Έχει η Ρωσία «μαύρους ιππότες» έναντι της Δύσης;

Όταν οι Γάλλοι επέβαλαν ηπειρωτικό αποκλεισμό (1806-1814) για να στραγγαλίσουν οικονομικά τη Βρετανία, στη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων, η Ρωσία δεν τον τήρησε ενισχύοντας το Λονδίνο. Όταν στον Ψυχρό Πόλεμο, οι ΗΠΑ επέβαλαν κυρώσεις σε Βιετνάμ, Κούβα και Κίνα, η ΕΣΣΔ πραγματοποιούσε κανονικά δοσοληψίες με αυτές τις χώρες. Άραγε, σήμερα, στο μπαράζ δυτικών κυρώσεων που πλήττει τη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία, θα συναντήσουμε κάποιον… «μαύρο ιππότη» και πάλι;

Εδώ και αρκετά χρόνια, έχει εισχωρήσει στο λεξιλόγιο διεθνολόγων και αναλυτών η έννοια του «μαύρου ιππότη», δηλαδή το κράτος το οποίο συνεχίζει να συνεργάζεται με μια χώρα, ακόμα και όταν πλήττεται από κυρώσεις.

Έτσι, αυτή η «συμπαράσταση» βοηθάει τον στόχο να αντέξει και να προσαρμοστεί στις ζημιές που επιφέρουν οι κυρώσεις. «Μαύρος ιππότης» λοιπόν, υπήρξε και η Γαλλία στη διάρκεια του Πολέμου της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας (1775-1783), όταν προμήθευε με όπλα τους Αμερικανούς παρά τον βρετανικό αποκλεισμό.

Από τον Ψυχρό Πόλεμο έως σήμερα

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όμως, οι «μαύροι ιππότες» άρχισαν να σπανίζουν, λόγω της παντοδυναμίας των ΗΠΑ που δεν άφηναν πολλά περιθώρια σε κράτη να κοντράρουν την Ουάσιγκτον. Η Ρωσία άρχισε να επιστρέφει στον ρόλο του «μαύρου ιππότη» μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 2010, υποστηρίζοντας στρατιωτικά τη συριακή κυβέρνηση, δίχως όμως να μπορεί να βοηθήσει ακόμα οικονομικά.

Αν και η «παγκόσμια πλειοψηφία» κρατών απείχε από τις δυτικές κυρώσεις έναντι της Ρωσίας, μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022, ωστόσο, σύμφωνα με την ανάλυση του γενικού διευθυντή του Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων της Ρωσίας (RIAC) Ivan Timofeev, το να αποκαλούνται οι χώρες αυτές «μαύροι ιππότες» [υπέρ της Ρωσίας] είναι ακόμα πρόωρο. Οι επιχειρήσεις σε χώρες που είναι φιλικές προς τη Ρωσία είναι πολύ προσεκτικές, φοβούμενες δευτερεύουσες κυρώσεις ή διώξεις από τις αρχές των ΗΠΑ και των συμμάχων τους.

Όπως αναφέρει ο Ρώσος πολιτικός επιστήμονας οι σχέσεις της Ρωσίας με πιθανούς «μαύρους ιππότες» καθορίζονται από τη δομή των κυρώσεων και το είδος τους, δηλαδή εάν είναι οικονομικές οικονομικές κυρώσεις, έλεγχος των εξαγωγών και των εξαγωγών της Ρωσίας καθώς και άτυπα εταιρικά μποϊκοτάζ.

Η Ρωσία ήταν προετοιμασμένη

Φαίνεται ότι η Ρωσία είχε υπολογίσει ότι δεν θα μπορούσε να στηριχτεί σε βοήθεια από «μαύρους ιππότες» και κατάφερε να κάνει προετοιμασίες –ακόμα και για το χειρότερο σενάριο- πολύ πριν διατάξει την εισβολή στην Ουκρανία.

Ξεκίνησε η αποδολαριοποίηση του εξωτερικού εμπορίου, δημιουργήθηκε η ίδια η οικονομική υποδομή της Ρωσίας (την άνοιξη του 2022 έσωσε την οικονομία από την οικονομική κατάρρευση τις πρώτες εβδομάδες του «τσουνάμι των κυρώσεων») και η υποκατάσταση των εισαγωγών βρισκόταν σε εξέλιξη.

Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Ivan Timofeev, το μπαράζ των δυτικών κυρώσεων θα ανάγκαζε τους Ρώσους να λάβουν νέα μέτρα ακόμα και στη διάρκεια του πολέμου. Έχουν συμπεριλάβει παράλληλες εισαγωγές, διευκολύνσεις για τις επιχειρήσεις και μια γρήγορη αναζήτηση νέων αγορών και προμηθευτών. Οι ίδιες οι επιχειρήσεις έπαιξαν τον πιο σημαντικό ρόλο στην προσαρμογή στις κυρώσεις. Οι σχέσεις με φιλικές χώρες βοήθησαν τη Ρωσία να προσαρμοστεί, αλλά κάθε περίπτωση είχε τους δικούς της περιορισμούς και ιδιαιτερότητες.

Κίνα: Άνευ προηγουμένου ευκαιρίες, αλλά με ρέγουλο

Η Κίνα γίνεται ο μεγαλύτερος και πολλά υποσχόμενος εταίρος για τη Ρωσία μεταξύ των φιλικών χωρών. Κατά τη διάρκεια του 2022, το ρωσο-κινεζικό εμπόριο αυξήθηκε κατά περισσότερο από το ένα τρίτο. Το μερίδιο του γιουάν στους ρωσικούς διακανονισμούς εξαγωγών έχει αυξηθεί σημαντικά. Αν τον Ιανουάριο του 2022 το μερίδιο του κινεζικού νομίσματος δεν ξεπερνούσε το 0,5%, τότε τον Δεκέμβριο του 2022 αυξήθηκε στο 16%. Είναι πολύ νωρίς για να μιλήσουμε για τη μετατροπή του γιουάν σε καθολικό μέσο πληρωμής για τη Ρωσία στις συναλλαγές με τρίτες χώρες.

Ωστόσο, δεδομένης της αυξανόμενης δυτικής πίεσης στον ρωσικό χρηματοπιστωτικό τομέα, το γιουάν έχει κάθε ευκαιρία να ενισχύσει τον ρόλο του στις ρωσικές συναλλαγές τόσο με την ίδια την Κίνα όσο και με άλλους αντισυμβαλλομένους.

Ωστόσο, οι κινεζικές τράπεζες φοβούνται δευτερεύουσες κυρώσεις των ΗΠΑ ή απώλεια των δυτικών αγορών. Δεν θα είναι εύκολο για Ρώσους που υπόκεινται σε δυτικές κυρώσεις να κάνουν διακανονισμούς με τρίτες χώρες, ακόμη και με τη βοήθεια του γιουάν. Τέτοιες επιφυλάξεις υπήρχαν και πριν τον πόλεμο. Το κινεζικό σύστημα πληρωμών UnionPay φαίνεται να αποφεύγει συναλλαγές που αφορούν ρωσικές οντότητες που υπόκεινται σε κυρώσεις.

Μπορεί η νέα πολιτική πραγματικότητα να δημιουργεί άνευ προηγουμένου ευνοϊκές συνθήκες για τις κινεζικές επιχειρήσεις στη ρωσική αγορά, αλλά προς το παρόν, η Κίνα δεν είναι σχεδόν έτοιμη να ενεργήσει ανοιχτά ως «μαύρος ιππότης», αμφισβητώντας τις ρυθμιστικές αρχές στις ΗΠΑ, την ΕΕ και άλλους δυτικούς φορείς.

Ινδία: Προσεκτικές οι επιχειρήσεις τους

Η ανάπτυξη του ρωσο-ινδικού εμπορίου τριπλασιάστηκε από το 2021, αν και αποτελεί μόλις το 1/10 της αξίας του εμπορίου της Ρωσίας με την Κίνα. Η ανάπτυξη παρέχεται κυρίως από τις ρωσικές προμήθειες πετρελαίου.

Από μόνο του, αυτό είναι ένα βήμα προς τα εμπρός, ειδικά δεδομένου του εμπάργκο στο ρωσικό πετρέλαιο στις ΗΠΑ, την ΕΕ και άλλες χώρες που ξεκίνησαν τις κυρώσεις. Υπάρχουν όμως προβλήματα με την εξισορρόπηση. Η ανισορροπία των εξαγωγών και των εισαγωγών καθιστά δύσκολη τη χρήση ρουβλίων και ρουπιών σε αμοιβαίους διακανονισμούς. Οι ινδικές επιχειρήσεις είναι επίσης πολύ προσεκτικές στις συναλλαγές με Ρώσους αντισυμβαλλομένους. Η ινδική αγορά είναι σημαντική για τη Ρωσία, αλλά η ίδια η Ινδία, όπως και η Κίνα, δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ως «μαύρος ιππότης».

Τουρκία: Φόβος για τις αμερικανικές απειλές

Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για την Τουρκία, λέει ο Timofeev. Το εμπόριο με τη Ρωσία έχει αυξηθεί σημαντικά ενώ η Τουρκία έχει γίνει σημαντικός κόμβος για την προμήθεια αγαθών στη Ρωσία από εταιρείες που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα, καθώς και για την επανεξαγωγή ρωσικών προϊόντων. Επίσης, οι τουρκικές τράπεζες πειραματίστηκαν με την κάρτα MIR.

Ωστόσο, και εδώ υπάρχουν παγίδες. Τον Σεπτέμβριο του 2022, τουρκικές τράπεζες, καθώς και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε φιλικές χώρες όπως το Καζακστάν, η Αρμενία, το Ουζμπεκιστάν και άλλες, επέστησαν την προσοχή στην προειδοποίηση του υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ για πιθανές κυρώσεις για τη χρήση του συστήματος MIR προς το συμφέρον ρωσικών οντοτήτων που έχουν υποστεί κυρώσεις. Οι αμερικανικές απειλές παραμένουν σημαντικός παράγοντας για τις τράπεζες σε φιλικές χώρες.

Ωστόσο, όπως φαίνεται η Τουρκία θα παραμείνει σημαντικός εταίρος της Ρωσίας στην προμήθεια των αγαθών και των συναλλαγών που δεν καλύπτονται ακόμη από τις κυρώσεις της Δύσης. Η επέκταση των κυρώσεων θα επηρεάσει επίσης τις τουρκικές επιχειρήσεις, αν και η έκταση αυτής της επίπτωσης είναι ακόμα δύσκολο να εκτιμηθεί.

Ιράν: Ο φυσικός εταίρος

Ο φυσικός εταίρος της Ρωσίας είναι το Ιράν, το οποίο βρίσκεται υπό κυρώσεις για μεγάλο χρονικό διάστημα. Και εδώ σημειώθηκε αύξηση των δεικτών του εμπορίου. Προφανώς, με τους Ιρανούς καταφέραμε να προχωρήσουμε στην ανάπτυξη ενός συστήματος αμοιβαίων οικονομικών διακανονισμών. Οι εργασίες βρίσκονται σε εξέλιξη για το φιλόδοξο έργο υποδομής Βορρά-Νότου. Αλλά υπάρχουν προβλήματα και εδώ. Το Εμπορικό Επιμελητήριο της Τεχεράνης, ειδικότερα, προειδοποίησε την ιρανική επιχειρηματική κοινότητα να είναι προσεκτική στη συνεργασία με τη Ρωσία.

Συμπερασματικά, οι φιλικές χώρες έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στον αναπροσανατολισμό των ρωσικών εξαγωγών και στην αντικατάσταση των εισαγωγών. Το εμπόριο με τις φιλικές χώρες βοήθησε στον μετριασμό των επιπτώσεων των κυρώσεων. Ωστόσο, παραμένουν πολλά προβλήματα. Για παράδειγμα, η μεταφορά ρωσικών προϊόντων πετρελαίου στις ασιατικές αγορές θα είναι πιο δύσκολη σε σύγκριση με τις συναλλαγές αργού πετρελαίου. Η αντικατάσταση των δυτικών εισαγωγών στον καταναλωτικό τομέα θα είναι ευκολότερη από την αντικατάσταση βιομηχανικού εξοπλισμού ή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας.

Το πιο σημαντικό, για τον διευθυντή του Συμβουλίου Διεθνών Υποθέσεων της Ρωσίας είναι ότι οι φιλικές χώρες είναι ακόμη απίθανο να είναι έτοιμες να ενεργήσουν ως «μαύροι ιππότες» όπως συνέβαινε στον 20ο αιώνα, γι’ αυτό και η Ρωσία πρέπει πρώτα από όλα να στηριχθεί στις δικές της δυνάμεις, όπως λέει.