Ο διατροφικός εφιάλτης και το αδιέξοδο των καταναλωτών

Η Κρόιτσφελντ Γιάκομπ είναι μια σχετικά σπάνια ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος. Χαρακτηρίζεται από τη σχετικά ταχεία εμφάνιση διαταραχών του μυϊκού συντονισμού και συμπτώματα άνοιας, που εμφανίζονται σε άτομα μεγάλης κυρίως ηλικίας. Ο έντονος προβληματισμός ξεκίνησε από τη στιγμή που οι επιστήμονες ανακάλυψαν μία νέα παραλλαγή της νόσου, που συνήθως περιγράφεται με την κωδική ονομασία nv-CJD, η οποία, όπως όλα δείχνουν, οφείλεται στη μετάδοση της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών στον άνθρωπο. Η νέα αυτή παραλλαγή προσβάλλει ανθρώπους κάθε ηλικίας και μάλιστα δύο από τα πιο πρόσφατα κρούσματα εντοπίστηκαν σε ένα μωρό και έναν έφηβο. Οι δύο ασθένειες στα βοοειδή και τον άνθρωπο έχουν το ίδιο βιοχημικό αποτύπωμα, γεγονός που έχει επιβεβαιωθεί και πειραματικά, ενώ εκκρεμούν μόνο επαναλήψεις των πειραμάτων για μεγαλύτερη σιγουριά.

Ο ανθρώπινος παραλογισμός και η παραβίαση των κανόνων της φύσης προς όφελος του οικονομικού κέρδους φαίνονται ξεκάθαρα, αν προσπαθήσουμε να καταγράψουμε το χρονικό της εξέλιξης της νόσου από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέχρι τις μέρες μας, και αποτελεί το πραγματικό αίτιο του προβλήματος, όπως αυτό παρουσιάζεται σήμερα. Όπως όλοι πια παραδέχονται, το πρόβλημα ξεκίνησε όταν οι Βρετανοί παραγωγοί άρχισαν να θανατώνουν μαζικά πρόβατα που είχαν προσβληθεί από τη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια των προβάτων, μία ασθένεια γνωστή εδώ και πολλά χρόνια. Η ασθένεια αυτή, που ονομάζεται και scrapie, μοιάζει πολύ με τη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών. Τα πρόβατα που σφάζονταν μετατρέπονταν σε κρεατάλευρα και οστεάλευρα, χωρίς μάλιστα να τηρούνται οι απαραίτητοι κανόνες αποστείρωσης, για να μειωθεί το κόστος παραγωγής. Οι ζωοτροφές που παράγονταν χρησιμοποιήθηκαν για την εκτροφή βοοειδών. Εκείνη την εποχή κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει τη στενή σχέση που είχαν οι σπογγώδεις εγκεφαλοπάθειες των βοοειδών και των προβάτων και πολύ περισσότερο τη σχέση τους με την Κρόιτσφελντ Γιάκομπ. Οι κτηνοτρόφοι, για να έχουν ζώα που μεγαλώνουν γρηγορότερα και για να παράγουν περισσότερο κρέας, έκαναν τις αγελάδες από χορτοφάγες σαρκοβόρες, εισάγοντας στη διατροφή τους κρεατάλευρα και οστεάλευρα, παραβιάζοντας κάθε φυσικό κανόνα. Η φύση όμως εκδικείται.

Τον Απρίλιο του 1985 αναφέρεται το πρώτο κρούσμα «τρελής αγελάδας» σε μία φάρμα του Κεντ, ενώ τον Οκτώβριο του 1987, η νόσος έχει πάρει τις διαστάσεις επιδημίας και εμφανίζεται σε χιλιάδες βρετανικά ζώα. Μόλις τον Ιούλιο του 1988, η βρετανική κυβέρνηση αποφασίζει να απαγορεύσει την εκτροφή των βοοειδών με υποπροϊόντα ζώων, όπως τα κρεατάλευρα. Από τότε, αυτές οι ζωοτροφές εξάγονται στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Μόνο εκείνη τη χρονιά εξήχθησαν 25.000 τόνοι. Μόλις το 1996, ανεξάρτητες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών συνδέεται με τη νέα παραλλαγή της Κρόιτσφελντ Γιάκομπ, η οποία ευθυνόταν για το θάνατο δέκα ανθρώπων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγόρευσε με μεγάλη καθυστέρηση τις εξαγωγές κρεατάλευρων από τη Βρετανία, και σήμερα, τέλος του 2000, 77 άτομα έχουν πεθάνει από τη νέα παραλλαγή της νόσου στη Βρετανία, δύο στη Γαλλία και ένα στην Ιρλανδία.

