεις μας για να διατηρήσουμε τον πολιτισμό μας και να δείξουμε στον κόσμο ότι είναι δυνατόν να ζούμε χωρίς εξορύξεις», είναι το καλωσόρισμα της Γκλόρια, μέλος της φυλής των Σαπάρα.

Zουν κοντά στα σύνορα με το Περού και είναι μία από τις 11 φυλές αυτοχθόνων του Αμαζονίου του Ισημερινού.

Έχουν ανακηρυχθεί άυλη πολιτιστική κληρονομιά από την UNESCO.

Παρ’ όλα αυτά απειλούνται με εξαφάνιση, εν μέρει λόγω της εκμετάλλευσης πετρελαίου.

Αν και ο Ισημερινός είναι από τους μικρότερους παραγωγούς πετρελαίου στον ΟΠΕΚ, η χώρα της Νότιας Αμερικής έχει συνάψει μεγάλες συμφωνίες με ξένες εταιρείες και «διψασμένες» οικονομίες για πετρέλαιο.

Η παραγωγή «μαύρου χρυσού» αποφέρει περί τα 7 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο στα ταμείο του Κίτο.

Αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο της οικονομίας της χώρας.

Όμως τα οικονομικά οφέλη δεν φτάνουν ποτέ στις πλουτοπαραγωγικές κοινότητες, όπου πάνω από το ήμισυ του πληθυσμού ζει σε συνθήκες φτώχειας.

Επί δεκαετίες το Κίτο και πετρελαϊκές εταιρείες εκμεταλλεύονται την πλούσια σε πόρους γη του δυτικού Αμαζονίου, καταστρέφοντας την περιοχή και παραβιάζοντας τα δικαιώματα των αυτοχθόνων.

Αντιστεκόμενοι, οι Σαπάρα δημιούργησαν το Νάκου.

Στη γλώσσα τους, σημαίνει «ζούγκλα».

Είναι ένα κέντρο οικοτουρισμού, με στόχο την προστασία του τροπικού δάσους, τη βιώσιμη οικονομική δραστηριότητα και την ευαισθητοποίηση της διεθνούς κοινής γνώμης.

Το έργο απασχολεί περισσότερες από 30 οικογένειες.

Τα έσοδα πηγαίνουν σε ένα κοινό ταμείο για την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη της κοινότητας.

Όμως το εγχείρημα αυτό δεν είναι το μόνο ανάλογο στην περιοχή.

Με το βλέμμα στο μέλλον

Μέσω του προγράμματος Forest, η οργάνωση Pachamama Alliance στηρίζει ανάλογα εγχειρήματα των αυτοχθόνων του Ισημερινού.

Ειδικά στον οικοτουρισμό, που αποτελεί μια αναπτυσσόμενη βιομηχανία παγκοσμίως και εκτιμάται ότι έως το 2027 θα ξεπεράσει συνολικά σε έσοδα τα 330 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ειδικά όμως για τις φυλές του νότιου Ισημερινού, το ζήτημα δεν είναι το χρήμα.

«Τα έργα οικοτουρισμού είναι τα πιο επιτυχημένα στην προώθηση της βιοοικονομίας», εξηγεί ο συντονιστής του προγράμματος Forest, Πάμπλο Μπαραλέθο.

Δεδομένης μάλιστα της μοναδικής βιοποικιλότητας της περιοχής, πιστεύει ότι υπάρχουν πολλές ευκαιρίες να εξελιχθούν σε μια βιώσιμη εναλλακτική έναντι της παραγωγής πετρελαίου, στην οποία το Κίτο επιμένει.

Παραμένει άγνωστο εάν οι προεδρικές και βουλευτικές εκλογές που αναμένονται στα τέλη Αυγούστου θα φέρουν κάποια ουσιώδη αλλαγή πολιτικής.

Ο απερχόμενος δεξιός πρόεδρος-πρώην τραπεζίτης Γκιγιέρμο Λάσο, που ανέλαβε την εξουσία τον Μάιο του 2021, είχε κλείσει ήδη συμφωνία με το ΔΝΤ προτού οδηγήσει τη χώρα πρόωρα στις κάλπες.

Κατηγορούμενος για διαφθορά -μεταξύ άλλων και σε υπόθεση που σχετίζεται με τη παραγωγή αργού πετρελαίου- επέλεξε να χρησιμοποιήσει μια διάταξη του Συντάγματος, γνωστή ως «αμοιβαίος θάνατος», διαλύοντας την (ελεγχόμενη από την αντιπολίτευση) Βουλή και προκηρύσσοντας εκλογές, καθώς κινδύνευε να παυθεί από το κοινοβούλιο.

Πολλοί πλέον πιστεύουν ότι τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν ριζικά.

Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται και ο οικονομολόγος Αλμπέρτο ​​Ακόστα.

Παραδέχεται στην El País ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα πίστευε ότι το πετρέλαιο «ήταν η λύση για να βγει ο Ισημερινός από τη φτώχεια».

Μέχρι που το 2007, επί προεδρίας Ραφαέλ Κορέα, διορίστηκε υπουργός Ενέργειας και Ορυχείων και διαπίστωσε ιδίοις όμμασι «την καταστροφή που προκαλεί η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων».

Έμεινε στο πόστο μόλις για λίγους μήνες.

Πλέον είναι πεπεισμένος ότι το μέλλον του Ισημερινού είναι η εναλλακτική οικονομία.

Πολλώ μάλλον όταν τα αποθέματα της χώρας σε πετρέλαιο εξαντλούνται…

Πολλαπλά… βιώσιμες λύσεις

Οικοτουρισμός, βιώσιμη γεωργία και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι κατά πολλούς ειδικούς οι λύσεις για τη μετάβαση της χώρας στην εποχή μετά τις εξορύξεις.

Υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί, παρατηρεί η Μπελέν Παέ, διευθύντρια του Pachamama.

Όμως η βιοοικονομία -η αειφόρος και κυκλική διαχείριση φυσικών πόρων- τρέφει ήδη χιλιάδες οικογένειες και φυλές στον Ισημερινό, με αναπτυξιακή προοπτική.

Στην επαρχία Λόχα, στον νότιο Ισημερινό, έχει αποκτήσει ένα επιπλέον ειδικό βάρος.

Για τις γυναίκες της φυλής Σαραγκούρο η βιώσιμη γεωργία αποτελεί μέσο βιοπορισμού, προστασίας του τόπου τους, αλλά και της ενδυνάμωσής τους.

Εφαρμόζοντας ένα προγονικό σύστημα κυκλικής παραγωγής, με την παραγωγή τροφίμων χωρίς τη χρήση χημικών, έχουν φτιάξει το δικό τους Αγροτικό Δίκτυο.

Πρόκειται ταυτόχρονα για συνεταιρισμό και ένα ακτιβιστικό κίνημα γυναικών.

Πολλά μέλη του είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας που κατάφεραν να γλυτώσουν.

Άλλες έχουν μονογονεϊκές οικογένειες -οι περισσότερες πολυμελείς- και πάλευαν μόνες τους για τα βγάλουν πέρα.

Η δουλειά στις καλλιέργειες αρχίζει με το πρώτο φως του ήλιου.

Πωλούν την παραγωγή τους στην υπαίθρια αγορά στην πρωτεύουσα της Λόχα, όπου υπάρχει ειδικός χώρος για τις γυναίκες που ασχολούνται με την αγρο-οικολογία.

«Η διαφορά είναι ότι οι συντρόφισσες έχουν πιστοποιητικό ότι όλα τα προϊόντα καλλιεργούνται όπως ακριβώς στον κήπο μου», λέει η Μερθέντες, συντονίστρια του δικτύου.

Τα προϊόντα είναι χωρίς χημικά, χωρίς μεσάζοντες, καλλιεργημένα από γυναίκες, εξηγεί στην αργεντίνικη ιστοσελίδα LatFem.

Η βιώσιμη γεωργία είναι μόνο ένας από τους κρίκους που τις ενώνει.

Οργανώνουν εργαστήρια υφαντικής και χειροτεχνίας, καθώς και συζητήσεις για τη ζωή, τα αγροκτήματα, την πατριαρχία και τον καπιταλισμό, την άνοδο των τιμών, τη βία.

Η ιστορία του δικτύου, με μαρτυρίες γυναικών που μέσω συλλογικών διαδικασιών κατάφεραν να σπάσουν τον κύκλο της έμφυλης βίας, κυκλοφόρησε σε βιβλίο.

Χαρακτηριστικός ο τίτλος του: «Πώς μάθαμε να πετάμε».