Ποιος έχει δικαίωμα να εμφανίζεται στο Ηρώδειο;

Αν ήταν ταινία, θα ήταν χωρίς αμφιβολία «Η μέρα της μαρμότας». Μόνο που τον πρωταγωνιστικό ρόλο του μετεωρολόγου που ζει την ίδια μέρα σε επανάληψη δεν θα κρατούσε ο Μπιλ Μάρεϊ, αλλά το Ωδείο Ηρώδου του Αττικού. Διότι το ρωμαϊκό μνημείο στη σκιά της Ακρόπολης βρίσκεται κάθε χρόνο τέτοια εποχή (ή και λίγο αργότερα) στο επίκεντρο της απαράλλακτα ίδιας συζήτησης: Ποιος μπορεί να εμφανίζεται στην ορχήστρα του; Μόνο οι θεωρούμενες ως ποιοτικές θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις ή υπάρχει χώρος και για πιο εμπορικά και λαϊκά θεάματα;

Είναι λειτουργική η διαδικασία που υιοθετείται έως σήμερα ή επιβάλλονται αλλαγές; Για ποιο λόγο οι καλλιτέχνες επιδιώκουν έστω και μία εμφάνιση στο ρωμαϊκό ωδείο ακόμη κι αν στην καλύτερη περίπτωση χρειαστεί να χρησιμοποιήσουν ως «κερκόπορτα» μια διοργάνωση φιλανθρωπικού σκοπού ή στη χειρότερη να προβούν σε δημόσιες δηλώσεις διαμαρτυρίας μεταμφιεσμένες σε παράπονα, ώστε την επόμενη χρονιά να πετύχουν τον στόχο τους;

Το ζήτημα που δεν λέει επί δεκαετίες να βρει λύση απασχόλησε τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου την περασμένη Τρίτη, κατά την τελευταία του συνεδρίαση πριν από τις εκλογές. Το ανώτατο γνωμοδοτικό όργανο είναι η τρίτη βαθμίδα στην οποία συζητείται η παραχώρηση του μνημείου την περίοδο από τέλη Αυγούστου έως μέσα Οκτωβρίου, για εκδηλώσεις που δεν εντάσσονται στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών.

Διάσταση απόψεων

Τα αιτήματα παραχώρησης του Ηρωδείου που κατατίθενται στο υπουργείο Πολιτισμού εξετάζονται αρχικά από 11μελή επιτροπή που ορίζεται επί τούτου και η οποία αποτελείται από υψηλόβαθμα στελέχη υπηρεσιών και φορέων του ΥΠΠΟ και από τους καλλιτεχνικούς διευθυντές της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, του Εθνικού Θεάτρου και του Ελληνικού Φεστιβάλ.

Η πρότασή τους κατατίθεται στη Διεύθυνση Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, η οποία, αφού την εξετάσει και κατά περίπτωση ενδεχομένως εκφράσει άλλη άποψη, κάνει την εισήγησή της στα μέλη του ΚΑΣ.

Και για ακόμη μία χρονιά υπήρξε διάσταση απόψεων μεταξύ των μελών του ΚΑΣ και της πρότασης της επιτροπής, η οποία παρουσιάστηκε αυτούσια στο Συμβούλιο, με τις παρατηρήσεις της Διεύθυνσης να επισημαίνονται επί τόπου. Εν συνεχεία το Συμβούλιο γνωμοδοτεί στον εκάστοτε υπουργό Πολιτισμού, ο οποίος έχει το δικαίωμα να αποδεχτεί, να τροποποιήσει ή να απορρίψει τη γνωμοδότηση, η οποία συνιστά και την απόφαση που θα υπογράψει, κατά το τέταρτο και τελευταίο στάδιο της διαδικασίας.

78 αιτήματα

Ούτε η πληθώρα των αιτημάτων – 78 – ούτε ο συνωστισμός των εκδηλώσεων απεφεύχθησαν, παρά το γεγονός ότι οι αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟ κάθε χρόνο επισημαίνουν ότι το μνημείο επιβαρύνεται από τις καθημερινές εκδηλώσεις και πως χρειάζεται χρόνος για αναστηλώσεις. Ωστόσο το φιλέτο των 45 ημερών του φθινοπώρου δεν αφήνει περιθώριο ανάσας στο μαρμάρινο ωδείο, που ακόμη κι όταν δεν φιλοξενεί εκδήλωση είναι κατειλημμένο για πρόβες.

Φέτος το ΚΑΣ, ωστόσο, όχι μόνο δεν περιόρισε τις εκδηλώσεις, αλλά γνωμοδότησε υπέρ 40 και πλέον, ενώ η επιτροπή είχε προκρίνει 37.

Τα μέλη εμφανίστηκαν «ανοιχτά» σε εμφανίσεις δημοφιλών καλλιτεχνών της ποπ και του λαϊκού πενταγράμμου, σε αντίθετη κατεύθυνση με τη γραμμή της επιτροπής. Αναψαν το πράσινο φως τόσο σε ποπ – λαϊκές εμφανίσεις που έχουν βρεθεί στο στόχαστρο και στο παρελθόν για τον ίδιο ακριβώς λόγο (πανομοιότυπη συζήτηση είχε γίνει το 2009 όταν και πάλι η Αννα Βίσση θα τραγουδούσε για τους σκοπούς της ΕΛΕΠΑΠ) ή και σε καλλιτέχνες που επανειλημμένως έχουν χτυπήσει την πόρτα του Ηρωδείου χωρίς εκείνη να ανοίξει, όπως ο Αντώνης Ρέμος.

«Δεν είναι διασκεδαστήριο»

Η ρήξη με το σκεπτικό της επιτροπής ήταν ξεκάθαρη, με αποτέλεσμα μέλος της να σχολιάζει στα «ΝΕΑ» θέλοντας να διατηρήσει την ανωνυμία του ότι «δεν είναι δυνατόν να απαξιώνεται κατ’ αυτόν τον τρόπο η καλλιτεχνική επιτροπή που έχει οριστεί από την ίδια την πολιτεία με εξουσιοδότηση να επιλέξει τις εκδηλώσεις», προσθέτοντας ότι «το Ηρώδειο δεν είναι διασκεδαστήριο και πως δεν είναι δυνατόν οι φιλανθρωπικές οργανώσεις να λειτουργούν ως κολυμβήθρα του Σιλωάμ για ορισμένους καλλιτέχνες».

«Καταρχήν πιστεύω ότι δεν πρέπει να αποκλείεται κανείς αν το θέαμα που θα προσφέρει είναι ποιοτικό. Δεν έχω αντίρρηση ούτε για την ποπ ούτε για τη λαϊκή μουσική στο πλαίσιο μιας ποιοτικής παραγωγής, η οποία μπορεί να φέρει τον κόσμο κοντά στα μνημεία. Κόκκινες γραμμές έχω μόνο ως προς τις ευτελείς παραστάσεις είτε ως προς την εμφάνιση είτε ως προς το περιεχόμενο. Από τη στιγμή που υπάρχει επιτροπή θα πρέπει να δεχόμαστε τις προτάσεις της ως προς την ποιότητα», λέει ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και ανασκαφέας του Ιερού του Ασκληπιού στην Επίδαυρο (όπου και το αρχαίο θέατρο) Βασίλης Λαμπρινουδάκης.

«Η τέχνη είναι για όλους»

«Είναι ένα ζήτημα που έχουμε αντιμετωπίσει όλοι όσοι διαχειριζόμαστε αρχαία μνημεία στα οποία φιλοξενούνται εκδηλώσεις», προσθέτει ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και ανασκαφέας της Αρχαίας Μεσσήνης Πέτρος Θέμελης. «Ποιότητα δεν σημαίνει μόνο κλασική μουσική και αρχαίο θέατρο. Η τέχνη είναι για όλους και έχω διαπιστώσει ότι καλλιτέχνες με λαϊκό έρεισμα μπορούν να προσελκύσουν ένα ευρύτατο κοινό, αρκεί να μη ρυπαίνονται τα αφτιά μας. Και σε τελική ανάλυση ας μην είμαστε πολύ αυστηροί, από τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι στα ρωμαϊκά μνημεία συνέβαιναν και βαρβαρότητες».

Οι αρχές βάσει των οποίων έγιναν οι επιλογές από την επιτροπή – όπως αναφέρθηκαν στο τραπέζι του ισογείου της οδού Μπουμπουλίνας – είναι η ποιότητα της παραγωγής, ο σεβασμός στον χώρο και την ιστορία του, η συνεκτίμηση του φιλανθρωπικού χαρακτήρα της εκδήλωσης και αν παιζόταν τον χειμώνα, αν οι συντελεστές του εμφανίζονται και σε άλλες παραγωγές που θα φιλοξενηθούν στο μνημείο ή εμφανίστηκαν πέρυσι.

«Πονηρό άλλοθι»

«Το πρόβλημα οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, στο ότι δεν υπάρχουν ουσιαστικά κριτήρια», λέει από την πλευρά του ο γενικός καλλιτεχνικός διευθυντής της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας Ελευσίνα 2023 και καταξιωμένος σκηνοθέτης Μιχαήλ Μαρμαρινός. «Δεν με ενδιαφέρουν καθόλου αιτιολογήσεις τύπου «φιλανθρωπικός σκοπός» που προσφέρουν ένα πονηρό άλλοθι σε ορισμένους. Εκείνο που με θλίβει είναι ότι με τη συμπεριφορά μας πληγώνουμε τα μνημεία και δεν έχουμε την ευαισθησία να ακούσουμε τις πληγές τους».

«Τα κριτήρια για την παραχώρηση των μνημείων πρέπει να είναι αμιγώς καλλιτεχνικά», τονίζει η σκηνοθέτρια Κατερίνα Ευαγγελάτου, της οποίας η παράσταση «Ιππόλυτος» ανεβαίνει από το Εθνικό Θέατρο τόσο στην Επίδαυρο όσο και στο Ηρώδειο, και αποσαφηνίζει ότι με αυτή της την ιδιότητα τοποθετείται στο παρόν ρεπορτάζ και όχι ως καλλιτεχνική διευθύντρια του Ελληνικού Φεστιβάλ και μέλος της επιτροπής αξιολόγησης των προτάσεων που θα παρουσιαστούν το φθινόπωρο στο ρωμαϊκό ωδείο. «Στο Ηρώδειο πρέπει να πραγματοποιούνται παραστάσεις που να μην είναι του συρμού, να έχουν κάτι σπάνιο και οι συντελεστές τους να έχουν υπηρετήσει δουλειές που διακρίνονται για την ποιότητά τους. Δεν μπορεί να ευτελίζεται ένα μνημείο υψηλού συμβολισμού».

Πιο διαλλακτικός εμφανίζεται ο αρχιμουσικός και επικεφαλής της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών Λουκάς Καρυτινός, ο οποίος υποστηρίζει ότι «το Ηρώδειο δεν είναι άβατο και για την ποπ μουσική, αν και έτσι ξεκίνησε. Είναι ένα μνημείο που όταν γεμίζει από κόσμο ζωντανεύει, οπότε εκτιμώ ότι από τη στιγμή που η κάθε εκδήλωση εξετάζεται ad hoc και διαπιστώνεται ότι δεν θα το προσβάλει, δεν βρίσκω λόγο να μην πραγματοποιηθεί».

«Το Ηρώδειο δεν απειλείται»

«Πιστεύω ότι οι υπέροχοι χώροι και τα ωραία τραγούδια δεν κινδυνεύουν από μη συμβατούς καλλιτέχνες. Σε τέτοιες περιπτώσεις θυμάμαι τη δήλωση του Μίκη Θεοδωράκη όταν είχε γίνει χαμός ενόψει της ερμηνείας του «Αξιον Εστί» από τον Σάκη Ρουβά. Είχε πει τότε ότι μια απαγόρευση είναι χειρότερη από μια κακή εκτέλεση. Το Ηρώδειο θα παραμείνει «ιερό», δεν απειλείται. Το περίεργο είναι ότι ενώ υπάρχει μια επιτροπή που περιλαμβάνει τρεις καλλιτεχνικούς διευθυντές μεγάλων φορέων αντιμετωπίζεται ως διακοσμητική», σχολιάζει ο τραγουδοποιός Μίλτος Πασχαλίδης.

«Είναι λάθος όλη η διαδικασία. Οταν γίνεται λόγος για επιτροπές και γνωμοδοτήσεις, τότε μιλάμε για καθαρή γραφειοκρατία που οδηγεί σε κακογενέσεις. Οταν ακούω για μια αλληλουχία επιτροπών που καταλήγει σε μια απόφαση υπουργού, για μένα είναι αποτρεπτικό ακόμη και να περάσω έξω από το μνημείο. Το πρόβλημα είναι ότι για μνημεία, όπως το Ηρώδειο, συζητάμε αν η χρήση τους θα είναι αξιοπρεπής ή τουριστική. Δεν με ενδιαφέρει τίποτα από τα δύο. Εκείνο που έχει σημασία είναι το Ηρώδειο να ζωντανέψει, να αποκτήσει χαρακτήρα και να έχει έναν παρεμβατικό ρόλο στη ζωή της πόλης», δίνει μια διαφορετική οπτική στη συζήτηση ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Ακύλλας Καραζήσης.