H ευτυχία του καθενός

Οι μεγάλες έννοιες, οι ασπόνδυλες, οι μη αντικειμενικά μετρήσιμες, είναι σαν μια χούφτα νερό. Ποτέ δεν έχει το νερό το ίδιο σχήμα στα χέρια διαφορετικών ανθρώπων. Οσοι οι άνθρωποι τόσα τα σχήματα. Μιλώντας για ευτυχία, και κυρίως όταν επιχειρούμε να την ορίσουμε ως ένα μέγεθος συλλογικής εμπειρίας, κοινού τόπου ολόκληρων λαών, καταλαβαίνουμε πως κάποιες συμβάσεις είναι απαραίτητες. Πρώτη σύμβαση η γενίκευση. Δεν υπάρχουν γνωρίσματα που είναι κοινά σε τόσο μεγάλους πληθυσμούς. Και ο μέσος όρος συνήθως αφήνει έξω όσους κινούνται στην άκρη.

Δεύτερη σύμβαση ο ορισμός της ευτυχίας. Εδώ έχουμε να κάνουμε με την περιγραφή του νερού, δεν υπάρχει συμφωνία παρά μόνο κάποιες τομές. Τρίτη σύμβαση η διαφορετική βαρύτητα, αξιολόγηση, ακόμη και χρηστικότητα, που αποδίδουμε στα ίδια ακριβώς πράγματα. Φυσικά δεν υπάρχει σωστό και λάθος εδώ. Και τελευταία σύμβαση, ποιοι θα είναι οι δείκτες που θα συμπεριλάβουμε σε μία τέτοια έρευνα. Είναι μεγάλη η γκάμα δεικτών και μάλλον σχεδόν πλήρης. Το εισόδημα, το αίσθημα της ελευθερίας και των επιλογών, το σύστημα υγείας, η Παιδεία, η Δικαιοσύνη, η διαφθορά των κυβερνώντων, το προσδόκιμο ζωής, η συναισθηματική ασφάλεια, λίγο συναρπαστικός βίος – όσο αντέχει ο καθένας -, το ημέρωμα των φόβων αλλά και κάτι ιδιαίτερα σημαντικό που δεν ξέρω αν συμπεριλαμβανόταν σε ανάλογες παλαιότερες έρευνες, το social support (επίσημος όρος). Η ερώτηση που τίθεται είναι «Οταν έχετε προβλήματα, υπάρχουν άνθρωποι, συγγενείς ή φίλοι που μπορείτε να υπολογίζετε στη στήριξη και τη βοήθειά τους;».

Η Μελίνα Μερκούρη είχε πει το γνωστό «στην Ελλάδα δεν έχουμε ανάγκη τους ψυχολόγους γιατί έχουμε φίλους». Τρυφερά αντιεπιστημονική τοποθέτηση και σίγουρα μέσα στο πλαίσιο ενός χαριτωμένου σοβινισμού – λες και μόνο οι Ελληνες έχουμε δυνατές σχέσεις μεταξύ μας, οι Βόρειοι και οι κουτόφραγκοι δεν έχουν ανακαλύψει ακόμη τη φιλία, στα δέντρα με τα βελανίδια που ζουν -, όμως στον πυρήνα της είχε ένα δίκιο. Δεν είμαστε τίποτα δίχως τις σχέσεις μας. Οι άνθρωποι είναι η μεγαλύτερη περιουσία που θα μπορούσες να ονειρευτείς. Ακόμη κι εκείνοι που σε έχουν πληγώσει και έχεις πληγώσει, αυτούς τους παντρεύεσαι για πάντα.

Η φράση «προσωπική ευτυχία» στα αφτιά μου ακούγεται σαν μία από τις πλέον αντιφατικές φράσεις. Πώς γίνεται να είσαι ευτυχισμένος ως μία μοναχική νησίδα που ταξιδεύει όταν οι γύρω σου βουλιάζουν και δεν βρίσκουν να κρατηθούν; Ποιο ακριβώς είναι το νόημα εδώ; Ποιο το κέρδος; Πού το μοίρασμα;

Στην Ελλάδα, ανάμεσα στα στερεότυπα και τους εθνικούς μύθους, έχουμε εφεύρει και την κοινοτοπία ως ακλόνητη αλήθεια. Μία από αυτές λέει πως ο ήλιος, η θάλασσα, ο καλός καιρός, είναι αρκετά για να είμαστε χαρούμενοι δίχως σκοτεινιές. Βολικό.

Η ευτυχία και η αξιολόγηση της ζωής είναι εντελώς προσωπική, υποκειμενική υπόθεση. Ομως αυτό δεν σημαίνει πως θα αφήσουμε κάποιες θεόρατες αντικειμενικότητες στην τύχη τους. Σε εποχές που υποχωρούν τα δικαιώματα, απειλούνται τα εισοδήματα και κλονίζεται η εμπιστοσύνη σε θεσμούς, η δημοκρατία παραμένει η απάντηση σε όλες τις ερωτήσεις.