O Νάρκισσος, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ερωτεύθηκε τον εαυτό του όταν αντίκρυσε το είδωλό του στα νερά μιας πηγής. Η αγάπη αυτη μετράπηκε σε ένα ανικανοποίητο πάθος, που τον οδήγησε τελικά στον θάνατο. Υπάρχουν άραγε σύγχρονοι νάρκισσοι;

Τι ακριβώς είναι ο ναρκισσισμός;
Πρόκειται για ένα μοτίβο χαρακτηριστικών και συμπεριφορών που δηλώνουν το ξελόγιασμα και την εμμονή με τον εαυτό, αποκλείοντας άλλα άτομα, και το εγωιστικό και ανελέητο κυνήγι της ατομικής ευχαρίστησης, κυριαρχίας και φιλοδοξίας.

Η διαταραχή της ναρκισσιστικής προσωπικότητας
Πρόκειται για ένα μοτίβο μεγαλομανίας, στη φαντασία ή τη συμπεριφορά, ανάγκη για θαυμασμό και λατρεία και έλλειψη συναισθημάτων για τον άλλον, κάτι που ξεκινά νωρίς στην ενήλικη ζωή κι εμφανίζεται σε διάφορες πτυχές της.

Πώς να αναγνωρίσετε τη ναρκισσιστική προσωπικότητα
Για να γίνει η διάγνωση, χρειάζονται πέντε ή περισσότερα κριτήρια.
Το άτομο:

  • Αισθάνεται υπεροχή και ιδιαίτερα σημαντικό (πχ υπερβάλλει για τις επιδόσεις και τα ταλέντα του σε σημείο που να λέει ψέματα, απαιτεί να αναγνωρίζεται ως ανώτερο χωρίς αντίστοιχες επιδόσεις).
  • Έχει φαντασιώσεις σχετικά με χωρίς όρια επιτυχία, δόξα, δύναμη, παντοδυναμία, εξυπνάδα (εγκεφαλικός νάρκισσος) σωματική ομορφιά ή σεξουαλικές επιδόσεις (σωματικός νάρκισσος) ή ιδανική, παντοτινή αγάπη ή πάθος, όλα αυτά σε σημείο που να του γίνονται έμμονες ιδέες.
  • Είναι πεπεισμένος ότι για τη μοναδικότητά του και γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να τον καταλαβαίνουν, να συγχρωτίζεται και να συνδέεται μόνο με άλλα εξίσου ιδιαίτερα ή υψηλού κύρους σαν τον ίδιο άτομα.
  • Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό, λατρεία, προσοχή κι επιβεβαίωση ή, αν κάτι τέτοιο δεν πετύχει, επιθυμεί να τον φοβούνται οι άλλοι και να είναι φοβερός και τρομερός.
  • Θεωρεί ότι έχει αναφαίρετα δικαιώματα γενικώς. Προσδοκά παράλογη ή ιδιαίτερη μεταχείρηση.
  • Απαιτεί αυτόματη και ολοκληρωτική συμμόρφωση με τις προσδοκίες του.
  • Χρησιμοποιεί τους άλλους για να πετύχει τους δικούς του σκοπούς.
  • Δεν έχει ενσυναίσθηση, δηλαδή συναισθήματα κατανόησης προς τους άλλους.
  • Διαρκώς ζηλεύει τους άλλους ή πιστεύει ότι οι άλλοι τρέφουν τα ίδια συναισθήματα απέναντί του.
  • Αλλαζόνας, επηρμένες συμπεριφορές ή στάση που συνδυάζονται με λυσσασμένο θυμό όταν απογοητεύεται, εκνευρίζεται, του πηγαίνουν κόντρα ή τον ξεμπροστιάζουν.

    Τι προκαλεί τη ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας
    Εξακολουθεί να μην είναι ξεκάθαρο αν η παθολογία του ναρκισσισμού είναι το αποτέλεσμα γενετικού σφάλματος ή δυσλειτουργικών οικογενειών και λανθασμένης ανατροφής του παιδιού, ή ακόμα άνομων κοινωνιών και διαταραγμένων διαδικασιών κοινωνικοποίησης.

    Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, όλοι οι άνθρωποι είναι νάρκισσοι στην αρχή της ζωής τους: τα βρέφη και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θεωρούν ότι είναι το κέντρο του σύμπαντος, τα πιο σημαντικά, παντοδύναμα και παντογνώστα όντα.

    Σε αυτή τη φάση της ανάπτυξης, το παιδί θεωρεί ότι οι γονείς είναι σχεδόν μυθικές φιγούρες, αθάνατοι και με τεράστια δύναμη, που υπάρχουν απλώς και μόνο για να ικανοποιούν τις ανάγκες του παιδιού, να το τρέφουν και να το προστατεύουν. Το παιδί βλέπει τόσο τον εαυτό του όσο και τους άλλους ανώριμα. Πρόκειται για τον πρώιμο ναρκισσισμό της ψυχοδυναμικής θεωρίας.

    Αναπόφευκτα, η πραγματικότητα γρήγορα διαβρώνει αυτές τις πεποιθήσεις και πρσγειώνει το παιδί στον αληθινό κόσμο. Η προσαρμογή είναι μια διαδικασία απομυθοποίησης. Αν αυτή η διαδικασία είναι απότομη, αντιφατική, απρόβλεπτη, αυθαίρετη κι έντονη, ο ψυχικός τραυματισμός του βρέφους είναι μεγάλου βαθμού.

    Σε αυτή τη διαδικασία σημαντική είναι και η συναισθηματική υποστήριξη από τους γονείς. Σε περίπτωση που λείπει, η αίσθηση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης στην ενήλικη ζωή τείνουν να έχουν διακυμάνσεις, από την υπερβολική εκτίμηση στην υπερβολική υποτίμηση. Οι ενήλικες νάρκισσοι εξελίσσονται έτσι λόγω κάποιας πικρής απογοήτευσης ή ριζικής απομυθοποίησης νωρίς στη ζωή τους.

    Αλλά και οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία ή οι δυσλειτουργικές οικογένειες συντελούν στην εμφάνιση της διαταραχής αυτής στην ενήλικη ζωή.

    Οι εννιά διαφορετικοί τύποι νάρκισσου

    Ο συναισθηματικός επαίτης
    Το άτομο αυτό είναι απύθμενο πηγάδι συναισθηματικών αναγκών, αισθάνεται μια επώδυνη συναισθηματική πείνα που δεν μπορεί να ικανοποιήσει. Δεν του φτάνει πόσο τον αγαπάνε, πάντα θέλει περισσότερο.

    Όταν δε βλέπει τον/την σύντροφό του, είναι σαν να έχει κοπεί η παροχή αγάπης. Προξενεί απογοητεύσεις στο σύντροφό του, που συχνά του λέει ‘μα κάναμε διακοπές μαζί! Χτες μιλούσαμε δυο ώρες στο τηλέφωνο!’. Ο ίδιος δε μπορεί να καλμάρει και να φροντίσει συναισθηματικά τον εαυτό του. Συνήθως έχει άγχος και φόβο εγκατάλειψης.

    Ο εκλεκτός εραστής
    Πιστεύει στην ιδεολογία της ρομαντικής αγάπης, με πλούσια συναισθηματική ζωή, που βασίζει τις σχέσεις του σε υπερβολικές εξομολογήσεις για τον εαυτό του, που φτάνουν στο σημείο μεγαλομανίας.

    Οποιοδήποτε ελάττωμα του συντρόφου του το κατακρίνει και το παίρνει προσωπικά. Τα μεγαλόσχημα λόγια του ‘κανείς δεν θα σε αγαπήσει όπως εγώ’ προσπαθούν να κρύψουν το πόσο εύθραστος συναισθηματικά αισθάνεται. Η υπερβολή του σύντομα αρχίζει να κουράζει τον σύντροφό του, που τον εγκαταλείπει, με αποτέλεσμα η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή του να καταρρακώνονται.

    Ο τραπεζίτης της δύναμης
    Είναι το άτομο που έχει ερωτευθεί τη δύναμη, την οποία εκφράζει με επιθετικότητα, μείωση και τρομοκράτηση των υπαλλήλων του. Επίσης, μπορεί να είναι ψυχρός και γραφειοκράτης. Όμως, κρατά τη δύναμη στα χέρια του και τη χρησιμοποιεί διαρκώς. Η αλλαζονεία του είναι χαρακτηριστική και δείχνει περιφρόνηση για τους κατώτερους του.

    Δεν τρέφει θετικά συναισθήματα ή κατανόηση για τους άλλους. Παίρνει αποφάσεις χωρίς να σκέφτεται τις συνέπειες για τους άμεσα ενδιαφερόμενους: το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι η προσωπική του άνοδος και το κυνήγι των χρυσών ευκαιριών στη δουλειά του. Η μεγαλομανία του επικεντρώνεται στην επιτυχία και τα επιτεύγματά του δεν είναι ποτέ αρκετά για να συνταιριαστούν με την εσωτερική του εικόνα της επιτυχίας.

    Ο διαμορφωτής του σώματος
    Δείχνει ωραίος! Αλλά αυτό είναι μόνο επιφανειακό. Οι αξίες του: εικόνα, μόδα, γοητεία, νεότητα και ομορφιά. Δεν πρόκειται απλώς για το πρότυπο της εποχής μας, ή τον άνθρωπο που προσέχει τον εαυτό του και πάει στο γυμναστήριο και επενδύει στην εξωτερική του εμφάνιση, αλλά για μια διαταραγμένη προσωπικότητα με υπερβολική ανάγκη να τον θαυμάζουν οι άλλοι.

    Η αυτοεκτίμησή του επικεντρώνεται στην εξωτερική του εμφάνιση. Προσελκύει εύκολα κόσμο, αλλά δε μπορεί να διατηρήσει μακροχρόνιες σχέσεις. Ο εσωτερικός του κόσμος είναι άδειος και μουντός.

    Ο οργισμένος
    Πρόκειται για φανερά ναρκισσιστική προσωπικότητα, με θυμό που βράζει μέσα στο άτομο και ξεσπά με ή χωρίς λόγο στα άτομα γύρω του. Η δυσαρέσκεια και η δυστυχία του εκφράζονται με αυξανόμενη επιθετικότητα.

    Υπάρχουν επεισόδια εκρηκτικού θυμού που αφήνουν τους άλλους άναυδους. Χαρακτηριστική είναι η υπερευαισθησία του σε οποιαδήποτε προσβολή, φανταστική ή πραγματική. Παίρνει το κάθε τι προσωπικά και το παρερμηνεύει ως επίθεση.

    Αυτό που πυροδοτεί το θυμό του είναι ναρκισσιστική προσβολή. Βλέπει τον κόσμο ως άσπρο/μαύρο, ποτέ με ενδιάμεσες αποχρώσεις και κατηγορεί τους πάντες, εκτός από τον εαυτό του. Η λογική του έχει παρανοϊκή χροιά.

    Ο κολπατζής
    Πρόκειται για μια επιφανειακά γοητευτική προσωπικότητα που σαγηνεύει τους άλλους. Δυστυχώς όμως, κάτω από την επιφάνεια κρύβεται μια διαταραγμένη προσωπικότητα. Πίσω από τα ‘έχε μου εμπιστοσύνη’ μηνύματα, κρύβεται δόλος και κακεντρέχεια, εκμετάλλευση του άλλου και αίσθηση προδοσίας όταν το ‘θύμα’ αντιληφθεί τι συμβαίνει.

    Ο ‘κολπατζής’ νάρκισσος είναι ανελέητος στις σχέσεις του, ξεγελά τον/την σύντροφό του με απιστίες, κλοπές, απάτες ή ακόμα κι εγκληματικές πράξεις. Υπάρχει ίντριγκα κι ευχαρίστηση στο να στήνει το κόλπο.

    Ο φαντασιόπληκτος
    Έχει έναν περίπλοκο εσωτερικό κόσμο, όπου όλη η ευχαρίστηση βρίσκεται στο βασίλειο της φαντασίας και όχι στην πραγματικότητα. Πρόκειται για άτομο που δείχνει κάπως επιφανειακό, ανάλαφρο, άδειο και μπορεί να έχει κοινωνικές φοβίες.

    Είναι εγκλωβισμένος στον εσωτερικό του κόσμο και έχει μεγαλομανίες που δεν τις γνωστοποιεί απαραίτητα στους άλλους, αλλά τις ζει μέσα του. Έχει μεγάλη ιδέα για τον εαυτό του και η αυταπάτη του είναι ότι είναι σπουδαίος, ωραίος, αγαπητός, θαυμαστός.

    Ο εσωτερικός του κόσμος αποτελεί πηγή ευχαρίστησης, την οποία δε βρίσκει εξωτερικά. Δεν εμπιστεύεται κανέναν και είναι δύσκολος στις σχέσεις του, αφού δε δίνει τίποτα στους άλλους. Αντί η φαντασία του να τροφοδοτεί την προσωπικότητά του και τη ζωή του, δημιουργεί την ψευδαίσθηση της ανεξαρτησίας.

    Ο μάρτυρας
    Υποφέρει και γύρω από αυτό περιστρέφεται η ύπαρξή του. Η προσωπική του ταυτότητα βασίζεται πάνω στον πόνο και τη δυστυχία ή το να είναι θύμα ή επιζών τρομερών ψυχικών καταστάσεων. Ο πόνος δικαιώνει την τεράστια απορρόφηση στον εαυτό, με παρασιτικές απαιτήσεις και συχνά σχέσης εκμετάλλευσης.

    Ο πόνος δεν αφορά απλώς το παρελθόν, μολύνει το παρόν και το μέλλον και καθιστά αδύνατη την συναισθηματική ισορροπία. Ο πόνος δεν είναι ποτέ αρκετός, πάντα χρειάζεται λίγο ακόμα γι’ αυτό το είδους νάρκισσου και η τέχνη του αυτοσαμποταρίσματος τελειοποιείται καθημερινά.

    Ο πόνος αυτός δεν είναι ο απλός πόνος που αισθάνεται ο κάθε άνθρωπος: πρόκειται για ναρκισσιστικό πόνο μεγαλομανίας ‘κανείς δεν έχει υποφέρει ποτέ όσο εγώ’, και αυτή είναι ίσως η μόνη του παρηγοριά.

    Κάνει σχέσεις με άτομα που θέλουν να είναι χρήσιμα στους άλλους. Η ιστορία του θύματος συνεχίζεται και αποτελεί τρόπο να ελέγχει τους πάντες και τα πάντα, μέχρι που οι άλλοι να αισθανθούν ότι τους χρησιμοποιεί. Ο πόνος του νάρκισσου είναι μια άμυνα για να αποφύγει τον πραγματικό πόνο, όταν αυτός εμφανίζεται στη ζωή.

    Ο σωτήρας
    Συνήθως δείχνει γεμάτος αρετές και προτερήματα, σπεύδει να βοηθήσει, νοιάζεται και φροντίζει τους άλλους. Σχεδόν πάντα. Αυτός ο τύπος νάρκισσου εμπλέκεται σε ανισόρροπες σχέσεις, τα δίνει όλα μονομερώς, κουράζεται, εκνευρίζεται και ρωτάει ‘γιατί δεν ικανοποιούνται επιτέλους οι δικές μου ανάγκες;’

    Πίσω από αυτή την αρχικά θετική εμφάνιση, κρύβεται η μεγαλομανία του τύπου ‘μόνο εγώ μπορώ ν’ αλλάξω τα πράγματα’. Θέλει να έχει τον έλεγχο των πραγμάτων και κυνηγά το συναίσθημα και τις ανεκπλήρωτες ανάγκες του. Πρόκειται για έναν τοκογλύφο των συναισθημάτων και των σχέσεων, αφού για ό,τι δώσει το ζητάει πίσω φορτικά και στο πολλαπλάσιο.

    Υπάρχει βοήθεια;
    Ναι, αλλά από επαγγελματία της ψυχικής υγείας και μόνο όταν το ίδιο το άτομο επιθυμεί ν’ αλλάξει το δυσλειτουργικό μοτίβο συμπεριφοράς του και να το αντικαταστήσει με κάτι υγιέστερο για τον ίδιο και τους γύρω του.

    Τα άτομα που συναναστρέφονται με κάποιον με ναρκισσιστική προσωπικότητα μπορούν επίσης να πάρουν βοήθεια ώστε να μάθουν να χειρίζονται την ιδιόμορφη αυτή κατάσταση ή να κάνουν τις επιλογές τους και να απεμπλακούν από αυτή.

    • health.in.gr

    Ειδήσεις Σήμερα: