Συνθήματα περασμένων αιώνων

Στην πολιτική αντιπαράθεση γύρω από τις αλλαγές στα εργασιακά επανήλθε η κατηγορία ότι χρησιμοποιούνται συνθήματα και αιτήματα περασμένων εποχών. Με την έννοια της ιστορικής προόδου να παραμένει ισχυρή στο συλλογικό μας φαντασιακό, παρά την πολλές φορές αναγγελθείσα άφιξη της μετανεωτερικής εποχής, η έγκληση για οπισθοδρόμηση διατηρεί ισχυρά αρνητικά χροιά, παραπέμποντας στην αδυναμία παρακολούθησης του ρυθμού των αναγκαίων ιστορικών εξελίξεων.

Τι γίνεται, όμως, όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με πραγματικά ενδεχόμενα που μόνο ως ιστορική οπισθοδρόμηση μπορούν να περιγραφούν; Τι γίνεται, για παράδειγμα, όταν όντως βρισκόμαστε σε μια ιστορική περίοδο όπου τα πράγματα σε σχέση με τη μισθωτή εργασία πηγαίνουν, με ιστορικούς όρους, προς το χειρότερο; Πώς αλλιώς μπορούν να περιγραφούν οι διαρκείς πιέσεις να γίνει ακόμη πιο ευέλικτη, να έχει μικρότερη προστασία απέναντι στην αυθαίρετη απόλυση, να μπορεί να παρατείνεται κατά το δοκούν, να είναι πιο φθοροποιά για την ψυχική και σωματική υγεία, να είναι διαρκώς εναλλασσόμενη με την ανεργία και την υποαπασχόληση και βέβαια να είναι ολοένα και πιο εκμεταλλευτική όπως αποτυπώνει η επίμονη αναπαραγωγή τεράστιων κοινωνικών ανισοτήτων;

Η ανάδυση των μισθωτών εργαζομένων ως ενός αυτοτελούς συλλογικού κοινωνικού υποκειμένου, σε σύγκρουση με τις τάξεις που στηρίζονταν στην ιδιοκτησία και με αυτόνομους θεσμούς (από συνδικάτα έως κόμματα) ανέδειξε ταυτόχρονα την καταστατική συγκρουσιακότητα της νεωτερικότητας αλλά και έναν μηχανισμό ιστορικής προόδου: όρισε την έννοια των κοινωνικών δικαιωμάτων, κατοχύρωσε το δικαίωμα στη συλλογική διεκδίκηση και κοινωνική σύγκρουση, περιόρισε τον βαθμό εκμετάλλευσης και απελευθέρωσε χρόνο για τη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή και ως ένα βαθμό έβαλε φραγμό στον καταναγκασμό της αγοράς.

Αυτό συγκεφαλαίωσαν τα αιτήματα για τη μείωση του χρόνου εργασίας, για την προστασία από τις απολύσεις, για το δικαίωμα στην απεργία, για πρόσβαση σε καθολικά δημόσια συστήματα υγείας, για αυξήσεις που να συνιστούν επιστροφή μέρους του πλούτου που η εργασία παράγει. Ο καθένας ας κρίνει τι σημαίνει να παραμένουν επίκαιρα αιτήματα όντως περασμένων αιώνων.