Νίκος Καζαντζάκης: Πουλί που κούρνιαζε πάνω από την άβυσσο

Λοιπόν για τον Καζαντζάκη ήθελα να πω ότι μίλησα μια φορά μαζί του το 1946, όταν με τον μακαρίτη τον πατέρα σας (απευθυνόμενος στον Φάνη Ι. Κακριδή) ήρθαμε σε επιτροπή να εκτιμήσουμε τις ζημιές που έκαναν οι Γερμανοί στην Κρήτη. Τον Αύγουστο του 1946 με πήγανε στην Αγία Τριάδα. Δεν είχα ιερωθεί ακόμη, ήμουν στο γυμνάσιο καθηγητής. Τελείωσε ο εσπερινός και καθίσαμε και κάναμε μια συζήτηση, δεν μιλήσαμε για φιλοσοφίες αλλά για τις ζημιές που έκαναν οι Γερμανοί στην Κρήτη.

Στη δεκαετία του ’50-’60 διάβασα τα βιβλία του. Με τη γυναίκα του την Ελένη συζητήσαμε πολλές φορές και στο Καστέλι είχε έρθει και μου είπε τα τελευταία της ζωής του. Όταν ήμουν στη Γερμανία, ζήτησα να πάω στην κλινική που πέθανε να βάλω μια αναμνηστική πλάκα, αν μας το επέτρεπε ο διευθυντής. Αλλά αυτός είπε πως είναι τιμητικό, μα κανείς πλέον δεν θα ήθελε να ξαναμπεί στο δωμάτιο που πέθανε ο Καζαντζάκης, και δεν μ’ άφησε.

Η μαρτυρία μου για τον Καζαντζάκη: ένα πλατύ πνεύμα, πολύπλευρο, δεν μπορεί ο καθένας να το αγκαλιάζει. Θυμάμαι μια φορά, ένας απ’ τους δασκάλους, ο Σπένγκλερ, έγραψε ένα βιβλίο: «Η δύση της Δύσεως», η δύση του Δυτικού πολιτισμού. Γενικό χαρακτηριστικό που θα μπορούσαμε να πούμε για τον Καζαντζάκη είναι ότι έζησε το δράμα του Δυτικού πολιτισμού, το δράμα της Δύσεως. Το δράμα ενός ουμανισμού που ξεκίνησε με τόσα όνειρα το 1500-1600 και στο τέλος το 1920 έγινε απανθρωπισμός.

Το πνευματικό περιβάλλον που έζησε ο Καζαντζάκης στις αρχές του αιώνα μας και με δασκάλους τον Νίτσε, τον Φόιερμπαχ, τον Σπένγκλερ, ήταν αυτό που περιγράφει ο Σπένγκλερ στο βιβλίο του «Η δύση της Δύσεως». […] Θυμάμαι μια φράση του Νίτσε η οποία ταιριάζει στον Καζαντζάκη. Ο Νίτσε λέει: «Όποιος δεν είναι πουλί δεν μπορεί να κουρνιάζει πάνω από την άβυσσο», δηλαδή όποιος δεν έχει μεγάλα φτερά, μεγάλες δυνατότητες, δεν μπορεί να καταπιάνεται μ’ όλα τα πράγματα του κόσμου. Ο Καζαντζάκης κούρνιαζε πάνω από την άβυσσο, πήγαινε στην Κόλαση, στον Παράδεισο, πήγαινε εδώ-εκεί, αλλά είχε τη δύναμη να πηγαινοέρχεται στον κόσμο αυτόν. Δεν μπορούμε όλοι να κάνουμε αυτό το έργο του Καζαντζάκη. Δεν είναι όλοι πουλιά. Ο Καζαντζάκης ήταν πουλί και πήγαινε και δε χανότανε. Και όταν φαίνεται ότι πάει στην Κόλαση, ξέρει να ξαναγυρίσει.

Επίσης, παρομοιάζω τον Καζαντζάκη με τους ποντοπόρους στους περασμένους αιώνες. Οι θαλασσοπόροι εκείνοι, που έπρεπε ν’ ανιχνεύσουν τις στεριές και τις θάλασσες —και βεβαίως μερικοί χάνονταν και μερικοί το κατόρθωναν κι επιτέλους έβρισκαν αυτό που ήθελαν—, βρήκαν τ’ ακρωτήρια, τις θάλασσες… Ο Καζαντζάκης ήταν ένας μεγάλος ανιχνευτής του ανθρώπινου πνεύματος. Το ανθρώπινο πνεύμα έχει ακρότητες, κινδύνους, σπηλιές, και όποιος δεν είναι πουλί δεν πρέπει να το εξερευνά. Αυτές είναι οι προσωπικές μου σκέψεις.

Ο μητροπολίτης πρώην Κισάμου και Σελίνου κυρός Ειρηναίος Γαλανάκης

Παραδέχομαι ότι ο «Ανήφορος» είναι μια χριστιανική ιδέα πέρα για πέρα, και η άσκηση ανθρώπινη, θεϊκή. Ότι βρίσκει κανείς βαθιές χριστιανικές ιδέες, χριστιανικές θέσεις στο έργο του Καζαντζάκη, είναι βέβαιο. Αλλά δεν μπορεί ο καθένας να το κάνει αυτό το πράγμα. Πρέπει να έχει πραγματικά αυτή την πνευματική διάσταση, να μπορεί να ξεχωρίζει το ένα από το άλλο. […]

Επαναλαμβάνω ότι όποιος δεν είναι πουλί δεν πρέπει να κουρνιάζει πάνω από την άβυσσο.

*Αποσπάσματα από την —άνευ χειρογράφου— παρέμβαση του μητροπολίτη πρώην Κισάμου και Σελίνου κυρού Ειρηναίου Γαλανάκη (1911-2013) στο επιστημονικό διήμερο «Νίκος Καζαντζάκης – Σαράντα χρόνια από το θάνατό του», που είχε διοργανωθεί στην πόλη των Χανίων το 1997 (1-2 Νοεμβρίου).

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της τουρκοκρατούμενης Κρήτης στις 3 Μαρτίου (18 Φεβρουαρίου σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο) 1883 και απεβίωσε στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας στις 26 Οκτωβρίου 1957.