Νιώθετε ότι ο/η σύντροφός σας παίζει παιχνίδια εξουσίας στη σχέση σας, και σας κακομεταχειρίζεται ψυχολογικά ή σωματικά; Στη βάση αυτής της σχέσης υπάρχει ανασφάλεια από την πλευρά του/της συντρόφου, φόβος που θρέφει την ανασφάλεια και προσδοκία ότι διαρκώς υπάρχει αστάθεια (που μπορεί να μην είναι αλήθεια).

Ποιες είναι οι σχέσεις εξουσίας;

Δεν πρόκειται αποκλειστικά για σχέσεις που χαρακτηρίζονται από ξυλοδαρμό. Είναι σχέσεις που έχουν διάφορους τύπους, όπως φυσική, κοινωνική, σεξουαλική, συναισθηματική, διανοητική, οικονομική, κ.ο.κ., κακομεταχείριση, η οποία συνίσταται στη δυναμική των άκρων κυριαρχίας και υποταγής.

Όταν πρόκειται για σχέσεις εξουσίας σε ένα ζευγάρι, τα μέλη του δεν είναι ισότιμα: ένας από τους δύο κακομεταχειρίζεται τον άλλο με κάποιον τρόπο, συναισθηματικά, πνευματικά ή σωματικά. Όταν δεν πρόκειται για σωματική κακομεταχείριση, δηλαδή ξύλο, πολλοί άνθρωποι δίνουν τόπο στην οργή, λυπούνται με κάποια δικαιολογία τον/τη σύντροφό τους (π.χ. είχε δύσκολα παιδικά χρόνια, άσχημη μέρα στη δουλειά), τον/τη δικαιολογούν και του δίνουν άλλη μια ευκαιρία, για να ξαναρχίσει ο φαύλος κύκλος της εξουσιαστικής σχέσης.

Οι σχέσεις εξουσίας όμως μπορεί να διαφαίνονται και στο χώρο της εργασίας: στην περίπτωση της κοινωνικής εξουσίας-υποταγής, για παράδειγμα, ο προϊστάμενος τη μια στιγμή κάνει τον υπάλληλο να νιώθει ότι είναι το εξυπνότερο πρόσωπο της εταιρείας και την άλλη στιγμή τον κάνει να αναρωτιέται αν αύριο θα έχει τη δουλειά του. Αντίστοιχα, όταν ένα άτομο έχει εργαστεί σκληρά για κάποιο πρότζεκτ αλλά τελικά οικειοποιείται όλη την επιτυχία κάποιος συνάδελφος, έχουμε και πάλι σχέση κοινωνικής εξουσίας. Και στις δυο περιπτώσεις το «θύμα» έχει ανάγκη τη δουλειά του, μια αίσθηση ανασφάλειας για τις δυνάμεις του, οπότε «υποτάσσεται», ενώ ο «εξουσιαστής» αισθάνεται απειλημένος από το «θύμα» και προσπαθεί να το ελέγξει προκειμένου να αισθανθεί ο ίδιος καλά.

Η παθολογική ανάγκη του «εξουσιαστή» να ελέγχει και η παθολογική ανάγκη να δέχεται την προσοχή των άλλων του «θύματος» είναι η ακραία περίπτωση της ψυχολογικής εξισορρόπησης των νευρωτικών αναγκών και των δύο.

Το άτομο που εξουσιάζει

Το άτομο που ασκεί εξουσία και κακομεταχειρίζεται τον άλλον ταλανίζεται από υπερβολικό αίσθημα ανασφάλειας. Δεν αναγνωρίζει την προσωπική και κοινωνική του αξία και προσπαθεί να κερδίσει ένα κομμάτι από την κάθε μία από αυτές μέσα από την άσκηση ελέγχου και εξουσίας. Ο φόβος που θρέφει αυτή την ανασφάλεια έχει δυο όψεις: τον φόβο ότι δεν είναι αρεστός και τον φόβο ότι θα φανεί αδύναμος. Το παράδοξο βέβαια είναι ότι ο «εξουσιαστή» είναι πράγματι αδύναμος, γι’ αυτό άλλωστε κακομεταχειρίζεται εξουσιαστικά τον άλλο-προκειμένου να κερδίσει την αίσθηση της δύναμης και του ελέγχου.

Γιατί όμως ο«εξουσιαστή» ταυτόχρονα αισθάνεται ότι το «θύμα» του δεν είναι συνεπές στη σχέση τους; Διότι το «θύμα» αντιστέκεται με διάφορους τρόπους στην κακομεταχείριση.

Το θύμα

Από την άλλη, το «θύμα» είναι εξίσου ανασφαλές ψυχολογικά για παρόμοιους λόγους. Διακατέχεται από αντίστοιχη χαμηλή αίσθηση προσωπικής και κοινωνικής αξίας και προσπαθεί να κερδίσει ένα κομμάτι τους υποτασσόμενος στις επιθυμίες του συντρόφου που ελέγχει και εξουσιάζει. Αντίστοιχα, ο φόβος που τρέφει την ανασφάλεια σχετίζεται με το ότι πιστεύει ότι κανείς δεν θα τον αγαπήσει, οπότε αισθάνεται ότι χρωστάει και χάρη στον εξουσιαστή του.

