Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η μαγεία του λόγου της τραγωδίας (Μέρος Γ’)

Για την κάθαρση της ψυχής από τα πάθη –χάρη στα έντονα συναισθήματα που βιώνει ο θεατής της τραγωδίας και επιδρούν στον ψυχικό κόσμο του– κάνει λόγο ο Αριστοτέλης και στο τελευταίο βιβλίο των Πολιτικών. Συναισθήματα όπως ο «έλεος» (οίκτος, συμπόνια), ο «φόβος» και ο «ενθουσιασμός» (έμπνευση, έξαρση ψυχοπνευματικών δυνάμεων), διατείνεται ο σπουδαίος αυτός ερευνητής και διανοητής, αγγίζουν την ψυχή όλων μας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, και μας βοηθούν να βιώσουμε τα δικά μας πάθη με πιο ηθικό τρόπο. Ο εν λόγω οίκτος προκαλείται για τον αναξιοπαθούντα σε μια τραγωδία, ο δε φόβος για τον όμοιο με εμάς.

Σε αντιδιαστολή προς τον Αριστοτέλη, ο μεγάλος δάσκαλός του, ο Πλάτων, απορρίπτει καθ’ ολοκληρίαν το καθαρά μιμητικό μέρος της ποίησης, την καλλιτεχνική και λογοτεχνική μίμηση της πραγματικότητας που χαρακτηρίζει τα έργα του Ομήρου και των τραγικών ποιητών. Και τούτο, διότι θεωρεί ότι όλα τα παρόμοια άλλο αποτέλεσμα δεν έχουν παρά να διαφθείρουν το νου των ακροατών, εκείνων τουλάχιστον που δεν έχουν ως αντιφάρμακο την ακριβή γνώση τού τι είναι στην πραγματικότητα αυτά τα κατασκευάσματα. Κατά τη δική του αντίληψη, η μιμητική τέχνη συγγενεύει και σχετίζεται με το μέρος εκείνο της ψυχής που βρίσκεται μακριά από τη φρόνηση, και από αυτόν το δεσμό δεν παράγεται κάτι το υγιές ή το αληθινό. Οι ποιητές εν συνόλω, αρχής γενομένης από τον Όμηρο, είναι απλώς μιμητές των ειδώλων της αρετής και των άλλων που πραγματεύονται στα ποιήματά τους, την αλήθεια όμως ούτε καν την προσεγγίζουν.

Εκκινώντας από την αντίληψη ότι η μίμηση είναι απλώς παιχνίδι χωρίς σοβαρότητα και μπορεί να εξαπατήσει τους αμαθείς ανθρώπους, αυτούς που δεν είναι σε θέση να την ξεχωρίσουν από την επιστημοσύνη, ο Πλάτων έρχεται αντιμέτωπος με την ποιητική και υποκριτική τέχνη, με τον κόσμο του τραγικού δράματος, που απέχει εξίσου από την αλήθεια και το ψέμα. Στην πραγματικότητα, ο κορυφαίος στοχαστής αντιπαρατίθεται στο λόγο –και μαζί στο περιεχόμενο ασφαλώς– της τραγωδίας, που αναπαριστά και προβάλλει έναν κόσμο εξόχως δυναμικό και συνεχώς μεταβαλλόμενο, με ετερογενή στοιχεία και εύθραυστες ισορροπίες.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, Δελτίον της Εταιρείας Ελλήνων Φιλολόγων (επιστημονικό περιοδικό) αφιερωμένο στον Πλάτωνα (έτος Ι’, 1958, τεύχη 19/20, εκδόσεις Ι. Σιδέρη).

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η μαγεία του λόγου της τραγωδίας (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η μαγεία του λόγου της τραγωδίας (Μέρος Β’)