Ζουράμπ Κ. Τσερετέλι: Πέθανε ο αμφιλεγόμενος καλλιτέχνης που δόξασε το Κρεμλίνο

Ο Ζουράμπ Κ. Τσερετέλι, ο Γεωργιανο-Ρώσος καλλιτέχνης του οποίου τα πανύψηλα μνημεία και τα ηρωικά αγάλματα δόξασαν το Κρεμλίνο αλλά προκαλούσαν περιφρόνηση από τη Μόσχα έως το Νιου Τζέρσεϊ, πέθανε την Τρίτη 22 Απριλίου στο σπίτι του έξω από τη Μόσχα. Ήταν 91 ετών.

Ο θάνατός του ανακοινώθηκε από τον Σεργκέι Σαγκουλασβίλι, τον βοηθό του. Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Β. Πούτιν έστειλε συλλυπητήριο σημείωμα στην οικογένεια του Ζουράμπ Κ. Τσερετέλι, χαρακτηρίζοντάς τον «εξαιρετικό εκπρόσωπο του πολυεθνικού ρωσικού πολιτισμού».

Θαυμαστής του Πούτιν, ο Τσερετέλι αποκάλυψε ένα πανύψηλο χάλκινο άγαλμά του το 2004, ντυμένο με έναν χιτώνα τζούντο με ζώνη.

«Eξαιρετικό εκπρόσωπο του πολυεθνικού ρωσικού πολιτισμού»

Ο Γάλλος σχεδιαστής μόδας Πιερ Καρντάν και ο γλύπτης Ζούραμπ Τσερετέλι ποζάρουν δίπλα σε ένα γλυπτό του Βλαντίμιρ Πούτιν στην γκαλερί του Τσερετέλι στη Μόσχα στις 27 Νοεμβρίου 2008. Πηγή: Reuters

H μετασοβιετική αισθητική

Το πληθωρικό έργο του Τσερετέλι καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη μετασοβιετική ρωσική αισθητική. Φανταχτερός και ζωηρός, μπόρεσε να γοητεύσει πέρα από τα γεωπολιτικά σύνορα, κερδίζοντας τη θέση του ανεπίσημου καλλιτέχνη της αυλής του Κρεμλίνου τη δεκαετία του 1990, ενώ παράλληλα συνεργάστηκε με την κυβέρνηση της γενέτειράς του, της Γεωργίας, που προσπαθούσε να αποστασιοποιηθεί από τη Μόσχα.

Στη Γεωργία, όπου πολλοί ντόπιοι τον καταδίκασαν για την παραμονή του στη Ρωσία, έχτισε το Μνημείο της Ελευθερίας στην Τιφλίδα, την πρωτεύουσα, μια απεικόνιση του Αγίου Γεωργίου που σκοτώνει έναν δράκο στην κορυφή ενός ψηλού πυλώνα στην κεντρική πλατεία.

Στη Ρωσία, ο Τσερετέλι ηγήθηκε ομάδων που δημιούργησαν μερικά από τα μεγαλύτερα μετασοβιετικά μνημεία της χώρας, σηματοδοτώντας την απομάκρυνση από το αυστηρό, γεωμετρικό στυλ της κομμουνιστικής εποχής υπέρ του πολύχρωμου καπιταλιστικού κιτς – προς απογοήτευση μεγάλου μέρους της διανόησης της Μόσχας.

Στη δεκαετία του 1990, συνέβαλε στην παρουσίαση του προσώπου μιας νέας Μόσχας σχεδιάζοντας το πρώτο υπόγειο εμπορικό κέντρο δυτικού τύπου της χώρας, στην πλατεία Μανέγε, δίπλα στο Κρεμλίνο. Κάποιοι είπαν ότι το εμπορικό κέντρο, με την οροφή του να κοσμείται με φανταχτερά παραμυθένια ειδώλια, είχε καταστρέψει την πλατεία για πάντα.

Ένας εργάτης με ένα γλυπτό του Ιωσήφ Στάλιν, που φιλοτεχνήθηκε από τον Ζουράμπ Τσερετέλι, πρόεδρο της Ρωσικής Ακαδημίας Τεχνών, σε ένα εργοστάσιο στην Αγία Πετρούπολη, 30 Ιανουαρίου 2005. Η χάλκινη σύνθεση τριών τόνων που απεικονίζει τον Στάλιν και τους εταίρους του στον αντιχιτλερικό συνασπισμό, τον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ και τον πρόεδρο των ΗΠΑ Φραγκλίνο Ρούσβελτ, επρόκειτο να εγκατασταθεί στη Γιάλτα, όπου οι τρεις ηγέτες συναντήθηκαν για συνομιλίες στις 4-11 Φεβρουαρίου 1945. , Πηγή: Reuters

«Ένα αναίσθητο, αυτοεξευτελιστικό κομμάτι μεγαλοστομίας»

Αργότερα του ανατέθηκε να δημιουργήσει, ως επίσημο δώρο της Ρωσίας προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, ένα μνημείο αφιερωμένο στα θύματα των επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Το μνημείο, μια μπρούτζινη επιχαλκωμένη πλάκα ύψους 10 ορόφων που χωριζόταν από μια ρωγμή με ένα τεράστιο δάκρυ με επιφάνεια νικελίου στο εσωτερικό της, επρόκειτο να ανεγερθεί στο Τζέρσεϊ Σίτι του Νιου Τζέρσεϊ, αλλά το 2004, οι δημοτικοί υπάλληλοι εκεί το απέρριψαν. Ένας τοπικός καλλιτεχνικός σύλλογος περιέγραψε το έργο ως «ένα αναίσθητο, αυτοεξευτελιστικό κομμάτι μεγαλοστομίας». Τελικά εγκαταστάθηκε στο Νιου Τζέρσεϊ το 2006.

Το κολοσσιαίο χάλκινο άγαλμα του Χριστόφορου Κολόμβου στο Πουέρτο Ρίκο του Τσερετέλι προκάλεσε επίσης επικρίσεις, τόσο για την αισθητική του όσο και για το ιστορικό του πλαίσιο. Το μνημείο βρίσκεται εκτός της πεπατημένης κατά μήκος της βόρειας ακτής και υψώνεται στα 350 πόδια -το ψηλότερο άγαλμα στο δυτικό ημισφαίριο- και απεικονίζει έναν πανύψηλο Κολόμβο να στέκεται στο κατάστρωμα ενός μικρότερου ιστιοφόρου, με το ένα χέρι στον τροχό του πλοίου και το άλλο υψωμένο στον ουρανό, με τρία πανιά του πλοίου πίσω του.

Κάποιοι το χαρακτήρισαν ενοχλητικό όταν ολοκληρώθηκε το 2016, σύμφωνα με τους New York Times. Και πολλοί κάτοικοι του Πουέρτο Ρίκο διαφώνησαν με την παρουσία του, επικαλούμενοι τη βία κατά των ιθαγενών πληθυσμών κατά την εποχή του Κολόμβου στην Καραϊβική.

Ο Ζουράμπ Κ. Τσερετέλι είχε αρχικά θελήσει να δώσει το μνημείο στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1992, με αφορμή την 500ή επέτειο από την άφιξη του Κολόμβου στην αμερικανική ήπειρο. Αλλά κάθε αμερικανική πόλη στην οποία απευθύνθηκε, συμπεριλαμβανομένης της Νέας Υόρκης, της Βοστώνης, του Μαϊάμι και του Κολόμβου του Οχάιο, το απέρριψε.

Το Birth of a New Man, ευρέως γνωστό ως el huevo de Colón, είναι ένα μνημείο στη Σεβίλλη της Ισπανίας. Είναι ένα έργο του Ζουράμπ Τσερετέλι, που αποτελείται από ένα κολοσσιαίο άγαλμα που αναπαριστά τον Χριστόφορο Κολόμβο, μερικώς τυλιχμένο από ένα κέλυφος που μοιάζει με αυγό. Πηγή: Wikimedia

«Κάτω ο Τσάρος!»

Τα υπερμεγέθη αγάλματα του Τσερετέλι έχουν ανεγερθεί αλλού στον κόσμο, μεταξύ άλλων στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο, τη Ρώμη και το Τόκιο. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας «σφυρηλάτησε» προσωπικές συνδέσεις στο εξωτερικό.

Η φήμη του Ζουράμπ Κ. Τσερετέλι έφτασε στο αποκορύφωμά της το 1997, όταν εγκατέστησε ένα άγαλμα ύψους 98 μέτρων που δοξάζει τον Μέγα Πέτρο στο κέντρο της Μόσχας, μιας πόλης που ο Πέτρος ήταν γνωστό ότι αντιπαθούσε. Παρόμοιο με το μνημείο του Κολόμβου, το έργο τοποθετεί έναν αυτοκρατορικό Πέτρο σε ένα δυσανάλογα μικρό ιστιοφόρο με το κατάρτι και τα πανιά του να υψώνονται πίσω του.

Το κοινό εξεγέρθηκε. Ο κόσμος υπέγραψε υπογραφές, κατηγορώντας τον Ζουράμπ Κ. Τσερετέλι για κακογουστιά. Η πόλη γέμισε με αυτοκόλλητα που φώναζαν: «Κάτω ο Τσάρος!».

Αλλά μετά το θάνατο του Ζουράμπ Κ Τσερετέλι, ακόμη και οι διαιτητές του καλού γούστου, που έκαναν μόδα να υβρίζουν το έργο του, άρχισαν να τον επαινούν. Κάποιοι τον εγκωμίασαν ως έναν έξυπνο διαχειριστή που υπερασπίστηκε και βοήθησε πολλούς καλλιτέχνες που αντιμετώπιζαν προβλήματα, οικονομικά ή άλλα. Άλλοι είπαν ότι ενώ τα τεράστια αγάλματά του ήταν υπερβολικά, οι πίνακες και τα σχέδιά του έδειχναν μια πιο κομψή και τρυφερή πλευρά του ταλέντου του.

*Πηγή: The New York Times