Η συναισθηματική ανορεξία του θύματος

Το «θύμα» υποφέρει από συναισθηματική ανορεξία, με αποτέλεσμα να προσπαθεί να «καταπιεί» οποιαδήποτε συναισθηματική σχέση, ακόμα και αν αυτή είναι τοξική, μόνο και μόνο για να αισθανθεί ενοχές στη συνέχεια. Οι ενοχές έρχονται επειδή το άτομο νιώθει ότι δεν αξίζει την όποια αγάπη ή προσοχή του δίνεται-αυτή η διανοητική κατάσταση καθορίζει τις ανάγκες του: θέλει να έχει αλλά δεν μπορεί, έχει αλλά αισθάνεται ότι δεν το θέλει γιατί δεν το αξίζει…

Aλλοτε πάλι το «θύμα» έχει μάθει να ανταποκρίνεται στο ρόλο του στις εξουσιαστικές σχέσεις, οπότε διαλέγει άτομα που είναι εξουσιαστικά. Ακόμα και όταν αντιλαμβάνεται ότι η σχέση δεν είναι σε σωστές βάσεις και τη διακόπτει, στη συνέχεια επιλέγει αντίστοιχα εξουσιαστικά άτομα… Το «θύμα» δεν έχει αναπτύξει νέες στρατηγικές για να κάνει επιλογές και να χειριστεί σωστά τις καταστάσεις.

Γνωστικά σχήματα

Τώρα σκεφτείτε την εποχή που ήσασταν παιδί… Κάνατε κάτι με την οικογένειά σας το οποίο να ήταν ασυνήθιστο; (πχ να καθόσασταν ως αργά το βράδυ τραγουδώντας, να πηγαίνατε όλοι μαζί για ψάρεμα, να μιλούσατε δυο γλώσσες, κ.λπ.) αλλά το οποίο θεωρούσατε ως παιδί ότι έκαναν και όλοι οι άλλοι; Και νιώσατε έκπληξη όταν συνειδητοποιήσατε ότι τελικά δεν έκανε όλος ο κόσμος το ίδιο πράγμα; Πρόκειται για την ίδια διεργασία γνωστικών σχημάτων και σε άλλα ζητήματα: έτσι, στο θέμα της κοινωνικοποίησης, αν μάθατε ότι η αγάπη ισοδυναμεί με πόνο ή με συναισθηματική κατακράτηση, τότε θα αναζητάτε το αντίστοιχο πρότυπο και στις υπόλοιπες σας σχέσεις, οπότε θα ψάχνετε για αγάπη βάσει αυτών των προδιαγραφών.

Μνημονικοί χάρτες

Ας περάσουμε σε ένα παράδειγμα: σκεφτείτε σε ποιο σημείο του σπιτιού σας είχατε το «καλό σερβίτσιο» της οικογένειας. Τώρα σκεφτείτε που το έχετε τοποθετήσει στο δικό σας σπίτι. Λαμβάνοντας υπόψη τις αρχιτεκτονικές και άλλες τεχνικές διαφορές, υπάρχει 90% πιθανότητα να το έχετε τοποθετήσει και στο δικό σας σπίτι εκεί όπου βρίσκονταν στο πατρικό σας. Έτσι δημιουργούνται οι μνημονικοί χάρτες. Αφού λοιπόν κάτι λειτουργούσε, οι άνθρωποι τείνουν να το αναπαράγουν.

Το λάθος

Τι γίνεται όμως όταν τα γνωστικά σχήματα και οι μνημονικοί χάρτες είναι λανθασμένοι; Για τους περισσότερους, όταν εμπλέκονται σε μια λανθασμένη κατάσταση καταρχήν δεν αναγνωρίζουν τα σφάλματα, οπότε τα αναπαράγουν, είτε στον συναισθηματικό είτε τον κοινωνικό τομέα. Από την άλλη, όταν οι ανάγκες του ανθρώπου ικανοποιούνται αυτός δεν έχει κίνητρο να εξετάσει αν ικανοποιούνται με σωστό ή θεμιτό τρόπο, οπότε δεν έχει και λόγο να τις διορθώσει.

Οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει σε σχέσεις όπου ήταν θύματα κακομεταχείρισης δεν το συνειδητοποιούν και παραμένουν στον φαύλο κύκλο τον οποίο έμαθαν από νωρίς.

Διορθώνεται;

Όταν ένα άτομο έχει υποψίες ότι βρίσκεται σε σχέση που το κακομεταχειρίζονται έχει ευθύνη απέναντι στον εαυτό του να εξετάσει αν πράγματι συμβαίνει αυτό. Θα χρειαστεί να εξετάσει το είδος των σχέσεων που είχε μεγαλώνοντας, να βρει τα κοινά σημεία και, με το χέρι στην καρδιά, να εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο ικανοποιούνται οι ανάγκες του. Στη συνέχεια θα πρέπει να αποφασίσει τι είναι αποδεκτό και τι απαράδεκτο, τι είναι αυτό που του δίνει φτερά και τι είναι αυτό που του κόβει τα φτερά, ώστε να τηρήσει με συνέπεια κάποιες βασικές αρχές για να βρει την προσωπική του ισορροπία και ευτυχία.

health.in.gr

Ειδήσεις Σήμερα: