Η κατάκτηση της γλώσσας: από τις κουβεντούλες στη φλυαρία

Έφτασε η ώρα να κάνετε πια διάλογο με το αγγελούδι σας. Σε αυτή την ηλικία
των 2-2,5 χρόνων το παιδάκι σας έχει συγκεντρώσει στο μυαλό του μια αξιόλογη
σειρά από λεξούλες που θα αρχίσει να συνδυάζει μεταξύ τους, σχηματίζοντας φράσεις
και στη συνέχεια προτάσεις. Θα ξέρει να εκφράσει αυτό που ζητά και, κουβεντιάζοντας
μαζί του, θα το βοηθάτε να εμπλουτίζει συνεχώς το λεξιλόγιό του, ανοίγοντας
του νέους ορίζοντες στην επικοινωνία. Στην αρχή η επικοινωνία περιορίζεται σε
φράσεις με δύο λεξούλες. «Μαμά, γάλα», «Μπαμπά, τουτού». Χρησιμοποιεί λίγες
βασικές λέξεις (όπως «μαμά» ή «μπαμπάς») ως «οδηγούς» και τις συνδέει σταθερά
με άλλες βοηθητικές. Είναι ένας συμπυκνωμένος γλωσσικός κώδικας με πολλά νοήματα
όπως: «Μαμά, πεινάω, θέλω το γάλα μου» ή «Ο μπαμπάς έφυγε, μου λείπει ο μπαμπάς».
Το μικρούλι σας προσθέτει τη δεύτερη λέξη για να επικοινωνήσει με μεγαλύτερη
ακρίβεια και εσείς τώρα μπορείτε να καταλάβετε πολύ καλύτερα τη διαδικασία της
σκέψης του, τις ιδέες και τα συναισθήματά του. Σε αυτές τις φράσεις των δύο
λέξεων σύντομα θα προστεθούν μία, δύο λεξούλες ακόμη. Ο γλωσσικός κώδικας όμως
έχει συγκεκριμένους κανόνες. Για να πούμε περισσότερα πράγματα, δεν αρκούν οι
λέξεις από μόνες τους. Πρέπει να μάθουμε να τις χρησιμοποιούμε με το σωστό τρόπο.
Το παιδί γεννιέται προγραμματισμένο να κατακτήσει τους κανόνες της γραμματικής
και του συντακτικού. Αυτό όμως θα γίνει λίγο αργότερα. Στην αρχή δεν μπορεί
να συνδέσει τις λέξεις, απλώς τις βάζει σε μια σειρά. «Μαμά, τουτού, πάει».
Μην περιμένετε ότι αυτές οι πρώτες προτάσεις θα είναι γραμματικά σωστές. Το
παιδάκι σας προσθέτει τις λέξεις αυτές για να επικοινωνήσει καλύτερα με τους
ανθρώπους που αγαπά και το αγαπούν, δίχως να συνειδητοποιεί τους κανόνες που
διέπουν το γλωσσικό κώδικα επικοινωνίας. Οι πρώτες αυτές πρωτότυπες τηλεγραφικές
φρασούλες ξεπήδησαν μέσα από την ανάγκη του παιδιού σας να έχει επαφή με όλα
αυτά τα ενδιαφέροντα πράγματα που το περιβάλλουν και όχι για να μάθει γραμματική.

Οι κανόνες σε αυτή την ηλικία είναι εκείνοι που υπαγορεύονται από τη λογική
και την ανάγκη για επικοινωνία. Το αγγελούδι σας θέλει να αισθάνεται ότι εσείς
αποδέχεστε και καλωσορίζετε το μήνυμα που σας στέλνει. Ακούτε λοιπόν και μη
διορθώνετε. Αν αρχίσετε να διορθώνετε αυτές τις πρώτες χαριτωμένες λεκτικές
προσπάθειες του παιδιού σας, θα περιορίσετε την ευχαρίστηση που του προσφέρει
η επικοινωνία μαζί σας και το μικρούλι σας θα βαρεθεί. Πρέπει να το βοηθήσετε
να αισθανθεί ότι κάθε καινούρια προσπάθεια σε αυτήν τη δύσκολη και απαιτητική
δουλειά είναι αποδεκτή και πολύτιμη. Μη φτάσετε όμως στην άλλη άκρη και κάνετε
το λάθος να του απαντάτε «μωρουδίστικα», γιατί τότε παύετε να του προμηθεύετε
τα κατάλληλα εργαλεία της γνώσης. Αφήστε το να μιλήσει με το δικό του τρόπο
και εσείς μιλήστε με το δικό σας. Αρκεί να επικοινωνείτε, να καταλαβαίνετε ο
ένας τον άλλον, να μιλάτε, να μιλάτε, να μιλάτε…

Αδιαμφισβήτητα, όσο περισσότερο μιλάτε, τόσο το καλύτερο. Για να είναι όμως
χρήσιμη και αποτελεσματική η συζήτηση πρέπει να είναι αμφίδρομη. Γιατί ο μονόδρομος
οδηγεί πάντα σε αδιέξοδο. Αν την ώρα που το παιδάκι σας φλυαρεί ακατάπαυστα
λαμβάνει από εσάς τη μονότονη, μονολεκτική απάντηση «Ναι;», «Αλήθεια;» την ώρα
που συγχρόνως λοξοκοιτάτε την αγαπημένη σας εκπομπή στην τηλεόραση ή διαβάζετε
κάποιο περιοδικό, τότε δεν ακούτε πραγματικά και η προσφορά σας είναι πολύ περιορισμένη.
Ούτε όμως ο δασκαλίστικος μονόλογος έχει πολλά να προσφέρει στη γλωσσική ανάπτυξη
του παιδιού. Κάθε φορά που μιλάτε, φροντίστε να κάνετε παύσεις μεταξύ των προτάσεων,
για να δώσετε στο μικρούλι σας την ευκαιρία της συμμετοχής στη συζήτηση.

Ερωτήσεις για γλωσσική επικοινωνία

Ένας άλλος πολύ αποτελεσματικός τρόπος για να πλουτίσετε το λεξιλόγιο του
παιδιού σας είναι οι ερωτήσεις. Κάντε του ερωτήσεις για όλα αυτά τα θαυμάσια
πράγματα που αισθάνεται και βλέπει. Φροντίστε όμως οι ερωτήσεις να οδηγούν σε
συζήτηση και να μη ζητούν μόνο μια απλή μονολεκτική απάντηση. Ακούστε πιο προσεκτικά
τι λέει το μικρούλι σας και όχι πώς το λέει. Μην πιέζετε το παιδί σας να ολοκληρώνει
γρήγορα τις προτάσεις του ή να μιλά πιο αργά. Αν αρχίσει να σκέφτεται με ποιο
τρόπο θα πρέπει να σχηματίσει μια σωστή πρόταση, θα κουραστεί και θα ξεχάσει
το νόημα της επικοινωνίας.

Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να μάθει να μιλά σωστά το παιδί σας είναι
το παιχνίδι. Την ώρα που βάζει τον έναν κύβο πάνω στον άλλο για να χτίσει τον
πύργο του, εξηγήστε του (δείχνοντας συγχρόνως) ότι ο πιο μεγάλος κύβος μπαίνει
στην αρχή και ο πιο μικρός στο τέλος. Κάθε φορά που βάζει τα παπούτσια του μπαμπά
και προσποιείται ότι είναι αυτός, εξηγήστε του τι κάνει ο μπαμπάς στη δουλειά.
Μάθετέ του τι κάνει ο γιατρός, ο πιλότος, ο μηχανικός, ο οδηγός, ο γκαραζιέρης,
ο γεωργός, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα το βομβαρδίσετε με όλες αυτές τις πληροφορίες
συγχρόνως.

Αφήνετέ του περιθώρια να καταλάβει και να αφομοιώσει όσα του εξηγείτε. Δημιουργήστε
ιστοριούλες, αναλάβετε ένα ρόλο και αναθέστε και στο παιδί σας έναν άλλο, τονώνοντας
την ανάγκη για ζωηρό διάλογο. Αφήστε το να ταξιδέψει μαζί σας στον κόσμο της
αχαλίνωτης φαντασίας. Αυτός είναι άλλωστε ο κόσμος των παιδιών. Και αν ξαναθυμηθείτε
και εσείς τα παιδικά σας χρόνια, θα το διαπιστώσετε. Η παιδική ηλικία, ιδίως
όταν είναι τόσο τρυφερή, χρειάζεται και λίγη χρυσόσκονη για να χτίσει τη χαρά,
την ανεμελιά και την ευτυχία. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία για εσάς από το
χαμόγελο και το λαμπερό βλέμμα του παιδιού σας. Φροντίστε να κάνετε αυτήν τη
γλωσσική επικοινωνία με το παιδί σας όσο το δυνατόν πιο εύκολη για εκείνο. Αν
χρειάζεται να φωνάξει για να υπερκαλύψει την ενθουσιώδη φωνή του τηλεπαρουσιαστή
ή αναγκάζεται να επαναλάβει το ίδιο πράγμα δύο και τρεις φορές για να το ακούσετε,
δεν χρειάζεται να του κόψετε τη φόρα. Εκείνη τη στιγμή κάνει μια προσπάθεια
που, όσο και αν σας φαίνεται παράξενο, το δυσκολεύει. Βάλτε τις λέξεις στο στόμα
του. Αν κατά τη διάρκεια μιας βόλτας σας ανακοινώσει με θαυμασμό «Μεγάλο σκύλο»,
εσείς θα συμπληρώσετε με ενθουσιασμό «Ναι, είδες έναν μεγάλο, καφέ σκύλο. Ακου
πώς γαβγίζει!»

Σιγά σιγά αρχίστε από τις μικρές και απλές προτασούλες, που χρησιμοποιούσατε
έως τώρα για να μιλήσετε μαζί του, να περνάτε στις πιο σύνθετες, δίνοντας ιδιαίτερη
έμφαση στα επίθετα. Και μην ξεχνάτε κάθε φορά να δείχνετε στο λαλίστατο πιτσιρίκι
σας πόσο πολύ απολαμβάνετε την κουβεντούλα μαζί του. Το παιδάκι με τη δική σας
βοήθεια και συμμετοχή θα μιλά συνέχεια. Έχει καταλάβει ότι οι λέξεις είναι δύναμη
και, όταν τις χρησιμοποιεί, αισθάνεται ότι ελέγχει τον κόσμο.

Γύρω στα 2,5-3 χρόνια το παιδάκι σας αρχίζει να χρησιμοποιεί τον πληθυντικό
αριθμό και τα ρήματα, ενώ οι προτάσεις του απαρτίζονται πλέον από τρεις λέξεις.
Το κύριο χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής όμως είναι οι αδιάκοπες ερωτήσεις.
«Τι είναι αυτό;», «Πού;» «Γιατί;» Γιατί το παιδάκι σας ρωτά συνέχεια; Επειδή
θέλει εξηγήσεις για όλα αυτά που βλέπει να συμβαίνουν γύρω του. Με μια ακόρεστη
όρεξη για μάθηση και τόσο πολλά να μάθει γι΄ αυτόν τον πολύπλοκο κόσμο, δεν
είναι περίεργο. Πολύ περισσότερο όμως θέλει να σας άκουει να απαντάτε, ώστε
μέσα από τις δικές σας προτάσεις να μάθει σωστά το γλωσσικό κώδικα. Να μυηθεί
-με δασκάλα τη μανούλα του- στα μυστικά της γραμματικής και του συντακτικού.
Η έμφυτη ικανότητα υπάρχει. Χρειάζεται όμως και η σωστή «πυροδότηση». Τα σωστά
ερεθίσματα, δηλαδή, στην κατάλληλη στιγμή, τα οποία θα αποκαλύψουν στο παιδάκι
σας όλα αυτά τα πολύτιμα μυστικά. «Γιατί πουλί πετά;» «Γιατί φεύγει μπαμπά;»
«Γιατί παιδάκι κοιμάται;» Ξέρει ότι χρειάζεται περισσότερες λέξεις στο «οπλοστάσιο»
του και τις αποκτά ρωτώντας.

Ένας άλλος λόγος που τα «γιατί» και οι υπόλοιπες ερωτήσεις είναι τόσο δημοφιλείς
στην κοινωνία των παιδιών είναι η τεράστια ευχαρίστηση που αντλούν από τη διαδικασία
να θέτουν ερωτήσεις και να παίρνουν απαντήσεις. Ακόμα και αν ξέρουν την απάντηση,
την ερώτηση θα την κάνουν. Αλλά η δίψα της γνώσης και της επικοινωνίας δεν είναι
τα μόνα κίνητρα πίσω από αυτόν τον καταιγισμό των ερωτήσεων. Το παιδάκι καταλαβαίνει
ότι οι ερωτήσεις αυτές του εξασφαλίζουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των μεγάλων.
Αξίζει λοιπόν τον κόπο να λέει τα ίδια ξανά και ξανά.

Και σιγά σιγά η επανάληψη γίνεται συνήθεια. Μια συνήθεια που, όσο κουραστική
και αν είναι για εσάς, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην ανάπτυξη του παιδιού
σας. Λίγο καιρό νωρίτερα δεν θα σκεφτόταν καθόλου την ερώτηση. Προσπαθήστε λοιπόν
να απαντάτε σύντομα και κατανοητά. Δεν χρειάζεται να δώσετε ολόκληρη διάλεξη
πάνω στο θέμα, αρκεί το μικρούλι σας να καταλαβαίνει την απάντηση που του δίνετε.

health.in.gr