Πώς θα μπορούσε να διαμορφωθεί μία πρώτη συμφωνία του Ιράν με τους Έξι

Τα εμπόδια για μία προκαταρκτική συμφωνία μεταξύ του Ιράν και των «Έξι» για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης κάθε άλλο παρά έχουν απομακρυνθεί, αλλά για πρώτη φορά εδώ και χρόνια φαίνεται μία αχτίδα ελπίδας για δειλή υπέρβαση του πολυετούς αδιεξόδου: Η Γενεύη γίνεται το σκηνικό έντονης διπλωματικής κινητικότητας, όπου -απροσδόκητα- βρέθηκαν οι υπουργοί Εξωτερικών και αποφάσισαν να συνεχίσουν για τρίτη ημέρα τις συνομιλίες για γεφύρωση των διαφορών, υπογραμμίζοντας ωστόσο ακόμη τις επιφυλάξεις τους. Αφανής «συμμετέχων» το Ισραήλ, που υπογραμμίζει σε όλους τους τόνους την αντίθεσή του.

Οι συζητήσεις συνεχίζονταν εντατικά μέχρι το μεσημέρι: «Υπάρχει μεγαλύτερος βαθμός συμφωνίας σε κάποια θέματα, και μικρότερος βαθμός σε άλλα» είπε ο ιρανός αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αράκτσι νωρίς το απόγευμα του Σαββάτου. Οι διαβουλεύσεις θα συνεχιστούν τις επόμενες ώρες, είπε, και όσα θέματα μείνουν θα μεταφερθούν στις επόμενες συνομιλίες.

Μετά τον ρώσο υπουργό Εξωτερικών, το Πεκίνο ανέφερε το Σάββατο πως στις διαβουλεύσεις θα πάρει μέρος και ο κινέζος υπουργός Εξωτερικών Γουάνγκ Γι. Με τον κινέζο ΥΠΕΞ, συμπληρώνεται η αντιπροσώπευση και των Έξι στο υψηλότερο διπλωματικό επίπεδο.

Η αλλαγή του προγράμματος στις συνομιλίες -οι οποίες θα ολοκληρώνονταν την Παρασκευή και δεν θα γίνονταν με συμμετοχή των υπουργών Εξωτερικών- είναι το πιο απτό σημάδι πως κάτι κινείται στη Γενεύη.

Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και η απουσία των συνηθισμένων διαρροών του παρελθόντος: Αυτήν την φορά, σε αντίθεση με σχεδόν κάθε προηγούμενη ανάλογη περίσταση, δεν φτάνουν στη δημοσιότητα επικρίσεις από τους «Έξι» πως το Ιράν προσέρχεται ουσιαστικά αδιάλλακτο.

Όλα τα μέρη φροντίζουν ακόμη και το Σάββατο να επισημάνουν πως οι προοπτικές συμφωνίας δεν πρέπει να υπερεκτιμώνται: Το πρωί του Σαββάτου, ο γάλλος υπουργός Εξωτερικών Λορέν Φαμπιούς υπογράμμισε, μιλώντας στο ραδιόφωνο France Inter, «πως αυτήν την στιγμή που σας μιλάω, δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα πως θα καταλήξουμε» είπε.

Ο Φαμπιούς σημείωσε πως «οι ανησυχίες του Ισραήλ και άλλων χωρών της περιοχής πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη».

Με λιγότερο κατηγορηματικούς τόνους, αλλά με την ίδια ουσιαστικά θέση, και ο βρετανός υπουργός Εξωτερικών Γουίλιαμ Χέιγκ δήλωσε το μεσημέρι του Σαββάτου πως «έχει γίνει πολύ καλή πρόοδος, αλλά μένουν ακόμη σημαντικά ζητήματα να επιλυθούν». Η διεθνής κοινότητα όμως, τόνισε, «πρέπει να αδράξει την ευκαιρία».

Τα καυτά σημεία

Όπως φαίνεται, τα κύρια απτά σημεία στο τραπέζι της Γενεύης είναι η μοίρα μίας συγκεκριμένης πυρηνικής μονάδας στο ιρανικό έδαφος, το απόθεμα εμπλουτισμένου ουρανίου που ήδη έχει η Τεχεράνη και η τρέχουσα διαδικασία για εμπλουτισμό αλλά, από την άλλη πλευρά, και το πάγωμα κεφαλαίων του Ιράν.

Στο προσκήνιο έχει έρθει η πυρηνική μονάδα στο Αράκ, ο αντιδραστήρας της οποίας προγραμματίζεται να ολοκληρωθεί και να τεθεί σε λειτουργία το επόμενο καλοκαίρι.

Ειδικά το Παρίσι -που κατά περιπτώσεις έχει φανεί να κρατά αυστηρότερη στάση στο Ιράν ακόμη και από τις ΗΠΑ- επιμένει στο θέμα του Αράκ. Η καθυστέρηση του χρονοδιαγράμματος θα μπορούσε να αποτελέσει ένα από τα σημεία συμβιβασμού.

Το ζήτημα του εμπλουτισμού ουρανίου είναι ένα από τα κεντρικότερα και δυσκολότερα. Αρχικά, πιθανός συμβιβασμός (είτε στην παρούσα είτε σε κάποια από τις αμέσως επόμενες φάσεις) θα ήταν το πάγωμα του εμπλουτισμού μέχρι κάποιο ποσοστό και η μετατροπή των αποθεμάτων εμπλουτισμένου ουρανίου που ήδη υπάρχουν σε μορφή που είναι δυσκολότερη να χρησιμοποιηθεί για στρατιωτική χρήση -μέτρο που θα γινόταν αποτελεσματικότερο μαζί με περιορισμό στον εξοπλισμό που μπορεί να πάρει η Τεχεράνη.

Από την άλλη πλευρά, εάν οι «Έξι» κρίνουν ότι όντως το Ιράν κάνει αξιόπιστες προτάσεις, θα πρέπει να απαντήσουν με κάποιου είδους ανταλλάγματα στην Τεχεράνη -όσο το δυνατόν πιο περιορισμένα, ώστε αφ’ ενός να αποφευχθούν ισχυρές αντιδράσεις και αφ’ετέρου (και αυτό είναι το σημαντικότερο) να είναι τέτοιας φύσης που να μπορούν να αντιστραφούν άμεσα εάν το Ιράν αποδειχθεί ότι «κωλυσιεργεί».

Στην πρώτη γραμμή των πιθανών ανταλλαγμάτων είναι το ενδεχόμενο μερικής αποκατάστασης σε ιρανικά κεφάλαια ύψους 50 δισ. δολαρίων σε ξένες τράπεζες -σε κάποιο, αρχικά μικρό πιθανότατα, ποσοστό.

Δεύτερο μέσο θα ήταν κάποια τμηματική χαλάρωση στον περιορισμό εξαγωγών πολύτιμων μετάλλων. Κάτι ανάλογο, με πολύ πιο προσεκτικό και επιφυλακτικό τρόπο, θα μπορούσε να γίνει για μέρος των κυρώσεων για εξαγωγές πετρελαιοειδών και φυσικού αερίου.

Ειδικά το τελευταίο έχει επιφέρει τεράστια οικονομική πίεση στην Τεχεράνη -οι συσσωρευμένες επιπτώσεις της οποίας είναι ο βασικότερος λόγος για τον οποίον το Ιράν «επείγεται» να φτάσει σε συνεννόηση με τους Έξι.

Η όποια συμφωνία θα ήταν μόνο η αρχή σε μία μακρά πορεία αποκλιμάκωσης, αλλά ακόμη και μία περιορισμένη αρχική «συνεννόηση» μεταξύ των Έξι και της Τεχεράνης θα ήταν υπέρβαση από το πολυετές αδιέξοδο των τελευταίων ετών.

Το Ισραήλ και «οι άλλοι»

Το ότι η όποια προκαταρκτική συνεννόηση στη Γενεύη δεν θα ήταν παρά μόνο ένα πρώτο βήμα φαίνεται να μην συμμερίζεται το Ισραηλ: Ο πρωθυπουργός Μπεντζαμίν Νετανιάχου επιμένει πως δεν πρέπει να υπάρξει απολύτως καμία υποχώρηση απέναντι στο Ιράν ακόμη και με περιορισμένη χαλάρωση των κυρώσεων πριν ανασταλεί πλήρως το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης.

Σε ένα 24ωρο από το βράδυ της Πέμπτης, ο Νετανιάχου έχει καταδικάσει σε τέσσερις διαφορετικές περιστάσεις το ενδεχόμενο συμφωνίας στη Γενεύη -λέγοντας πως θα ήταν η «συμφωνία του αιώνα» για το Ιράν.

Ο ισραηλινός πρωθυπουργός επανέλαβε αρκετές φορές πως τη θέση του αυτή συμμερίζονται και άλλες χώρες της περιοχής, έστω και αν δεν την εκφράζουν ανοικτά -δείχνοντας ουσιαστικά τη Σαουδική Αραβία.

Στην επισήμανση πως μία συμφωνία στη Γενεύη δεν θα δεσμεύει το Ισραήλ και πως η χώρα θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να προστατεύσει τον εαυτό της, αρκετοί βλέπουν τον Νετανιάχου να επιχειρεί να «ανεμίσει» την απειλή στρατιωτικής δράσης. Στην πράξη όμως, όπως ενδεικτικά σημειώνουν οι New York Times, κάτι τέτοιο θα ήταν πολιτικά σχεδόν αδύνατο εάν παράλληλα βρίσκονταν σε εξέλιξη διαβουλεύσεις των ‘Εξι με το Ιράν -και έλειπε η στήριξη των ΗΠΑ.

Η ισραηλινή κυβέρνηση δεν έκρυψε τη δυσφορία της ούτε στον Τζον Κέρι, ο οποίος ήταν στο Ισραήλ πριν αλλάξει το πρόγραμμά του για να πάει στη Γενεύη. Ενδεικτικό ήταν ότι ο αμερικανός ΥΠΕΞ δεν εμφανίστηκε δημοσίως με τον Νετανιάχου πριν αναχωρήσει για την Ελβετία.

Η δυσφορία αυτή δεν αποκλείεται, βραχυπρόθεσμα, να επηρεάσει ακόμη και τις -τελματωμένες, όπως φαίνεται- συνομιλίες με τους Παλαιστίνιους, που ξεκίνησαν με προτροπή των ΗΠΑ και στις οποίες το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έχει επενδύσει.

Ο μαξιμαλισμός της στάσης του Νετανιάχου -ο οποίος κατά ορισμένους στο Ισραήλ θεωρείται πρόωρος και θα έπρεπε να κρατηθεί για τα επόμενα πιθανά στάδια της όποιας διαδικασίας- δείχνει την ανάγκη να διασφαλιστεί η αναστρεψιμότητα των όποιων ανταλλαγμάτων δοθούν στην Τεχεράνη.

Παραδόξως πάντως, η οργισμένη αντίδραση του ισραηλινού πρωθυπουργού ευννοεί την ιρανική πλευρά. Η ιρανική ηγεσία μπορεί να επιδείξει την ισραηλινή αντίδραση στο εσωτερικό του Ιράν ως «τεκμήριο» του οφέλους που έχει η συμφωνία για την Τεχεράνη, ώστε να απαντηθούν οι φωνές των σκληροπυρηνικών που επιμένουν σε απρόσκοπτη συνέχιση του πυρηνικού προγράμματος.

Βασίλης Ψυχογιός

Newsroom ΑΛΤΕΡ ΕΓΚΟ