Το στόμα αποτελεί την ανατομική περιοχή, στην οποία τα διάφορα όργανα επιτελούν τις βασικές και απαραίτητες λειτουργίες της μάσησης και της ομιλίας, ενώ η καθαρή και λευκή οδοντοφυΐα συμβάλλει στην αισθητική του προσώπου και στη ψυχική ευμάρεια του ατόμου.

Σήμερα διατίθενται στις περισσότερες χώρες του κόσμου ποίκιλα μέσα και προϊόντα, μηχανικά και χημικά, τα οποία οφείλουν να γνωρίζουν όλοι και να τα χρησιμοποιούν, για την πρόληψη των νοσημάτων του στόματος και την προαγωγή της στοματικής τους υγείας.

Στα μηχανικά μέσα, που χρησιμοποιούνται για την υγιεινή της στοματικής κοιλότητας ανήκουν τα εξής:

Οδοντόβουρτσα: Αποτελεί βασικό είδος για την επίτευξη υγιεινής. Οι πρώτες οδοντόβουρτσες, οι οποίες ήταν από γουρουνότριχα, κατασκευάστηκαν στην Κίνα και από εκεί έφτασαν, τον 17ο αιώνα, και στην Ευρώπη. Στην εξέλιξη της μορφής τους αντικαταστάθηκαν οι τρίχες τους από νάιλον. Σήμερα προσφέρεται στους καταναλωτές μεγάλη ποικιλία οδοντόβουρτσων, με διάφορα μεγέθη κεφαλής, σχημάτων, μήκους και θέσης τριχών. Η μετατροπή του πέρατος των τριχών, έτσι ώστε να καταλήγουν σε αποστρογγυλεμένα άκρα, μείωσε τον κίνδυνο τραυματισμού των ούλων και τον κίνδυνο πρόκλησης βλαβών στους οδοντικούς ιστούς. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο αναπτύχθηκε ταχύτατα και η κατασκευή ηλεκτρικών οδοντόβουρτσων.

Σήμερα συστήνεται η χρήση οδοντόβουρτσας με μέτρια ή μαλακιά σύσταση των θυσάνων της. Και αυτό διότι αποτελέσματα ερευνών έδειξαν ότι, οι σκληρές οδοντόβουρτσες μπορούν να προκαλέσουν τραυματισμό και υφίζηση στα ούλα, καθώς και αποτριβή της οστεΐνης και οδοντίνης των δοντιών, ειδικά όταν ασκείται μεγάλη δύναμη κατά τη χρήση τους. Το βούρτσισμα των δοντιών πρέπει να γίνεται τουλάχιστον δυο φορές την ημέρα (το πρωί και το βράδυ πριν τον ύπνο) για 2-3 λεπτά, ενώ η βούρτσα θα πρέπει να αντικαθίσταται με καινούρια στους 4 περίπου μήνες, αφού οι ξεφτισμένες τρίχες της και οι χαλαροί θύσανοι καθιστούν αδύνατη την εφαρμογή των κανόνων του σωστού βουρτσίσματος των δοντιών.

Πριν το βούρτσισμα τοποθετείται πάνω στους θυσάνους της οδοντόβουρτσας ποσότητα οδοντόπαστας, σε μέγεθος μπιζελιού. Για το βούρτσισμα των δοντιών χρησιμοποιούνται κυρίως η μέθοδος Bass, καθώς και η κυκλική μέθοδος. Στη μέθοδο Bass τοποθετούμε την οδοντόβουρτσα με κλίση 45 μοιρών στο σχισμοειδή χώρο, που βρίσκεται ανάμεσα στα ούλα και τις επιφάνειες των δοντιών (ουλοδοντική σχισμή), φροντίζοντας να εισέλθουν λίγο οι τρίχες της μέσα στην ουλοδοντική σχισμή. Στη συνέχεια κάνουμε μικρές οριζόντιες δονήσεις για 10 περίπου δευτερόλεπτα. Αφού καθαρισθούν όλες οι επιφάνειες των δοντιών παρειακά, συνεχίζουμε με τις ίδιες κινήσεις και καθαρίζουμε τα δόντια από τη γλωσσική επιφάνειά τους, ενώ οι μασητικές επιφάνειες των δοντιών καθαρίζονται με κινήσεις της βούρτσας προς τα εμπρός και προς τα πίσω. Υπάρχει και η συνδυασμένη μέθοδος Bass, κατά την οποία περιστρέφουμε τις τρίχες της οδοντόβουρτσας πάνω στις επιφάνειες των δοντιών, προς την κατεύθυνση των μασητικών επιφανειών, μετά τις δονήσεις που κάνουμε στην επιφάνεια των ούλων. Στην κυκλική μέθοδο ο καθαρισμός γίνεται με κυκλικές κινήσεις στις επιφάνειες των δοντιών.

