Το ενδιαφέρον για τους ηλικιωμένους έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, δεδομένου ότι στις αναπτυγμένες κοινωνίες αφενός μειώνονται οι γεννήσεις και αφετέρου αυξάνεται ο μέσος όρος ζωής. Εις ένδειξη σεβασμού προς την τρίτη ηλικία ο ΟΗΕ έχει καθιερώσει την 1η Οκτωβρίου ως Παγκόσμια Ημέρα των Ηλικιωμένων.

Με αφορμή τη σημερινή ημέρα το health.in.gr φιλοξενεί τη συνέντευξη του Δρ Κίμωνα Βολίκα, παθολόγου-γηρίατρου και μέλους της Ελληνικής Γηριατρικής και Γεροντολογικής Εταιρείας, για την παθολογία των ηλικιωμένων ατόμων. Επιπλέον, η κυρία Ειρήνη Σαριγκιόλη, κοινωνική λειτουργός στο Γηροκομείο Αθηνών, μιλά για την ψυχολογία των ατόμων της τρίτης ηλικίας και μας υπενθυμίζει ότι τα γηρατεία δεν είναι ασθένεια αλλά η φυσική κατάληξη όλων μας.

–Κύριε Βολίκα, αναπτύξτε το μηχανισμό με τον οποίο επέρχεται η γήρανση.

Η γήρανση είναι ένα φαινόμενο που απασχόλησε πάρα πολύ και εξακολουθεί να απασχολεί τους ιατρούς και τους βιολόγους. Πρόκειται για μια πολύπλοκη διαδικασία κατά την οποία μειώνεται ο αριθμός ή εκφυλίζονται οι ανατομικές και λειτουργικές μονάδες του οργανισμού, δηλαδή τα κύτταρα. Οι αλλοιώσεις αυτές σταδιακά οδηγούν στο θάνατο.

Κατά καιρούς διατυπώθηκαν θεωρίες με τις οποίες οι επιστήμονες επιχείρησαν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο. Μία από τις πιο αξιοσημείωτες είναι αυτή που ασχολείται με τις ελεύθερες ρίζες του οξυγόνου που παράγονται κατά τις βιολογικές αντιδράσεις του ανθρώπινου οργανισμού και οι οποίες ενδεχομένως βλάπτουν τις μεμβράνες των κυττάρων και διάφορα άλλα σημεία του οργανισμού.

Η διαδικασία αυτή διαφέρει από οργανισμό σε οργανισμό, από άνθρωπο σε άνθρωπο, από όργανο σε όργανο στον ίδιο άνθρωπο, ακόμη και από ιστό σε ιστό. Πρόκειται για μια πολύπλοκη διαδικασία, που τελικά αφορά και στα επιμέρους συστήματα, στα επιμέρους όργανα και στους επιμέρους ιστούς του ανθρώπινου οργανισμού.

–Ποιες είναι οι οργανικές ιδιαιτερότητες των ηλικιωμένων;

Είναι αρκετές και πολύπλοκες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι ηλικιωμένοι έχουν πολυπαθολογία, δηλαδή πάσχουν ταυτόχρονα από περισσότερες από μία παθήσεις. Ένα νεαρό άτομο, για παράδειγμα, πάσχει μόνο από πνευμονία, ενώ κάποιος ηλικιωμένος μπορεί να πάσχει από πνευμονία και ταυτόχρονα να είναι διαβητικός, υπερτασικός με ρευματοειδή αρθρίτιδα και ίσως αρκετά άλλα παθολογικά προβλήματα.

Δεύτερον, έχουν πολυφαρμακία, δηλαδή λόγω της πολυπαθολογίας τους παίρνουν πολλά φάρμακα. Κατ’ αυτό τον τρόπο αυξάνεται και ο κίνδυνος να εμφανιστούν παρενέργειες. Επιπλέον, στατιστικά αυξάνεται και ο κίνδυνος αλληλεπίδρασης μεταξύ των φαρμάκων.

Τρίτον, οι ηλικιωμένοι είναι ιδιαίτερα εύθραυστοι, δηλαδή κινδυνεύουν να πέσουν σε αναπηρία ανά πάσα στιγμή. Επιπλέον, καθώς είναι πιθανόν να υπάρξουν και ιδιαιτερότητες στα συμπτώματα μιας πάθησης, χρήζουν παρακολούθησης και φροντίδας.

–Ποιες είναι οι κυριότερες παθήσεις της τρίτης ηλικίας;

Είναι πάρα πολλές· πρακτικά θα λέγαμε ότι είναι όλες οι παθήσεις που υπάρχουν. Όσον αφορά στα στατιστικά στοιχεία, εκτός από τις χρόνιες παθήσεις, όπως είναι ο σακχαρώδης διαβήτης ή η υπέρταση, οι οποίες ενδέχεται να εμφανιστούν και στις μεγάλες ηλικίες, παρατηρούνται κυρίως παθήσεις όπως οι αρθρίτιδες, η οστεοπόρωση, η άνοια, η κατάθλιψη, τα καρδιαγγειακά συμβάματα, τα εγκεφαλικά επεισόδια και οι κακοήθειες.

Τα τρία τελευταία μάλιστα έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι είναι και οι κυριότερες αιτίες θανάτου. Επιπλέον, υπάρχουν και κάποιες ασθένειες τις οποίες δεν τις θεωρούμε παθήσεις, όπως, για παράδειγμα, οι πτώσεις και οι αισθητηριακές διαταραχές, οι οποίες εκδηλώνονται με τη μείωση της όρασης, της ακοής, των οργάνων της ισορροπίας.

–Πώς ανταποκρίνεται ο οργανισμός των ηλικιωμένων στη φαρμακευτική αγωγή;

Ο οργανισμός των ηλικιωμένων υφίσταται συγκεκριμένες μεταβολές, που επιδρούν άμεσα στη φαρμακοδυναμική, δηλαδή στην κατανομή, στο μεταβολισμό και στην απέκκριση των φαρμακευτικών ουσιών. Είναι γνωστό στους ιατρούς, π.χ., ότι σε ένα γηρασμένο οργανισμό παρατηρείται μειωμένο συνολικό σωματικό ύδωρ. Αντίθετα, υπάρχει αύξηση στα ποσοστά συσσωρευμένου λίπους. Αυτοί είναι δύο πολύ σημαντικοί παράγοντες που προκαλούν διαταραχή στην κατανομή των φαρμάκων στον οργανισμό των ηλικιωμένων, καθώς οι δραστικές ουσίες διαιρούνται σε υδατοδιαλυτές και λιποδιαλυτές.

Επιπλέον, μειώνονται οι υποδοχείς στους οποίους δρουν τα φάρμακα. Ένας τρίτος παράγοντας είναι ότι ο γηρασμένος εγκέφαλος γίνεται φοβερά ευαίσθητος σε φάρμακα που δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα (αναλγητικά, αγχολυτικά, αντικαταθλιπτικά). Αυτό συμβαίνει διότι αλλάζει το ποσοστό των πρωτεϊνών μέσα στο αίμα και καθώς τα φάρμακα κυκλοφορούν δεσμευμένα με πρωτεΐνες επηρεάζεται άμεσα η διακίνησή τους στον οργανισμό.

Είναι λοιπόν σαφές ότι αρκετές φυσιολογικές μεταβολές σχετίζονται με την ανταπόκριση που έχει ένας οργανισμός στα φάρμακα. Εάν μάλιστα εμφανιστεί και κάποια νοσολογική οντότητα, όπως συνήθως συμβαίνει σε άτομα προχωρημένης ηλικίας, η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο σύνθετη και απαιτείται πολύ μεγάλη προσοχή όσον αφορά στα συνταγογραφούμενα φάρμακα.

Γι’ αυτό λοιπόν εμείς οι ιατροί χορηγούμε συνήθως μικρότερες δόσεις καθώς και μικρότερης διάρκειας αγωγές στους ηλικιωμένους σε σχέση με τα άτομα μικρότερων ηλικιών. Και, όπως είναι ευνόητο, είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί στην επιλογή του είδους του φαρμάκου ανάλογα με την πάθηση.

–Ποια μέτρα εφαρμόζονται για την περίθαλψη των ατόμων τρίτης ηλικίας;

Στις προηγμένες χώρες προβλέπονται τα πολυγηριατρικά νοσοκομεία, ή τουλάχιστον γηριατρικές κλινικές στο πλαίσιο των γενικών νοσοκομείων· επίσης, ιδρύματα, τα Nursing Homes (γηροκομεία, μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων και νοσοκομεία συγχρόνως).

Σε αυτά εισάγονται όσοι πάσχουν από χρόνια προβλήματα και χρήζουν νοσοκομειακής περίθαλψης.

Επιπλέον, υπάρχουν οι μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων με την έννοια των κρατικών γηροκομείων. Παράλληλα, πολλές χώρες έχουν αναπτύξει συστήματα περίθαλψης στο σπίτι, όπου οι ηλικιωμένοι εντάσσονται σε διάφορες κατηγορίες από μία ομάδα της οποίας τον πυρήνα αποτελούν ένας γηρίατρος, μία νοσηλεύτρια, ένας κοινωνικός λειτουργός· αυτή η ομάδα πλαισιώνεται και από άλλους ειδικούς, που κατατάσσουν τους ηλικιωμένους σε κατηγορίες ανάλογα με το αν έχουν ή δεν έχουν αναπηρίες, τι είδους αναπηρίες έχουν και τι είδους βοήθεια χρειάζονται.

Η φροντίδα είναι δυνατόν να ξεκινά από απλές επισκέψεις κοινωνικών λειτουργών και να περιλαμβάνει μέχρι και τα καθημερινά ψώνια και τη φροντίδα του σπιτιού. Εάν οι καταστάσεις είναι σοβαρότερες, τους ετοιμάζουν το φαγητό τους, ή τους κάνουν φυσικοθεραπείες, ή τους παρέχουν άλλου είδους φάρμακα, π.χ., ινσουλίνες, ή μεριμνούν για την περιοδική νοσηλεία τους.

Έχει αποδειχθεί ότι τέτοιου είδους περίθαλψη, εκτός του ότι καταδεικνύει τη μέριμνα του κράτους για τον πολίτη, είναι και πολύ αποτελεσματική. Συγκεκριμένα, μειώνονται οι μέρες του κλινοστατισμού, δηλαδή οι ημέρες που μένει κάποιος στο κρεβάτι, τα φάρμακα, οι ημέρες νοσοκομειακής νοσηλείας κ.λπ. Επομένως, μειώνεται το κόστος και βελτιώνεται η ποιότητα ζωής.

–Ποια είναι η σημασία της διατροφής και ποιο διαιτολόγιο θεωρείται πλήρες όσον αφορά στις ανάγκες ενός γηρασμένου οργανισμού;

Ο οργανισμός πρέπει να αναπληρώνει άμεσα τα συστατικά που «χάνει» στη διάρκεια της ημέρας και αυτό επιτυγχάνεται με τη σωστή διατροφή. Στον ηλικιωμένο όμως παρατηρούνται συγκεκριμένες μεταβολές τις οποίες οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας.

Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε ότι ελαττώνεται η έκκριση της σιέλου, μειώνεται η κινητικότητα αλλά και η αιμάτωση σε όλο τον πεπτικό σωλήνα και επιπλέον ελαττώνεται και η ικανότητα απορρόφησης ορισμένων ουσιών. Το ασβέστιο, για παράδειγμα, σε έναν ηλικιωμένο απορροφάται λιγότερο, διότι χρειάζεται τη βοήθεια μιας πρωτεΐνης, της calcium binding protein, για να μεταφερθεί από το εσωτερικό του εντέρου, δηλαδή από τον εντερικό αυλό προς τον οργανισμό.

Συνεπώς, οι ηλικιωμένοι χρειάζεται να τρώνε περισσότερο από τους ενηλίκους γιατί έχουν μειωμένη απορρόφηση. Σημαντικά είναι επίσης και τα προβλήματα μάσησης και κατάποσης που πιθανόν αντιμετωπίζουν τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και τα οποία αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες όσον αφορά στο σύνολο των θερμίδων που τελικά προσλαμβάνονται.

Ένα άλλο σοβαρό πρόβλημα που συσχετίζεται άμεσα με τη διατροφή τους και απαντάται πολύ συχνά είναι η δυσκοιλιότητα, που ενδέχεται να προξενήσει κοπρόσταση ή ειλεό και να τους οδηγήσει ακόμα και στο χειρουργείο. Προκειμένου λοιπόν να αποφευχθούν παθολογικά προβλήματα είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας ότι το διαιτολόγιο των ηλικιωμένων θα πρέπει να είναι πλούσιο σε θερμίδες και θρεπτικά συστατικά και φυσικά εύληπτο.

Κλείνοντας τη συνέντευξη, ο κ. Βολίκας υπενθυμίζει ότι όταν αναφέρεται κανείς στους ηλικιωμένους είναι απαραίτητο να έχει υπόψη τον ορισμό που δίνει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας για την υγεία: «Πρόκειται για την κατάσταση πλήρους σωματικής, πνευματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας του ατόμου και όχι μόνο για την απουσία μιας αρρώστιας ή κάποιας αναπηρίας».

Όσον αφορά στην πνευματική και ψυχική ευεξία των ηλικιωμένων, η κυρία Σαριγκιόλη λέει ότι πολλά άτομα τρίτης ηλικίας παρουσιάζουν τάσεις μελαγχολίας. Βασική αιτία εκδήλωσης αυτής της ψυχοπαθολογίας είναι το αίσθημα που τους δημιουργούν τα νεότερα άτομα, ότι οι ηλικιωμένοι δεν είναι πλέον απαραίτητοι και τους επιβαρύνουν.

Όπως τονίζει, οι γηραιότεροι δεν είναι άτομα περιθωριοποιημένα κοινωνικά. Αντίθετα, έχουν απόλυτη ανάγκη να αισθάνονται απαραίτητοι και δημιουργικοί και οι νέοι άνθρωποι μπορούν να τους βοηθήσουν σε αυτό.

«Η μελαγχολία της τρίτης ηλικίας μπορεί να αντιμετωπιστεί πολύ εύκολα: με στοργή, αγάπη και δημιουργική αξιοποίηση του χρόνου των ηλικιωμένων» αναφέρει χαρακτηριστικά. «Η ανθρώπινη παρουσία συχνά είναι σπουδαιότερη από τη φαρμακευτική αγωγή» επισημαίνει η κυρία Σαριγκιόλη.

Αρκεί, όπως υπογραμμίζει, να κατανοήσουν οι νεότεροι τις ανάγκες των ηλικιωμένων. Όταν γίνουν κατανοητές οι ανάγκες και οι επιθυμίες τους, τότε θα είναι διαφορετική και η αντιμετώπισή τους από τις νεότερες γενεές.

Η λύση, προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα των γενεών και να συνυπάρξουν αρμονικά οι νέοι με τους μεγαλύτερους, δεν είναι άλλη από την κοινωνική παιδεία. «Η εκπαίδευση στο σπίτι, στο σχολείο, στην κοινότητα, στην κοινωνία γενικότερα, είναι ιδιαίτερα σημαντική για να απαλειφθούν οι ανισότητες μεταξύ των ηλικιακών ομάδων» δηλώνει η κυρία Σαριγκιόλη.

Σε μια δημοκρατική κοινωνία όλοι έχουν ίσα δικαιώματα και ίσες ευκαιρίες. Είναι ανεπίτρεπτο να μένουν στο περιθώριο τα άτομα τρίτης ηλικίας. Αλλωστε, σύμφωνα με την κυρία Σαριγκιόλη αλλά και τον κ. Βολίκα, οι μεγαλύτερες γενεές υπήρξαν οι γονείς και οι δάσκαλοι όλων, σε αυτούς χρωστάμε το ζην και το ευ ζην.

health.in.gr

Ειδήσεις Σήμερα: