Ιδιοπαθής σκολίωση της σπονδυλικής στήλης, μύθοι και πραγματικότητα

Σκολίωση είναι η τρισδιάστατη παραμόρφωση της σπονδυλικής στήλης, η οποία εμφανίζεται, όταν μεν κοιτάμε από πλάγια, με τάση λορδωτική, ενώ, όταν κοιτάμε από μπροστά, κυρτωμένη προς τα δεξιά ή αριστερά, σχηματίζοντας C ή S. Η στροφή αυτή παρασύρει και τις πλευρές, σχηματίζοντας τον χαρακτηριστικό σκολιωτικό ήβο. Η παραμόρφωση είναι γνωστή από την εποχή του Ιπποκράτη, ο οποίος πρώτος χρησιμοποίησε τους όρους κύφωση, λόρδωση και σκολίωση.

Η σκολίωση σε ποσοστό 85% έως 90% είναι ιδιοπαθής, δηλαδή άγνωστης αιτιολογίας. Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να επισημανθεί η λανθασμένη αντίληψη, παλαιά ευτυχώς, ότι η σκολίωση συνδέεται με τη διατροφή του παιδιού, με τη στάση του σώματος την ώρα της μελέτης, με την πλευρά του σώματος στην οποία κρεμά την τσάντα, με την άσκηση του σώματος κ.ά. Πολλές υποθέσεις και μελέτες έχουν γίνει για την αιτιολογία της σκολίωσης, οι οποίες αφορούσαν στη λειτουργία του λαβύρινθου στο αφτί, στο μυοσυνδετικό σύστημα της σπονδυλικής στήλης και στους μεσοσπονδύλιους δίσκους. Μέχρι σήμερα όμως δεν έχει ενοχοποιηθεί κάτι συγκεκριμένο, και ίσως κάποτε η γενετική αποκαλύψει την αιτία ή τις αιτίες της σκολίωσης.

Σε ποσοστό 10% έως 15%, η αιτία της σκολίωσης είναι γνωστή και είναι δυνατόν να οφείλεται σε αποτυχία σχηματισμού των σπονδύλων στην εμβρυϊκή ηλικία (συγγενής σκολίωση), σε βλάβες του νευρικού ή του μυϊκού συστήματος (νευρομυϊκή σκολίωση), ενώ μπορεί ακόμη να οφείλεται σε τραύμα, φλεγμονές, όγκους, ρευματικά νοσήματα ή μεταβολικές παθήσεις της σπονδυλικής στήλης. Τέλος, ψευδής σκολίωση της σπονδυλικής μπορεί να δημιουργείται από την κακή στάση του σώματος, την ανισοσκελία, τις παθήσεις του ισχίου ή από την οσφυοϊσχιαλγία.

Η ιδιοπαθής σκολίωση διακρίνεται, ανάλογα με την ηλικία εμφάνισης, σε:
· Νηπιακή (ηλικία 0 έως 3 ετών, κατ’ άλλους 0 έως 5 ετών)
· Παιδική (ηλικία 3 ή 5 ετών έως την έναρξη της εφηβείας ή ήβης)
· Εφηβική (έναρξη της ήβης ή της εφηβείας έως τη σκελετική ωρίμανση, περίπου 17 ετών)
· Ενηλίκων (μετά τη σκελετική ωρίμανση)

Η έγκαιρη διάγνωση, μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην αντιμετώπιση των σκολιωτικών κυρτωμάτων. Η κλινική εξέταση για την έγκαιρη διάγνωση της σκολίωσης γίνεται με μια επεμβατική, γρήγορη, ανέξοδη και κυρίως αξιόπιστη μέθοδο: τη δοκιμασία επίκυψης (Adam`s forward bending test). Κατά τη δοκιμασία αυτή, ο εξεταζόμενος σε όρθια θέση σκύβει προς τα εμπρός, με τα γόνατα τεντωμένα, τις φτέρνες σε ευθεία γραμμή και τα χέρια να κρέμονται χαλαρά προς τα κάτω, ενώ οι ώμοι βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με τα ισχία. Στη θέση αυτή, ο εξεταστής παρατηρεί τη ράχη με προσοχή και κάθε ασυμμετρία του κορμού θεωρείται ύποπτη για σκολίωση, οπότε το παιδί παραπέμπεται για ακτινολογικό έλεγχο. Ο έλεγχος κατά την πρώτη εξέταση περιλαμβάνει ακτινογραφία ολόκληρης της σπονδυλικής στήλης σε όρθια θέση.

Σε πολλές χώρες (ΗΠΑ, Ευρώπη, Ασία, Αφρική) η έγκαιρη διάγνωση στηρίχτηκε στη μαζική εξέταση παιδιών στα σχολεία (school screening for scoliosis). Στην Ελλάδα, η μεγαλύτερη έρευνα έγινε με επιστημονικό υπεύθυνο το γράφοντα και αφορούσε στις περιοχές της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, της Αιτωλοακαρνανίας και της Βορείου Ηπείρου, όπου εξετάστηκαν 85.222 παιδιά, ηλικίας 9 έως 14 ετών. Από τα παιδιά αυτά, 4.185 παραπέμφθηκαν για ακτινολογικό έλεγχο. Αυτά που βρέθηκαν με σκολίωση ίση ή μεγαλύτερη των 10 μοιρών ήταν 1.436 και χρειάστηκαν παρακολούθηση, ενώ εκείνα με σκολίωση 20 έως 40 μοιρών ήταν 170 και επιλέχθηκε η συντηρητική αντιμετώπιση (χρήση κηδεμόνα). Τα παιδιά που χρειάστηκαν χειρουργική αντιμετώπιση (>40 μοίρες) ήταν έντεκα.

Η πρώιμη διάγνωση, λοιπόν, της σκολίωσης ή άλλων παραμορφώσεων της σπονδυλικής στήλης και η έγκαιρη αντιμετώπισή τους προλαμβάνουν σοβαρές παραμορφώσεις, ενώ τα περιστατικά που φτάνουν στο χειρουργείο είναι μικρότερα και διορθώνονται καλύτερα σε σχέση με εκείνα του παρελθόντος. Επίσης, έχει βρεθεί ότι, χάρη σε αυτές τις έρευνες, οι περιπτώσεις που χρειάζονται χειρουργείο έχουν ελαττωθεί κατά 63%.

Η φυσική εξέλιξη της σκολίωσης δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια, δηλαδή δεν είναι δυνατόν να προκαθοριστεί η επιδείνωση, η στασιμότητα ή η διόρθωσή της. Τα πράγματα όμως δεν είναι απογοητευτικά. Επί σειρά ετών εκτεταμένες έρευνες σε παιδιά με σκολίωση έχουν δώσει αποτελέσματα, βάσει των οποίων έχουν τεθεί προγνωστικοί παράγοντες και κανόνες για την αντιμετώπιση της σκολίωσης, μερικοί από τους οποίους είναι:

To φύλο: Η σκολίωση φαίνεται να είναι πιο συχνή στα κορίτσια σε αναλογία 5/1 μέχρι 7/1 σε σχέση με τα αγόρια, ενώ στα αγόρια είναι πιο συχνή η κύφωση.

Η ηλικία: H σκολίωση εμφανίζει τάσης επιδείνωσης στην περίοδο ταχείας ανάπτυξης της εφηβείας (10 έως 14) και στην προ της εμμηνορρυσίας περίοδο (ηλικίες σε κίνδυνο).

Η σκελετική ωρίμανση: Η τάση επιδείνωσης είναι αντιστρόφως ανάλογη της σκελετικής ωρίμανσης. Με άλλα λόγια, όσο πιο ανώριμος είναι ο σκελετός ενός παιδιού τόσο μεγαλύτερες πιθανότητες έχει να επιδεινωθεί η σκολίωση που παρουσιάζει. Η οστική ηλικία, η οποία δεν συμβαδίζει πάντα με τη χρονολογική, φαίνεται καλύτερα από μια ακτινογραφία του καρπού ή του αγκώνα.

Σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης το είδος ή το μέγεθος του κυρτώματος της σπονδυλικής στήλης.

Η αντιμετώπιση της σκολίωσης διακρίνεται σε συντηρητική και σε χειρουργική.
Η συντηρητική περιλαμβάνει απλή παρακολούθηση ή εφαρμογή κηδεμόνων. Η απλή παρακολούθηση συνίσταται σε μια απλή κλινική εξέταση του παιδιού ανά τακτά χρονικά διαστήματα, με βάση τους προγνωστικούς παράγοντες με ή χωρίς ακτινολογικό έλεγχο.
Η παρακολούθηση αφορά στα σκολιωτικά κυρτώματα μέχρι 20 μοίρες.
Σκολιωτικά κυρτώματα τα οποία κατά την παρακολούθηση επιδεινώνονται κατά 5 μοίρες ή κατά την πρώτη εξέταση είναι μεγαλύτερα των 20 έως 25 μοιρών, χαρακτηρίζονται ως υψηλού κινδύνου και πρέπει να αντιμετωπιστούν με κηδεμόνα, πάντα με γνώμονα την ηλικία ή άλλα στοιχεία. Ο κηδεμόνας αποτελείται από ειδικά ελαφριά υλικά και είναι ένα ειδικό ένδυμα που φοριέται από το παιδί.
Οι στόχοι της εφαρμογής του κηδεμόνα είναι να αναχαιτιστεί η επιδείνωση και να επιτευχθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διόρθωση. Ο κηδεμόνας πρέπει να φοριέται 16 ώρες το 24ωρο (όχι 23 ώρες όπως παλαιότερα), να παρακολουθείται η σωστή εφαρμογή του, καθώς και τα σημεία στα οποία πιέζει. Η εφαρμογή του ολοκληρώνεται με την οστική ωρίμανση, αλλά αφαιρείται σταδιακά βάσει προγράμματος, και το παιδί πρέπει να παρακολουθείται μέχρι την ηλικία των 25 ετών.

Η σωματική άσκηση ή η κινησιοθεραπεία δεν έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει την εξέλιξη, θετική ή αρνητική, της σκολίωσης. Φαίνεται, όμως, ότι συμβάλλει στη διατήρηση της ισορροπίας και της καλής φυσικής κατάστασης του μυοσυνδεσμικού συστήματος που περιβάλλει τη σπονδυλική στήλη.

Όταν το σκολιωτικό κύρτωμα ξεπερνά τις 40 μοίρες, η θεραπεία η οποία ενδείκνυται είναι η χειρουργική, πάντα όμως με βάση τα χαρακτηριστικά του παιδιού και τη φυσική εξέλιξη του συγκεκριμένου κυρτώματος (όπως, π.χ., η ηλικία και η ανταπόκριση στη συντηρητική αντιμετώπιση).

Η χειρουργική αντιμετώπιση της σκολίωσης με τα σύγχρονα υλικά προσφέρει καλύτερα ποσοστά διόρθωσης με καλύτερη σταθερότητα και διατήρηση της διόρθωσης, μικρότερο χρόνο παραμονής στο νοσοκομείο και άμεση κινητοποίηση του ασθενούς χωρίς κηδεμόνα.

Ένα επιπλέον στοιχείο που προκαλεί αισθητικό πρόβλημα και πρέπει να διορθωθεί είναι ο σκολιωτικός ήβος. Η διόρθωση μπορεί να επιτευχθεί με διάφορες τεχνικές, ταυτόχρονα με τη διόρθωση του κυρτώματος ή σε δεύτερο χρόνο.

Όσα έχουν γραφτεί και θα γράφονται για την ιδιοπαθή σκολίωση και την αντιμετώπισή της είναι ελλιπή, αν δεν τονιστούν η σημασία του ψυχολογικού παράγοντα σε όλα τα στάδια, από τη διάγνωση μέχρι την αντιμετώπιση, καθώς και το πόσο η επιτυχία ή η αποτυχία εξαρτάται από αυτόν.
Αρκεί μόνο να σκεφτούμε πώς αισθάνεται ένα κορίτσι 12 ετών, το οποίο αρχίζει να ταυτίζεται με το φύλο του, να νιώθει γυναίκα, όταν ανακαλύπτει ότι το σώμα του είναι παραμορφωμένο, ενώ κατά τα άλλα είναι ένα υγιές παιδί. Απευθυνόμενη στον ορθοπεδικό της, δεν μπορεί να πάρει σαφή απάντηση σε ερωτήματα, όπως «γιατί σε εκείνη», «τι έφταιξε», «ποια θα είναι η εξέλιξη», «πώς θα είναι με τον κηδεμόνα» ειδικά το καλοκαίρι, και άλλα πολλά σχετικά με το πρόβλημα, το οποίο θεωρείται καταστροφή από το παιδί.

Από την εμπειρία μου, η προσέγγιση είναι δύσκολη, δεν υπάρχει περιθώριο αυτοσχεδιασμού και απαιτούνται άριστη γνώση, εκπαίδευση και εμπειρία στις παραμορφώσεις της σπονδυλικής στήλης γενικά αλλά και στη σκολίωση ειδικότερα, ώστε να αποκτηθεί η εμπιστοσύνη του παιδιού και των γονέων και να υπάρξει φιλική σχέση με το θεράποντα, με σκοπό την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση με το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

health.in.gr