Μετά το βούρτσισμα των δοντιών μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αποκαλυπτικές ουσίες, οι οποίες έχουν την ικανότητα να χρωματίζουν τις επιφάνειες των δοντιών και των ούλων, που έχουν οδοντική πλάκα. Με την αποκάλυψη των χρωματισμένων αυτών περιοχών επαναλαμβάνουμε το βούρτσισμα, επιμένοντας στις περιοχές που χρωματίστηκαν, ώστε να επιτύχουμε την αποτελεσματικότερη καθαριότητα.

Οδοντόπαστα: Αποτελεί ένα από τα βασικότερα μέσα για την απομάκρυνση των υπολειμμάτων τροφής, χρωστικών και πλάκας από τις οδοντικές επιφάνειες, συμβάλλοντας στην καθαρή και υγιεινή εμφάνιση των δοντιών, στην πρόληψη της τερηδόνας και των νόσων του περιοδοντικού (όπως ουλίτιδας, περιοδοντίτιδας κ.α.) και στη δροσερή αναπνοή. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγάλη εξέλιξη και ποικιλία στην Παρασκευή οδοντόπαστων.

Κάθε παρασκευάστρια εταιρεία εμπλουτίζει τις οδοντόπαστες με συστατικά που επιλέγει, όμως όλες περιέχουν τις βασικές ουσίες, για την επίτευξη της μέγιστης αποτελεσματικότητας τους. Εκτός από το νερό, που περιέχεται σε περιεκτικότητα 5-30% ανευρίσκονται στις οδοντόπαστες και τα εξής:

Αποτριπτικές ουσίες (abrasives). Η αναλογία τους στις διάφορες οδοντόπαστες κυμαίνεται μεταξύ 10-40%. Στις ουσίες αυτές ανήκουν το πυροφωσφορικό ασβέστιο, το ανθρακικό ασβέστιο, το οξείδιο του πυριτίου. Οι ουσίες αυτές βοηθούν στην απομάκρυνση των διαφόρων υπολειμμάτων τροφής και των χρωστικών από τις οδοντικές επιφάνειες κατά τη μηχανική κίνηση των θυσάνων της οδοντόβουρτσας πάνω στα δόντια.

Υγραντικές ουσίες (humectants). Περιέχονται σε αναλογία 20-70% και εμποδίζουν την απομάκρυνση των μορίων του νερού, κατά το χρονικό διάστημα που η οδοντόπαστα είναι εκτεθειμένη στον αέρα. Οι κυριότερες υγραντικές ουσίες που χρησιμοποιούνται είναι η γλυκερόλη και η σορβιτόλη.

Συνδετικές ουσίες (binders). Είναι υδρόφιλες κολλοειδείς ενώσεις, οι οποίες έχουν την ικανότητα να διογκώνονται όταν υπάρχουν μόρια νερού. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλουν στην διατήρηση της σταθερής μορφής της οδοντόπαστας, εξουδετερώνοντας τον κίνδυνο διαχωρισμού της στα στερεά και υγρά συστατικά της. Οι κυριότερες συνδετικές ουσίες που χρησιμοποιούνται είναι διάφορες φυσικές κόλλες, όπως το αραβικό κόμμι, κολλοειδείς ενώσεις θαλάσσιας προέλευσης, όπως είναι οι αλγινικές κολλοειδείς ενώσεις, το καρραγηνό κόμμι (προέρχεται από το αποξηραμένο φύκος του γένους Chondrus), καθώς και συνθετικές κυτταρίνες (υδροξυαιθυλικές, ανθρακομεθυλικές). Οι ουσίες αυτές προστίθενται σε ποσοστό 1-2%.

Καθαριστικές ουσίες (detergents). Περιέχονται σε περιεκτικότητα 1-3% και έχουν την ικανότητα να μειώνουν την επιφανειακή τάση, συμβάλλοντας στην απομάκρυνση της οδοντικής μικροβιακής πλάκας, που βρίσκεται στις οδοντικές επιφάνειες. Επιπλέον γαλακτωματοποιούν την τρυγία και βοηθούν στην απομάκρυνσή της κατά τη διάρκεια του βουρτσίσματος των δοντιών, ενώ επιπλέον συνεισφέρουν στην δημιουργία αφρού. Στην κατηγορία αυτή ανήκει το θειικό λαυρικό νάτριο (sodium lauryl sulphate).

Αρωματικές και γευστικές ουσίες (flavours). Περιέχονται σε περιεκτικότητα 1-2%και αποτελούν βασικές ουσίες που καθιστούν επιθυμητή μια οδοντόπαστα από τους καταναλωτές, προσφέροντας άρωμα και γεύση. Αποτελούν συνδυασμό διαφόρων γεύσεων και αρωμάτων (όπως μέντας) με διάφορα αιθέρια έλαια (όπως γαρίφαλου, γλυκάνισου, ευκαλύπτου, μαντόλης, μοσχοκάρυδου, κανέλλας).

Συντηρητικά (preservatives). Περιέχονται σε αναλογία 0,05-0,5%. Στις ενώσεις αυτές ανήκουν τα βενζοϊκά άλατα, τα οποία συμβάλλουν στην αποφυγή ανάπτυξης μικροβίων.

Χρωστικές ουσίες (colouring). Χρησιμοποιούνται για να κάνουν περισσότερο ελκυστικές τις οδοντόπαστες. Στις ουσίες αυτές ανήκει το διοξείδιο του τιτανίου, για την απόδοση λευκού χρώματος, καθώς και ποικιλία χρωστικών, που χρησιμοποιούνται και στα τρόφιμα.

Θεραπευτικές ιδιότητες (therapeutic agents). Σ’ αυτές ανήκουν τα άλατα φθορίου, η τρικλοζάνη, κ.α. Τα άλατα του φθορίου εμπεριέχονται στις περισσότερες οδοντόπαστες σε αναλογία 0,1% (100 ppm-μέρη στο εκατομμύριο) κυρίως με τη μορφή μονο-φθοριοφωσφορικού νατρίου. Σε οδοντόπαστες που χρησιμοποιούνται από παιδιά η περιεκτικότητα του φθορίου μειώνεται στα 400-500 ppm. Τα ιόντα φθορίου συμβάλλουν στη μείωση της τερηδόνας, διότι παρεμποδίζουν την αφαλάτωση των κρυστάλλων, που βρίσκονται στους οδοντικούς ιστούς, προάγουν την επαναλάτωση των κρυστάλλων και αναχαιτίζουν την δραστηριότητα των βακτηρίων της οδοντικής μικροβιακής πλάκας, επιδρώντας στο μεταβολισμό τους.

Η τρικλοζάνη (2,4,4′-τριχλωρο-2′-υδρο-διφαινυλαιθέρας), όταν προστίθεται σε οδοντόπαστες σε περιεκτικότητα 0,3% μειώνει τη δημιουργία οδοντικής μικροβιακής πλάκας, καθώς και τη φλεγμονή των ούλων.

Σήμερα ο καταναλωτής μπορεί να επιλέξει από μια μεγάλη ποικιλία την οδοντόπαστα που τον ευχαριστεί περισσότερο. Στο εμπόριο υπάρχουν οδοντόπαστες για παιδιά, για ενήλικες, για καπνιστές για άτομα που εμφανίζουν ευαισθησία στα δόντια, καθώς και λευκαντικές οδοντόπαστες. Οι λευκαντικές οδοντόπαστες είναι αποτελεσματικές για την αφαίρεση των επιφανειακών χρωστικών που υπάρχουν στα δόντια. Περιέχουν σε χαμηλή περιεκτικότητα (περίπου 1%) περοξειδάση, ενώ ορισμένες είναι επιπλέον εμπλουτισμένες με μαγειρική σόδα.

