Παναγής Παπαληγούρας: Στην Ελλάδα υπάρχει παράδοση παζαριών και όχι διαλόγων

— Υπάρχουν ορισμένοι οι οποίοι επικρίνουν την πολιτική αυτή την οποία εφαρμόζετε και οι οποίοι σας κατηγορούν ως σοσιαλιστή. Είστε σοσιαλιστής;

— Όχι! Το έχω πει πάρα πολλές φορές ότι δεν είμαι σοσιαλιστής. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πιστεύω στην οικονομία της ελευθέρας αγοράς υπό την έννοια υπό την οποίαν επίστεψαν στον καπιταλισμό οι θεωρητικοί και οι πολιτικοί όχι μόνο του 19ου αιώνα, αλλά, θα μου επιτραπεί να πω, και οι πολιτικοί λ.χ. το 1950. Έκτοτε τα πράγματα έχουν αλλάξει και καταλαβαίνω ότι πολλοί με κατηγορούν ότι εισηγούμαι μέτρα τα οποία είναι σοσιαλιστικά και πολλοί αντίθετα ισχυρίζονται ότι η κυβέρνηση είναι υπερσυντηρητική. Ούτε το ένα είναι σωστό ούτε το άλλο. Η κυβέρνηση δεν έχει δογματική θέση και δεν πιστεύω ότι η εποχή μας ανέχεται τέτοιου είδους δογματικές θέσεις. Δεν πιστεύω ότι είμαι σοσιαλιστής. Ούτε πιστεύω ότι στην εποχή μας η απόσταση μεταξύ ιδιαίτερα της πρακτικής την οποία εφαρμόζουν, ιδιαίτερα όταν έρχονται στην εξουσία, τα σοσιαλιστικά κόμματα, και της τακτικής την οποία ακολουθούν όταν έρχονται στην εξουσία τα λεγόμενα μη σοσιαλιστικά κόμματα, αλλά δημοκρατικά κόμματα (π.χ. το Συντηρητικό Κόμμα της Αγγλίας), ότι η απόσταση αυτή είναι πολύ μεγάλη.

Στο εξωτερικό υπάρχουν παραδοσιακοί λόγοι και συνθηματολογία η οποία είναι συνδεδεμένη με το να είναι κανείς συντηρητικός, ας πούμε στην Αγγλία ή στην Ολλανδία ή στο Βέλγιο, ή να είναι φιλελεύθερος ή να είναι σοσιαλιστής. Εδώ τέτοιοι παραδοσιακοί λόγοι δεν υπάρχουν και ούτε συνθηματολογία υπάρχει, ούτε ανταποκρίνονται σε καμιά ταξική διαφορά ουσιαστικά τα κόμματα. Στην Ελλάδα, στην παρούσα φάση, εγώ νομίζω ότι πολλοί από τους ηγέτες της αντιπολιτεύσεως έχουν συνήθειες αστικότατες, μεγαλοαστικότατες, σε σχέση με τις συνήθειες τις δικές μου. Δεν το λέγω βέβαια για να κατηγορήσω κανέναν. Ούτε πιστεύω ότι είναι διάφορο το κοινό το οποίο ψηφίζει τη Νέα Δημοκρατία από το κοινό το οποίο ψηφίζει τα άλλα δημοκρατικά κόμματα. Από απόψεως ταξικής συνθέσεως.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 4.3.1977, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

— Για πέστε μου, αν θέλετε με λίγα λόγια να καθορίσετε το πολιτικό σας πιστεύω, ποιο είναι;

— Το πολιτικό μου πιστεύω, πρώτον, είναι ότι η Οικονομία δεν είναι ποτέ αυτοσκοπός. Σκοπός είναι και στην πολιτική —κι’ αυτή είναι η βασική αρχή που πιστεύω— η δημιουργία των προϋποθέσεων της συμμετοχής του λαού στα αγαθά του πολιτισμού και όχι η δημιουργία πολιτισμών. Η εξύψωση της ποιότητος της ζωής. Και μ’ αυτήν την έννοια εμείς όλοι οι οικονομολόγοι —δεν κάνω άλλο παρά να παραφράζω μια φράση του Κέυνς—, εμείς δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά «ταπεινοί υπηρέτες πολύ μεγαλυτέρων σκοπών». Και σκοπών οι οποίοι δεν είναι οικονομικοί, αλλά αφορούν στον άνθρωπο και αφορούν στην ποιότητα της ζωής. Βέβαια αφορούν στην ποιότητα της ζωής πολλών ανθρώπων, όλων των πολιτών, δεν αφορούν ατομικά στην ποιότητα της ζωής «υπερανθρώπων». Αυτό όποιος το πιστεύει δεν είναι δημοκρατικός, και εγώ είμαι δημοκρατικός.

Επίσης πιστεύω ότι η Δημοκρατία είναι κατ’ εξοχήν ένα πολίτευμα το οποίο κερδίζεται κάθε μέρα. Είναι δεκτικό μιας συνεχούς εμβαθύνσεως. Και νομίζω πως η Δημοκρατία δυτικού τύπου, στην οποία εγώ πιστεύω, διατρέχει μια κρίση. Πιστεύω ότι η κρίση αυτή μπορεί να υπερνικηθεί και θα υπερνικηθεί. Εάν δεν επρόκειτο να υπερνικηθεί, τότε φοβούμαι ότι θα οδηγούμεθα σε ένα νέο μεσαίωνα, σε μια περίοδο βαρβαρότητος και σκότους. Αυτή είναι η δεύτερη αρχή που πιστεύω, συνδυασμένη πάντοτε με την αρχή τού ότι η Δημοκρατία είναι δεκτική ανανεώσεως και εμβαθύνσεως. Γιατί η Δημοκρατία προϋποθέτει διάλογο σε όλα τα επίπεδα, οργάνωση του διαλόγου σε όλα τα επίπεδα, και προς αυτή την κατεύθυνση αγωνίζεται η κυβέρνηση. Θα πω ότι δεν υπάρχει πολύ μεγάλη παράδοση τέτοιων διαλόγων στην Ελλάδα. Υπάρχει παράδοση παζαριών, παράδοση διαλόγων δεν υπάρχει. […] 

Πρέπει να σας πω ότι τα εργατικά συνδικάτα, οι συνεταιρισμοί στη Δυτική Ευρώπη έχουν συμβούλους καταπληκτικούς, και όταν συζητάνε με την κυβέρνηση δεν παζαρεύουν, αλλά επιχειρηματολογούν, και γι’ αυτό μπορεί να υπάρχει γόνιμη μαζί τους συζήτηση. Ε, αρχίζει και σ’ εμάς —οφείλω να το ομολογήσω— να σημειώνεται αυτό το φαινόμενο, σε κάποια έκταση. Με αυτή την έννοια πιστεύω στην ανάγκη του διαλόγου και κάνω μια προσπάθεια προς την κατεύθυνση αυτή και μέσα στα πλαίσια της προετοιμασίας της χώρας για την Κοινή Αγορά.  

*Απόσπασμα από συνέντευξη που είχε παραχωρήσει ο αείμνηστος Παναγής (Παναγιώτης) Παπαληγούρας στο δημοσιογράφο Σταύρο Ψυχάρη και είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 4 Μαρτίου 1977.

Ο Παπαληγούρας, τότε υπουργός Συντονισμού της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή, υπήρξε εξέχον στέλεχος της αποκαλούμενης συντηρητικής παράταξης, με δημοκρατική αγωγή, σπάνια θεωρητική κατάρτιση, αλλά και μεταρρυθμιστική πολιτικοοικονομική σκέψη.

Ο Παπαληγούρας άσκησε καίριες αρμοδιότητες στην οικονομική πολιτική της χώρας μας σε κρίσιμες περιόδους, από τη μεταπολεμική ανασυγκρότηση έως τις διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Ελλάδας στην EOK.

Ως ένθερμος ευρωπαϊστής, υπερασπίστηκε με πάθος και γνώση την ευρωπαϊκή επιλογή ως την πλέον κατάλληλη λύση για το κοινωνικοοικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας. Για τον Παπαληγούρα η συμμετοχή της Ελλάδας στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης συνιστούσε μονόδρομο, προκειμένου να ξεφύγει η χώρα από τη φτώχεια και την υπανάπτυξη, αλλά και να αρχίσει να καλύπτει σταδιακά το χαώδες έλλειμμα ανταγωνιστικότητας που τη χώριζε από τους Δυτικούς εταίρους της.

Ταυτόχρονα, ως ένας διανοητής με σφαιρική άποψη για τη λειτουργία της οικονομίας, ο Παπαληγούρας υπήρξε σταθερός υπέρμαχος του ισορροπημένου μείγματος κράτους και αγοράς, που επικράτησε μεταπολεμικά στην ηπειρωτική Ευρώπη.

Ο Παναγής Παπαληγούρας, με κλονισμένη από μακρού χρόνου την υγεία του, απεβίωσε στις 5 Μαΐου 1993, σε ηλικία 76 ετών.