Σημείο έντονου προβληματισμού και μεγάλης επιστημονικής διαμάχης είναι το αίτιο που προκαλεί την ασθένεια τόσο στα βοοειδή όσο και στους ανθρώπους. Το αίτιο είναι ένας λοιμώδης παράγοντας που μέχρι πρόσφατα η επιστήμη δεν ήταν σε θέση να διερευνήσει και να αναλύσει πλήρως. Αρχικά υποτέθηκε ότι επρόκειτο για έναν ιό με μεγάλο χρόνο επώασης. Γρήγορα όμως οι μελέτες απέδειξαν ότι η νόσος μπορούσε να μεταδοθεί από μολυσμένο υλικό στο οποίο είχαν εφαρμοστεί όλες οι τεχνικές που θα μπορούσαν να καταστρέψουν έναν ιό. Παράλληλα, εργαστηριακές τεχνικές που κατέστρεφαν πρωτεΐνες φαίνεται ότι ήταν σε θέση να αναχαιτίσουν τη μετάδοση της νόσου. Έτσι, όλοι σήμερα φαίνεται να καταλήγουν στο ότι το αίτιο είναι μία λοιμώδης πρωτεΐνη που ονομάστηκε prion. Η πρωτεΐνη αυτή έχει ένα παθολογικό σχήμα, μία παθολογική διαμόρφωση στο χώρο. Το ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι υπάρχει και στον οργανισμό μας σε φυσιολογικές συνθήκες, σε διαμόρφωση που δεν προκαλεί κανένα πρόβλημα. Η παθολογική πρωτεΐνη, καθώς έρχεται σε επαφή με τη φυσιολογική, ευνοεί τη μετατροπή της σε παθολογική. Στη συνέχεια, συγκεντρώνεται στο κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλεί τον εκφυλισμό του.

Ένα άλλο μεγάλο ζήτημα είναι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες η νόσος περνά από τα βοοειδή στον άνθρωπο. Οι τελευταίες έρευνες έχουν καταφέρει να αποδείξουν ότι το βιοχημικό αποτύπωμα της νέας παραλλαγής της νόσου Κρόιτσφελντ Γιάκομπ και της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών είναι το ίδιο. Αυτό το στοιχείο από μόνο του είναι πολύ σημαντικό αλλά όχι αρκετό. Η αποτελεσματική προστασία του καταναλωτικού κοινού απαιτεί περαιτέρω διερεύνηση πολλών ζητημάτων. Οι ειδικές επιστημονικές επιτροπές μελετούν τη σχέση μεταξύ της ποσότητας του μολυσμένου κρέατος που πρέπει να καταναλωθεί, ώστε να μεταδοθεί και να αναπτυχθεί η νόσος, αν αυτό δρα αθροιστικά ή όχι, καθώς και το γιατί, ενώ η νόσος προϋπήρχε στα πρόβατα, η υγεία μας τότε δεν διέτρεξε κανέναν κίνδυνο. Επίσης, οι χοίροι φαίνεται ότι είναι απρόσβλητοι και μεγάλο μέρος της έρευνας αφιερώνεται στην αναζήτηση του αιτίου που κάποια είδη ζώων δεν εκδηλώνουν τη νόσο. Οι πληροφορίες αυτές είναι ζωτικές, γιατί μπορεί να δείξουν το δρόμο για την απομάκρυνση του παθογόνου prion από κρέας που πιθανόν είναι μολυσμένο, καθώς και την καλύτερη προστασία του καταναλωτή.

Αυτήν τη στιγμή κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα αν ο κίνδυνος υπάρχει ή δεν υπάρχει ή το πόσο σοβαρά μπορεί να μας απειλήσει στο μέλλον. Η μόνη λύση για όλους μας είναι η αποφυγή του πανικού και η σωστή μας ενημέρωση, ώστε να προασπίσουμε αποτελεσματικά την υγεία μας.

Βιβλιογραφία

Preliminary Opinion : Oral Exposure of Humans to the BSE agent, Infective dose and space barriers, Scientific Steering Committee Meeting, 2-3 March 2000
Να τρώει κανείς ή να μην τρώει κρέας, Χρυσάνθη Παπαδοπούλου, Επίκουρη καθηγήτρια Μικροβιολογίας Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Άρθρο στο ΒΗΜΑ της Κυριακής, 19 Νοεμβρίου 2000-11-25.
Αμήχανη η πολιτεία, σε αδιέξοδο οι καταναλωτές, Τάνια Γεωργιοπούλου, Άρθρο στην Καθημερινή της Κυριακής, 19 Νοεμβρίου 2000

health.in.gr