Οδοντικό νήμα: Χρησιμοποιείται για την απομάκρυνση της οδοντικής μικροβιακής πλάκας και τον καθαρισμό των όμορων επιφανειών των δοντιών που βρίσκονται μεταξύ δυο παρακείμενων δοντιών. Το οδοντικό νήμα μπορεί να είναι σε κηρωμένη και ακήρωτη μορφή. Στο εμπόριο υπάρχει και το super floss, μετο οποίο μπορεί να γίνει ο καθαρισμός σε δυσπρόσιτες επιφάνειες οδοντοπροσθετικών εργασιών που βρίσκονται στο στόμα όπως είναι η κάτω επιφάνεια του γεφυρώματος μιας οδοντικής γέφυρας.

Σήμερα αρκετές πολυεθνικές οδοντιατρικές εταιρείες κατασκευάζουν οδοντικό νήμα εμπλουτισμένο με μεγάλη ποικιλία μικροσυστατικών, όπως πτητικά έλαια (π.χ. πτητικό έλαιο των φύλλων του φυτού salvia officinalis), καθώς και με καθαριστικές, αποτρεπτικές, αντισηπτικές ουσίες, ουσίες ελέγχου της οδοντικής μικροβιακής πλάκας, αντιτερηδονογόνες ουσίες, στιλβωτικές, αρωματικές και γευστικές ουσίες, πηκτικούς παράγοντες. Με τον εμπλουτισμό αυτό επιτυγχάνεται καλύτερη υγιεινή, ενώ η απελευθέρωση των αντισηπτικών ουσιών σε απομακρυσμένες αυλακώσεις των όμορων οδοντικών επιφανειών οδηγεί στην απολύμανσή τους και στην προστασία τους από τερηδονογόνο προσβολή.

Η χρήση του οδοντικού νήματος θα πρέπει να επιδεικνύεται από τον οδοντίατρο και να εφαρμόζεται καθημερινά στο σπίτι. Κόβουμε από την συσκευασία ένα κμμάτι νήματος, μήκους περίπου μισού μέτρου και το τυλίγουμε στα μεσαία δάκτυλα των χεριών μας, φροντίζοντας να υπάρχει ελεύθερο τμήμα περίπου 8 εκατοστών ανάμεσα στα δυο δάκτυλα. Όταν θέλουμε να καθαρίσουμε τις όμορες επιφάνειες των δοντιών της άνω γνάθου τοποθετούμε το ελεύθερο 8 εκατοστών τμήμα του νήματος με τον αντίχειρα του ενός χεριού και τον δείκτη του άλλου χεριού, ή τους δυο αντίχειρές μας. Αν θα καθαρίσουμε τα δόντια της κάτω γνάθου, τοποθέτηση του ανάμεσα στα δόντια γίνεται με τους δείκτες των χεριών. Όταν το νήμα φτάσει στην ουλοδοντική σχισμή το οδηγούμε με τέτοιο τρόπο, ώστε να αγκαλιάσει την όμορη επιφάνεια του ενός δοντιού. Στη συνέχεια το σέρνουμε αργά προς τη μασητική επιφάνεια (ή την κοπτική, αν καθαρίζουμε μπροστινά δόντια), μέχρι να απομακρυνθεί η οδοντική πλάκα που βρίσκεται στην όμορη επιφάνεια του δοντιού. Επαναλαμβάνουμε με τις ίδιες κινήσεις στο ίδιο μεσοδόντιο διάστημα, για να καθαρίσουμε την όμορη επιφάνεια του διπλανού δοντιού. Επειδή το κομμάτι που καθαρίζει τις όμορες επιφάνειες των δοντιών σε κάθε μεσοδόντιο διάστημα ρυπαίνεται, θα πρέπει σε τακτικά διαστήματα να ξετυλίγουμε καινούριο κομμάτι, μήκους περίπου 8 εκατοστών, από το καθαρό νήμα, που έχουμε τυλίξει στο μεσαίο δάκτυλο του αριστερού μας χεριού. Έτσι κάθε φορά το νήμα που θα χρησιμοποιούμε θα είναι καθαρό. Σε περιπτώσεις που υπάρχει δυσκολία στη χρήση του νήματος με τον τρόπο αυτό, μπορούμε να χρησιμοποιούμε οδοντικό νήμα, που είναι τοποθετημένο σε ειδικούς συγκρατητήρες.

Οδοντογλυφίδες: Η χρήση γενικά των οδοντογλυφίδων συναντάται από τους ιστορικούς και αρχαιολόγους, από τους προϊστορικούς κιόλας χρόνους. Μελετώντας την ιστορία των διαφόρων πολιτισμών ανευρίσκονται πληροφορίες για τη χρήση οδοντογλυφίδων οι οποίες είναι κατασκευασμένες από ποικίλα υλικά, όπως κόκαλο, μέταλλο, πλαστική ύλη, φτερά, ξύλο, για εθιμοτυπικούς και θρησκευτικούς λόγους, καθώς και για την υγιεινή του στόματος. Σήμερα κατασκευάζονται από μαλακό ξύλο και το σχήμα τους, σε κάθετη διατομή, είναι τριγωνικό. Χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις που υπάρχει αρκετός μεσοδόντιος χώρος, για να απομακρύνουμε την οδοντική πλάκα από τις όμορες επιφάνειες των δοντιών. Αφού τοποθετηθεί η οδοντογλυφίδα, με τη βάση του τριγώνου στην περιοχή των ούλων και την κορυφή προς το σημείο επαφής των δοντιών, κάνουμε κινήσεις με κατεύθυνση από το εξωτερικό μέρος του στόματος προς το εσωτερικό του.

Ο εμποτισμός των οδοντογλυφίδων με διάφορες φαρμακευτικές ουσίες αυξάνει την αποτελεσματικότητα τους στη βελτίωση της στοματικής υγιεινής και τις καθιστούν κατάλληλο μέσον για τη μεταφορά ιόντων φθορίου στις όμορες επιφάνειες των δοντιών. Μελέτες in vivo έδειξαν ότι, η διαβροχή ξύλινων οδοντογλυφίδων σε διάλυμα 4% NaF οδηγεί στην απελευθέρωση 0,15mg φθορίου μετά από δύο λεπτά χρήσης τους. Επιπλέον, η χρήση οδοντογλυφίδων, που έχουν εμποτιστεί σε διάλυμα 4% NaF, 8% SnF2 ή 2% χλωρεξινίδης, έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του pH της οδοντικής μκροβιακής πλάκας για μικρό χρονικό διάστημα, τη μείωση του αριθμού των αποικιών του S.mutans, ενώ μετά από πάροδο τεσσάρων εβδομάδων χρήσης οδοντογλυφίδων εμπλουτισμένων κυρίως σε διάλυμα 4% NaF μειώνεται ο ρυθμός αφαλάτωσης της αδαμαντίνης και οδοντίνης.

Μεσοδόντια βουρτσάκια: Κυκλοφορούν στο εμπόριο σε διαφορετικά μεγέθη διαμέτρου και σε διάφορα σχήματα. Χρησιμοποιούνται για τον καθαρισμό των μεσοδόντιων τριγώνων, καθώς και των επιφανειών ενός γεφυρώματος που εφάπτονται στα ούλα.

Συσκευή καθαρισμού με καταιονισμό νερού (Water pick): Η συσκευή αυτή χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό των δοντιών από υπολείμματα τροφών, με τη βοήθεια της εκτόξευσης νερού. Είναι αποτελεσματική στις περιπτώσεις που υπάρχουν ορθοδοντικά μηχανήματα στο στόμα του ασθενή, γεγονός που καθιστά δύσκολη και ελλιπή τη χρήση της οδοντόβουρτσας.

Εργαλείο απόξεσης της γλώσσας (tongue scraper): Κατασκευάζεται από πλαστικό και χρησιμοποιείται για την απομάκρυνση των μικροοργανισμών και των υπολειμμάτων της τροφής από τη γλώσσα. Το σχήμα του διευκολύνει την άνετη πρόσβαση του εργαλείου στο πίσω μέρος της γλώσσας, όπου αναπτύσσονται αναερόβια μικρόβια, η δε απομάκρυνση των μικροβίων και υπολειμμάτων της τροφής εξαλείφει το πρόβλημα της δυσοσμίας του στόματος, συμβάλει στη βελτίωση της γεύσης, χαρίζοντας ταυτόχρονα μια αίσθηση φρεσκάδας.

Ο ρόλος του οδοντίατρου είναι σημαντικός για την πληροφόρηση και επίδειξη των μηχανικών αυτών μέσων καθαρισμού ιστών και οργάνων της στοματικής κοιλότητας. Η επίδειξη των μέσων αυτών θα πρέπει να επαναλαμβάνεται τακτικά, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να ενισχύονται και να βελτιώνονται οι ικανότητες αυτοφροντίδας και προαγωγής της στοματικής υγείας κάθε ανθρώπου.

Η χρήση της τσίχλας στην υγιεινή του στόματος: Το 1869 ο οδοντίατρος Sample W. πρότεινε τη μάσηση της τσίχλας ως μέσο για τον καθαρισμό των δοντιών, δηλαδή για χρήση παρεμφερή με αυτή της οδοντόπαστας. Στην εξέλιξη τους διαπιστώθηκε ότι οι τσίχλες, που δεν περιέχουν ζάχαρη, μπορούν να παίξου σημαντικό ρόλο στην υγεία του στόματος με διάφορους μηχανισμούς. Η μάσηση τους αυξάνει τη ροή του σάλιου και έτσι γίνεται καλύτερα ο καθαρισμός του στόματος από υπολείμματα υδατανθράκων ή οξέων. Επιπλέον αυξάνεται η τιμή του pH της οδοντικης μικροβιακής πλάκας, γεγονός που οδηγεί στη μείωση του χρόνου απασβεστίωσης των αρχόμενων τερηδονογόνων βλαβών. Αυτές οι προφυλακτικές δράσεις του σάλιου είναι πολύ σημαντικές κατά τα πρώτα 20-30 λεπτά, από τη στιγμή που ένα άτομο κατανάλωσε ένα πλούσιο τερηδονογόνο φαγητό, αφού στο χρονικό αυτό διάστημα το pH της οδοντικής μικροβιακής πλάκας είναι χαμηλό, γεγονός που καθιστά ευάλωτη την αδαμαντίνη των δοντιών σε τερηδονογόνο προσβολή. Η επιπλέον προσθήκη φαρμακευτικών ουσιών, όπως αλάτων φθορίου ή φωσφορικού διασβεστίου αυξάνει την αντιτερηδονογόνο ικανότητα των τσιχλών, ιδίως αυτών που περιέχουν ξυλιτόλη ή ξυλιτολη και σορβιτόλη. Επίσης ο εμπλουτισμός τους με οξεική χλωρεξιδίνη και πυριτικά άλατα παρεμποδίζει το σχηματισμό αοδοντικής πλάκας, ενώ η προσθήκη πενικιλίνης και παγκρεατικών ενζύμων με δράση κατά του σχηματισμού πέτρας στα δόντια και στα ούλα, βοηθάει στη θεραπεία της οξείας ελκωνεκρωτικής ουλίτιδας.

Ο ρόλος του οδοντιάτρου είναι σημαντικός για την πληροφόρηση και επίδειξη των μηχανικών αυτών μέσων καθαρισμού της στοματικής κοιλότητας. Η επίδειξη των μέσων αυτών θα πρέπει να επαναλαμβάνεται τακτικά, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να ενισχύονται και να βελτιώνονται οι ικανότητες αυτοφροντίδας και προαγωγής της στοματικής υγείας κάθε ανθρώπου.

Το άρθρο έχει δημοσιευθεί πρώτη φορά στο περιοδικό ‘Μ’ Ενδιαφέρει’ (τεύχος 41, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2004), το οποίο εκδίδει η Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία.

health.in.gr

Ειδήσεις Σήμερα: